Caerliwelydd
Dinas yn Cumbria, Gogledd-orllewin Lloegr, yw Caerliwelydd (Saesneg Carlisle,[1] Lladin Luguvalium). Saif yng ngogledd-orllewin eithaf Lloegr, 16 km o'r ffin a'r Alban. Roedd gynt yn dref sirol hanesyddol Cumberland, ac yn awr mae'n gartref i bencadlys awdurdod unedol Cumberland.
 | |
 | |
| Math | dinas, tref sirol, ardal ddi-blwyf, plwyf sifil, city of United Kingdom  |
|---|---|
| Ardal weinyddol | Dinas Caerliwelydd, Cumberland |
| Poblogaeth | 75,399 |
| Gefeilldref/i | Flensburg, Słupsk |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Cumbria (Sir seremonïol) |
| Gwlad |  Lloegr |
| Arwynebedd | 18.9 km² |
| Uwch y môr | 28 metr |
| Yn ffinio gyda | Lockerbie |
| Cyfesurynnau | 54.8947°N 2.9364°W |
| Cod OS | NY395555 |
 | |
Yng Nghyfrifiad 2021 roedd gan ardal adeiledig Caerliwelydd boblogaeth o 77,728.[2]
Hanes golygu
Mae Caerliwelydd yn sefyll ger pen gorllewinol Mur Hadrian. Sefydlodd y Rhufeiniaid gaer o adeiladwaith pren tua OC 72 neu 73. Codwyd caer newydd yn ei lle tua OC 105. Yn 165 codwyd caer gerrig yn ei lle. Mae rhai haneswyr yn awgrymu mai Caerliwelydd oedd prifddinas Valentia, talaith Rufeinig o fewn Britannia a sefydlwyd yn 369, ond ni ellir profi hynny.
Mae'r enw Rhufeinig Luguvalium yn dynodi "mur neu le Llug" a thybir mai enw duw brodorol yw Llug. Yr enw Cymraeg yw Caerliwelydd, Caer Lliwelydd, a cheir mwy nag un enghraifft o'r enw personol Lliwelydd mewn testunau Hen Gymraeg a Chymraeg Canol (e.e. Llwyddawg fab Lliwelydd yn Englynion y Beddau, Llyfr Du Caerfyrddin).
Adeiladau a chofadeiladau golygu
- Amgueddfa Tŷ Tullie
- Castell Caerliwelydd
- Eglwys gadeiriol
Enwogion golygu
- Margaret Forster (g. 1938), awdures
- Melvyn Bragg (g. 1939), cyflwynwr ac awdur
- Mike Figgis (g. 1948), cyfarwyddwr ffilm
Gweler hefyd golygu
Cyfeiriadau golygu
- ↑ British Place Names; adalwyd 22 Chwefror 2020
- ↑ City Population; adalwyd 23 Ebrill 2023
Dolen allanol golygu
Dinas
Caerliwelydd
Trefi
Alston ·
Ambleside ·
Appleby-in-Westmorland ·
Aspatria ·
Barrow-in-Furness ·
Bowness-on-Windermere ·
Brampton ·
Broughton-in-Furness ·
Cleator Moor ·
Cockermouth ·
Dalton-in-Furness ·
Egremont ·
Grange-over-Sands ·
Harrington ·
Kendal ·
Keswick ·
Kirkby Lonsdale ·
Kirkby Stephen ·
Longtown ·
Maryport ·
Millom ·
Penrith ·
Sedbergh ·
Silloth ·
Ulverston ·
Whitehaven ·
Wigton ·
Windermere ·
Workington