Amergin Glúingel

Cymeriad chwedlonol yw Amergin Glúingel ("gluniau gwyn") neu Glúnmar ("glun mawr"), sy'n dderwydd, bardd a barnwr i'r Milesiaid yn y Cylch Mytholegol Gwyddelig. Priodolir sawl cerdd i Amergin yn nhestunau'r chwedlau Gwyddeleg am y Milesiaid.

Roedd Amergin yn un o saith fab Míl Espáine, a gymerodd ran yng ngoresgyniad Iwerddon gan y Milesiaid gan ddisodli'r Tuatha Dé Danann, mewn dial am ladd bradwrus eu hen-ewythr Íth gan dri brenin y Tuatha Dé, sef Mac Cuill, Mac Cecht a Mac Gréine. Glaniant yn aber Inber Scéne, a enwir ar ôl Scéne, gwraig Amergin, a fu farw ar y fordaith. Rhoddodd tair brenhines y Tuatha Dé, (Banba, Ériu a Fódla), ganiatad i Amergin a'i dylwyth ymsefydlu yn Iwerddon. Chwiorydd oedd y breninesau hyn, a gorfododd Amergin i enwi'r ynys ar ôl pob un ohonynt, yr hyn a wnaeth: Ériu yw tarddair yr enw Éire, ac mae Banba a Fódla yn enwau barddonol am yr ynys.

Bu'n rhaid i'r Milesiaid ennill yr ynys trwy ymladd â'r tri frenin a'u derwyddon a rhyfelwyr. Gweithredodd Amergin fel barnwr neu ganolwr rhwng y ddwy blaid, swyddogaeth sy'n adlais o'r disgrifiadau o un o swyddogaethau derwyddon Gâl mewn ffynonellau Clasurol. Cytunodd y Milesiaid i dynnu yn ôl o'r ynys am bellter byr i'r môr, y tu hwnt i'r nawfed don, ffin o arwyddocad chwedlonol. Ymosododd y Milesiaid wedyn ond cododd derywddon y Dé Danann storm hud a lledrith i'w atal rhag cyrraedd y tir. Fodd bynnag, canodd Amergin swyngân yn galw ar ysbryd Iwerddon ac sy'n enwog heddiw wrth yr enw 'Cân Amergin'. Tawelodd y drycin a glaniodd y Milesiaid ac ennill y dydd ar ôl cyfres o frwydrau ffyrnig. Lladdwyd tri frenin y Tuatha Dé Danann mewn gornestau unigol yn erbyn tri of feibion Míl, Eber Finn, Érimón ac Amergin.

Wedyn rhanodd Amergin y tir rhwng ei ddau frawd: cymerodd Eber feddiant o dde Iwerddon a chafodd Eremon y gogledd. O fewn blwyddyn roedd Érimón wedi gorchfygu Éber mewn brwydr a dod yn frenin yr ynys gyfan, a dwy flynedd ar ôl hynny lladdodd Amergin ei hun mewn brwydr arall.

Mae gan rai o'r cerddi Cymraeg chwedlonol a briodolir i'r bardd Taliesin yn Llyfr Taliesin berthynas o ran eu themâu â'r cerddi a briodolir i Amergin yn y traddodiad Gwyddelig, er nad oes awgrym o fenthyciad neu ddylanwad uniogyrchol.