Mudiad crefyddol newydd yw Rastaffariaeth sydd a'i wreiddiau yn Jamaica yn y 1930au. Mae'r mwyafrif o'i ddilynwyr yn addoli Haile Selassie, Ymerawdwr Ethiopia o 1930 hyd 1974, fel Duw (Jah), yr Ailddyfodiad, neu ailymgnawdoliad Iesu. Mae nifer o Rastaffariaid yn ei hystyried yn fudiad, ideoleg, neu'n "Ffordd o Fyw" yn hytrach na chrefydd.

Dyn Rastaffaraidd yn Barbados. Mae'n gwisgo het rasta ac mae ganddo fathodynnau sy'n dangos Haile Selassie, deilen ganabis, a lliwiau'r faner Rastaffaraidd.

Credoau a ffordd o fyw golygu

Gellir ystyried Rastaffariaeth yn gyfuniad o Gristnogaeth Brotestannaidd, cyfriniaeth, ac ymwybyddiaeth wleidyddol holl-Affricanaidd.[1]

Cafodd caethweision Affricanaidd yn Jamaica eu troi'n Gristnogion gan genhadon a bregethodd Beibl Saesneg y Brenin Iago. Honna Rastaffariaid taw llygredigaeth o wir air Jah yw Beibl Iago a ddefnyddiwyd i reoli caethweision. Cred y gallent ddysgu'r wir ysgrythur drwy feithrin ymwybiddaeth gyfrinol o Jah y tu mewn i'r hunan. Wrth sôn am eu hunain byddent yn sôn am "fi a fi", sef "Jah a Jah". Gan ddenu ar straeon yr Hen Destament, yn bennaf Exodus, credant taw profion gan Jah yw dioddef hanesyddol, gwleidyddol ac economaidd y bobl ddu. Wrth ddarllen Llyfr y Datguddiad yn y Testament Newydd mae Rastaffariaid yn disgwyl eu gwaredigaeth a'u dychweliad i Seion. Maent yn credu taw Ethiopia yw mamwlad yr Affricanwyr a sedd Jah. Dychwelyd holl bobl ddu'r byd i Ethiopia yw un o amcanion y mudiad.[1]

Yn ôl eu darlleniadau detholus o'r Beibl, maent yn pwysleisio darnau yn Llyfr Lefiticus sy'n gwahardd torri'r gwallt a'r farf, sy'n nodi cyfraith ymborthol, ac sy'n pennu defodau gweddi a myfyrdod. Mae gan nifer o Rastaffariaid gredoau patriarchaidd yn seiliedig ar yr Hen Destament, sydd yn ôl nifer yn achosi rhywiaeth o fewn y mudiad.[1]

Arferion a diwylliant golygu

Wrth addoli Jah, mae teuluoedd yn dod at ei gilydd i weddïo a chanu a tharo'r drymiau mewn rhythm a elwir yn Nyabinghi. O gwmpas y byd, cysylltir Rastaffariaeth yn gryf â cherddoriaeth reggae, yn enwedig Bob Marley.

O'r herwydd y gred ni ddylent dorri eu gwallt, mae nifer ohonynt yn gwisgo dreadlocks, sef gwallt mewn plethau bychain. Maent yn hoff o wisgo lliwiau coch (gwaed), gwyrdd (perlysiau), aur (brenhindod), a du (Affricanrwydd). Mae Rastaffariaid yn ysmygu canabis neu ganja yn ysbrydol ac yn bwyta deiet llysieuol. Siaredir Rastaffariaid Iyaric neu dread-talk, gan ddodi'r sain "I" mewn lle rhai sillafau.[1]

Hanes golygu

 
Haile Selassie, Ymerawdwr Ethiopia
 
Marcus Garvey

Ceir gwreiddiau Rastaffariaeth mewn hanes trefedigaethrwydd yn Affrica ac esgyniad ymwybyddiaeth wleidyddol a chenedlaetholdeb y bobl ddu yng Ngogledd America. Cychwynnodd yn Jamaica yn y 1930au yn sgil darogan gan Marcus Garvey, sefydlydd yr Universal Negro Improvement Association: "Edrychwch i Affrica lle y coronir brenin du, ac ef bydd eich Gwaredwr."[2] Cafodd Haile Selassie ei goroni'n Ymerawdwr Ethiopia ym mis Tachwedd 1930, a ystyrid yn wireddu'r broffwydoliaeth. Ras Tafari oedd enw teuluol Haile Selassie, gan roi i'r mudiad newydd ei enw. Roedd Garvey yn credu taw negesydd Duw oedd Haile Selassie, wedi dod â chyfnod newydd lle byddai gan dduon hawliau cyfartal a'r hawl i ddychwelyd yn ôl i dir ffrwythlon Affrica. Heddiw ystyrir Garvey yn broffwyd gan Rastaffariaid.

Credir taw Leonard P. Howell a sefydlodd y ganghen gyntaf o Rastaffariaeth yn Jamaica ym 1935. Cred Howell mewn dwyfoldeb Haile Selassie, a honnodd bydd y duon yn ennill eu goruchafiaeth anochel dros y gwynion. Tyfodd y ffydd a datblygodd diwinyddiaeth Rastaffaraidd. Yng nghanol y 1950au ymgynullodd dilynwyr ar arfordiroedd Jamaica i deithio ar longau i Affrica. Roedd hyn yn drobwynt a ddaeth â gobaith i'r mudiad o ddychwelyd i'r famwlad ac ennill rhyddid i'r bobl ddu.[2]

Ymwelodd Haile Selassie â Jamaica ym 1966, ac ymledodd ddylanwad Rastaffariaeth ar draws y byd yn y 1970au gan boblogrwydd cerddoriaeth reggae, a Bob Marley yn enwedig. Cafodd Haile Selassie ei ddiorseddu gan chwyldro Marcsaidd ym 1974. Bu farw Haile Selassie ym 1975, a ddigalonodd nifer o Rastaffariaid a'u cred taw Duw ydoedd.[2]

Demograffeg golygu

Yn ôl cyfrifiad Jamaica 2001, roedd 24,020 o Rastaffariaid yn y wlad, llai na 1% o'r boblogaeth.[3] Yn ôl ffynonellau eraill mae'r ffigurau'n uwch, tua 5% o'r boblogaeth[4] neu gymaint â 100,000 o unigolion.[5] Yn ôl cyfrifiad y Deyrnas Unedig 2001 mae 5000 o Rastaffariaid yn byw yng Nghymru a Lloegr,[6] y mwyafrif ohonynt yn Llundain ac o dras Jamaicaidd.

 
Comin Wikimedia
Mae gan Gomin Wikimedia
gyfryngau sy'n berthnasol i:

Gweler hefyd golygu

Cyfeiriadau golygu

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 (Saesneg) Rastafari. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 31 Mai 2015.
  2. 2.0 2.1 2.2 (Saesneg) Rastafarian history. BBC. Adalwyd ar 31 Mai 2015.
  3. "Jamaica". Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor (US State Department). 2007-09-14. Cyrchwyd 2010-10-20.
  4. Reuters AlertNet (Reuters Foundation):Jamaica (citing "NI World Guide 2003/2004"); The world guide: a view from the south, New Internationalist Publications, 2005, p. 312 ("Rastafarians 5 per cent")
  5. Michael Read: Jamaica. Lonely Planet, 2006 p. 38
  6. "BBC Rastafari at a glance". Bbc.co.uk. 2009-10-02. Cyrchwyd 2012-02-27.