Syr Hywel y Fwyall
Roedd Syr Hywel y Fwyall neu Syr Hywel ap Gruffudd (fl. 1330 - 1381), yn farchog o Gymro a Chwnstabl (ceidwad) Castell Cricieth. Roedd yn ymladdwr dewr oedd yn enwog yn ei ddydd. Ei ddewis arf oedd y fwyell.
| Syr Hywel y Fwyall | |
|---|---|
| Ganwyd | 1330  Cymru |
| Bu farw | 1381 |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | person milwrol |
| Tad | Gruffudd ap Hywel |
| Mam | Angharad ferch Tegwared |
Ei hanes golygu
Roedd Syr Hywel yn enwog iawn am ei gampau fel capten ym myddin y Tywysog Du ym mrwydr Poitiers (1356). Yn ôl traddodiad daliodd Jean Dda, brenin Ffrainc yno. Cafodd Syr Hywel lwfans bwyd iddo ef ei hun a'i fwyell enwog yn ogystal, rhenti melinau yng Nghaer ac, yn ddiweddarach, gwnstabliaeth Castell Cricieth, i gyd gan y tywysog yn ddiolch iddo am ei wrhydri. Mae'n debyg mai oherwydd iddo dorri barf brenin Ffrainc â'i fwyell y cafodd y llysenw "Syr Hywel y Fwyall".
Cyfeiriadau gan y beirdd golygu
Canodd Iolo Goch gywydd i Syr Hywel tua'r flwyddyn 1376. Canodd Gruffudd Gryg gywydd i Einion ap Gruffudd, brawd Syr Hywel.
Erys ar glawr marwnadau iddo gan Ruffudd ap Maredudd a Rhisierdyn.
Llyfryddiaeth golygu
- D.R. Johnston (gol.), Gwaith Iolo Goch (Caerdydd, 1988). Cywydd 2 a'r nodiadau iddo.
- Y Bywgraffiadur Cymreig, t.345.