Llywelyn Goch ap Meurig Hen
Bardd Cymraeg a ganai yn ail hanner y 14g oedd Llywelyn Goch ap Meurig Hen (neu Llywelyn Goch Amheurig Hen) (c. 1330 - c. 1390). Erbyn heddiw fe'i cofir yn bennaf fel awdur y farwnad adnabyddus a ganodd pan fu farw Lleucu Llwyd. Er ei fod yn cyfeirio at Lleucu fel ei gariad, mae'n sicr mai confensiwn barddonol yn unig yw hynny, er mwyn dwysau'r golled, ac mae'n benthyg ei hun yn arbennig i'r dull serenâd a fabwysiedir yn y cywydd.
| Llywelyn Goch ap Meurig Hen | |
|---|---|
| Ganwyd | 1330s  Cymru |
| Bu farw | c. 1390 |
| Galwedigaeth | bardd |
| Blodeuodd | 1360 |
Bywgraffiad golygu
Yn ôl yr achau, roedd Llywelyn Goch yn fab i Feurig Hen ab Ynyr ap Meurig ap Madog ap Cadwgon ap Madog ap Cadwgon ap Bleddyn ap Cynfyn, ac felly o dras barchus iawn. Mae'n adnabyddus yn bennaf am ei farwnad enwog i Leucu Llwyd o Bennal, Meirionnydd. Roedd Llywelyn ei hun yn frodor o Feirionnydd ac yn gysylltiedig â theulu Nannau yn y sir honno (plwyf Llanfachreth, ger Dolgellau). Mae tystiolaeth un o'i gerddi yn awgrymu ei fod yn byw 'uwch Afon Dyfi' yn ne'r sir. Bu'n briod i Dangwystl ferch Adda ap Llowdden. Cawsant ddau fab, Meurig a Hywel Goch, ac un ferch (ddienw).[1]
Awgrymodd Saunders Lewis fod Llywelyn a'i gyfaill a chyd-fardd Iolo Goch yn arloeswyr ar y cywydd yn y Gogledd, gan ddilyn esiampl Dafydd ap Gwilym yn y De. Roedd Llywelyn Goch yn fardd proffesiynol o dras uchelwrol. Arferai deithio i'r De a'r Gogledd i ganu yn nhai noddwyr. Roedd yn adnabod Hopcyn ap Tomas ac yn trafod dysg draddoiadol Cymru ar ei aelwyd. Roedd yn gyfaill hefyd i Iolo Goch, a ganodd farwnad iddo ar ei farwolaeth, tua 1390 efallai. Ceir cyfeiriad ato gan fardd cyfoes arall, Gruffudd Llwyd.[1]
Cerddi golygu
Cedwir 12 o gerddi Llywelyn Goch yn y llawysgrifau. Maent yn cynnwys canu mawl (awdlau yn bennaf) i Ddafydd ap Cadwaladr o Fachelltref, Rhys ap Rhys ap Gruffudd o Abermarlais, Rhydderch ab Ieuan Llwyd o Lyn Aeron, Hywel a Meurig Llwyd o Nannau, Hopcyn ap Tomas o Ynysforgan, a Gronwy ap Tudur o Benmynydd. Canodd yn ogystal awdl i ddiolch i Dduw am arbed bywyd Llywelyn Fychan ap Llywelyn, Abad Ystrad Fflur. Yn y cerddi hyn mae'r bardd yn dal i ddefnyddio rhai o ymadroddion ac arddulliau hynafol y Gogynfeirdd.[2]
Ceir yn ogystal canu serch ganddo, yn cynnwys cywydd llatai sy'n gofyn i benlöyn fynd â neges i ferch, a cherdd o gerydd i'w farf am lesteirio ei garwriaeth â merch arall.[2]
Ei gerdd enwocaf yw Marwnad Lleucu Llwyd, merch o Bennal ger Machynlleth. Mae'n un o'r cerddi dwysaf o'i math yn yr iaith Gymraeg ac mae'r copïau niferus ohoni a'r amrywiadau testunol yn profi ei bod wedi mwynhau cylchrediad eang ar lafar ac ar glawr. Tyfodd cylch o draddodiadau am garwriaeth Llywelyn a Lleucu. Mae'r testun Breuddwyd Llywelyn Goch ap Meurig Hen, un o'r Areithiau Pros, yn ei drafod.[1]
Llyfryddiaeth golygu
| Mae gan Wicidestun destun sy'n berthnasol i'r erthygl hon: |
- Dafydd Johnston (gol.), Gwaith Llywelyn Goch ap Meurig Hen (Aberystwyth, 1998). Golygiad safonol o waith y bardd.
- Ceir testunau mewn orgraff ddiweddar o 'Farwnad Lleucu Llwyd' a'r cywydd 'Y Penlöyn' yn Blodeugerdd Rhydychen o Farddoniaeth Gymraeg (cerddi 49-50).
Cyfeiriadau golygu
Bedo Hafesb · Bleddyn Ddu · Cadwaladr Cesail · Casnodyn · Rhisiart Cynwal · Wiliam Cynwal · Dafydd ab Edmwnd · Dafydd Alaw · Dafydd ap Gwilym · Dafydd ap Siencyn · Dafydd Benwyn · Dafydd Ddu o Hiraddug · Dafydd Gorlech · Dafydd Llwyd o Fathafarn · Dafydd Nanmor · Dafydd y Coed · Edward Dafydd · Deio ab Ieuan Du · Lewys Dwnn · Edward Maelor · Edward Sirc · Edward Urien · Einion Offeiriad · Gronw Ddu · Gronw Gyriog · Gruffudd ab Adda ap Dafydd · Gruffudd ab Ieuan ap Llywelyn Fychan · Gruffudd ap Dafydd ap Tudur · Gruffudd ap Llywelyn Lwyd · Gruffudd ap Maredudd ap Dafydd · Gruffudd ap Tudur Goch · Gruffudd Fychan ap Gruffudd ab Ednyfed · Gruffudd Gryg · Gruffudd Hiraethog · Gruffudd Llwyd · Gruffudd Llwyd ap Llywelyn Gaplan · Guto'r Glyn · Gutun Owain · Gwerful Fychan · Gwerful Mechain · Gwilym Ddu o Arfon · Gwilym Tew · Hillyn · Huw Cae Llwyd · Huw Ceiriog · Huw Cornwy · Huw Llŷn · Huw Pennant (I) · Huw Pennant (II) · Hywel ab Einion Lygliw · Hywel ap Mathew · Hywel Cilan · Hywel Ystorm · Ieuan ap Huw Cae Llwyd · Ieuan ap Hywel Swrdwal · Ieuan Brydydd Hir · Ieuan Du'r Bilwg · Ieuan Dyfi · Ieuan Gethin · Ieuan Llwyd ab y Gargam · Ieuan Tew Ieuanc · Iocyn Ddu ab Ithel Grach · Iolo Goch · Iorwerth ab y Cyriog · Iorwerth Beli · Iorwerth Fynglwyd · Ithel Ddu · Lewis ab Edward · Lewys Daron · Lewys Glyn Cothi · Lewys Môn · Lewys Morgannwg · Llywarch Bentwrch · Llywelyn ab y Moel · Llywelyn ap Gwilym Lygliw · Llywelyn Brydydd Hoddnant · Llywelyn Ddu ab y Pastard · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Foelrhon · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Goch · Llywelyn Goch ap Meurig Hen · Llywelyn Goch y Dant · Llywelyn Siôn · Mab Clochyddyn · Madog Benfras · Maredudd ap Rhys · Meurig ab Iorwerth · Morus Dwyfech · Owain Gwynedd · Owain Waed Da · Prydydd Breuan · Tomos Prys · Gruffudd Phylip · Phylip Siôn Phylip · Rhisiart Phylip · Rhys Cain · Rhys Nanmor · Siôn Phylip · Siôn Tudur · Raff ap Robert · Robert ab Ifan · Robin Ddu ap Siencyn · Rhisierdyn · Rhisiart ap Rhys · Rhys ap Dafydd ab Einion · Rhys ap Dafydd Llwyd · Rhys ap Tudur · Rhys Brydydd · Rhys Goch Eryri · Sefnyn · Simwnt Fychan · Siôn ap Hywel ap Llywelyn Fychan · Siôn ap Hywel Gwyn · Siôn Brwynog · Siôn Cent · Siôn Ceri · Sypyn Cyfeiliog · Trahaearn Brydydd Mawr · Tudur Aled · Tudur ap Gwyn Hagr · Tudur Ddall · Wiliam Llŷn · Y Mab Cryg · Y Proll · Yr Ustus Llwyd