Mynydd Twr

Mynydd Twr
Math	copa, bryn
Daearyddiaeth
Sir	Ynys Môn
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	220 metr
Cyfesurynnau	53.313°N 4.6764°W
Cod OS	SH2185982948
Manylion
Amlygrwydd	220 metr
Rhiant gopa	Mynydd Twr
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Mynydd Twr, pwynt uchaf Ynys Gybi, yw'r bryn uchaf ym Môn. Mae'n gorwedd tua 3 km i'r gorllewin o dref Caergybi, gan godi'n syth o Fôr Iwerddon ar ddwy ochr. Ar ei ochr ddwyreiniol ceir tŵr gwylio, neu oleudy, sy'n perthyn i gyfnod y Rhufeiniaid. Yn ogystal ceir grŵp o gytiau, Cytiau Tŷ Mawr, wedi eu hamgylchynu gan fur sy'n dyddio i Oes yr Haearn. Chwarelwyd y cerrig ar gyfer morglawdd Caergybi o'r mynydd yn ogystal; cyfeiriad grid SH218829. Uchder cymharol, neu ”amlygrwydd” y copa, ydy 0metr: dyma'r uchder mae'r copa'n codi uwchlaw'r mynydd agosaf.

Enw golygu

Mae'r gair twr yn yr enw yn golygu 'pentwr, crug'.^[1] Mae tuedd weithiau i dybio mai'r gair tŵr sydd yma, a gwelir y ffurfiau anghywir 'Mynydd Tŵr' a 'Mynydd y Tŵr' o bryd i'w gilydd.

Caer y Twr golygu

Ar ben Mynydd Twr ceir bryngaer neu bentref caerog a elwir yn Gaer y Twr. Mae'n dyddio i tua'r 2g OC ac yn amgáu tua 17 acer o dir. Garw ac anwastad yw'r tir oddi mewn a does dim olion o'r cytiau heddiw. Ceir caeau bychain ar ffurf terasau i'r gogledd-orllewin, tu allan i'r gaer. Mae'r mur amddiffynnol i'w gweld ar ei orau ar yr ochr ogleddol, gyda thrwch o 13 troedfedd a mur allanol sy'n cyrraedd 19 troedfedd o uchder gyda cherddedfa i'r amddiffynwyr tua llathen yn uwch na'r llawr mewnol.^[2]

Hamdden golygu

Mae Mynydd Twr yn denu nifer o ymwelwyr, yn arbennig yn yr haf. Tuag 1 filltir i'r gorllewin ceir goleudy Ynys Lawd a daw nifer o bobl i weld yr adar sy'n nythu ar hyd y clogwyni rhwng Ynys Lawd a Mynydd Tŵr.

Y copa golygu

Dosberthir copaon Cymru, a gweddill gwledydd Prydain, yn rhestri arbennig yn ôl uchder ac yn ôl amlygrwydd y copa; mae'r copa hwn yn cael ei alw'n Marilyn. Mae sawl cymdeithas yn mesur, gwiro a chasglu'r rhestri hyn a dônt ynghŷd ar wefan “Database of British and Irish hills”.^[3] Uchder y copa o lefel y môr ydy 220m (722tr). Cafodd yr uchder ei fesur a'i gadarnhau ddiwethaf ar 28 Hydref 2001.

Oriel golygu

Gweler hefyd golygu

Cyfeiriadau golygu

↑ "Geiriadur Prifysgol Cymru". 2001. Cyrchwyd 22 Chwefror 2023.
↑ Katherine Watson, North Wales yn y gyfres 'Regional Archaeologies' (Cory, Adams & Mackay, 1965).
↑ “Database of British and Irish hills”

Dolennau allanol golygu

Clwb Mynydda Cymru
Lleoliad ar wefan Streetmap Archifwyd 2011-05-24 yn y Peiriant Wayback.
Lleoliad ar wefan Get-a-map Archifwyd 2011-05-24 yn y Peiriant Wayback.

[1] "Geiriadur Prifysgol Cymru". 2001. Cyrchwyd 22 Chwefror 2023.

[2] Katherine Watson, North Wales yn y gyfres 'Regional Archaeologies' (Cory, Adams & Mackay, 1965).

[3] “Database of British and Irish hills”

[1]

[2]

[3]