José Antonio Aguirre
José Antonio Aguirre i Lecube oedd lehendakari (Arlywydd) cyntaf Gwlad y Basg yn Ystod Rhyfel Cartref Sbaen (6 Mawrth 1904 – 22 Mawrth 1960).
| José Antonio Aguirre | |
|---|---|
.jpg) | |
| Ffugenw | Dr. Azpilikoeta  |
| Ganwyd | Jose Antonio Aguirre Lecube 6 Mawrth 1904 Bilbo |
| Bu farw | 22 Mawrth 1960 Paris |
| Dinasyddiaeth | Sbaen |
| Alma mater |
|
| Galwedigaeth | pêl-droediwr, cyfreithiwr, gwleidydd |
| Swydd | Lehendakari, Member of the Cortes republicanas, Member of the Cortes republicanas, Member of the Cortes republicanas, Member of the Cortes republicanas, maer Getxo |
| Plaid Wleidyddol | Plaid Genedlaethol Gwlad y Basg |
| Gwobr/au | Diffiniadau ac Anrhydedd Gwlad y Basg |
| Chwaraeon | |
| Tîm/au | Athletic Bilbao |
| Safle | canolwr |
Ganed Aguirre yn Bilbo, a bu'n chwarae pêl-droed i glwb Athletic de Bilbao. Graddiodd yn y gyfraith o Brifysgol Deusto, ac ymunodd a Phlaid Genedlaethol Gwlad y Basg, gan gael ei ethol yn faer Getxo. Ar farwolaeth ei dad, daeth yn rheolwr ffatri siocled y teulu.
Yn nechrau'r 1930au, bu'n flaenllaw yn yr ymdrechion i geisio creu Gwlad y Basg hunanlywodraethol, yn cynnwys Navarra. Roedd yr ymdrechion yma'n parhau pan ddechreuodd y Rhyfel Cartref ar 1 Hydref 1936. Ar 7 Hydref, etholwyd Aguirre yn "lehendakari", gan gymeryd y llŵ traddodiadol dan y dderwen yn Gernika. Ffurfiwyd llywodraeth Fasgaidd a Byddin Fasgaidd. Parhaodd yr ymladd yng Ngwlad y Basg hyd 1937, pan gipiwyd Bilbo gan fyddin Franco ym mis Mehefin. Bu raid i Aguirre ffoi, a bu mewn alltudiaeth ym Mharis hyd 1941, gan gynnal llywodraeth alltud. Wedi i Ffrainc gael ei meddiannu gan yr Almaen, symudodd i'r Unol Daleithiau. Yn 1946 dychwelodd i Ffrainc, lle ail-ffurfiwyd y Llywodraeth Fasgaidd. Bu farw o drawiad y galon yn 1960.