|
[[Delwedd:Recycle001.svg|thumb|right|200px|Symbol rhyngwladol ailgylchu]]
'''Ailgylchu ''' neu '''ailgylchynu''' yw'r term am ail-ddefnyddio deunydd crai pethau sy'n cael eu taflu i ffwrdd fel gwastraff. Caiff y deunydd ei ailbrosesu er mwyn creu deunydd newydd er mwyn atal gwastraff deunydd defnyddiol, lleihau'r angen am ddeunydd crai newydd, lleihau defnydd [[egni]], lleihau [[llygredd]] yn yr awyr a geir o losgi gwastraff, a lleihau llygred dŵr sy'n dod o domenni gwastraff. Mae hefyd yn lleihau'r gost o gymharu aâ ffurfiau "confensiynol" o waredu â gwastraff, ac yn creu llai o allyriadau [[nwyon tŷ gwydr]] i gymharu aâ prosesuphrosesu deunydd crai newydd.<ref name="gar">{{dyf llyfr| awdur=The League of Women Voters| teitl=The Garbage Primer| cyhoeddwr=Lyons & Burford| blwyddyn=1993| lleoliad=Efrog Newydd| tud=35–72| isbn=1558218507}}</ref> Mae ailgylchu yn ranrhan allweddol o'r strategaeth gyfoes o [[rheoli gwastraff|reoli gwastraff]], ac yn drydydddrydedd elfen yn yyr [[hierarchaeth gwastraff]] sef: Lleihau, Ailddefnyddio, Ailgylchu. ▼
Mae deunydd a all ei ailgylchu yn cynnwys [[gwydr]], [[papur]], [[metel]], [[plastig]], [[ tecstiliautecstilau]], a deunydd [[electronig]]. Er fodbod [[compostio]] ac ailddefnyddio [[gwastraff bioddiraddadwy]] megis [[gwastraff bwyd]] neu [[gwastraff gwyrdd| gwastraffwastraff o'r ardd]] yn cael effaith tebyg, ni gysidrirchysidrir fel rheol i fod yn ailgylchu.<ref name="gar" /> ▼▲'''Ailgylchu''' neu '''ailgylchynu''' yw'r term am ail-ddefnyddio deunydd crai pethau sy'n cael eu taflu i ffwrdd fel gwastraff. Caiff y deunydd ei ailbrosesu er mwyn creu deunydd newydd er mwyn atal gwastraff deunydd defnyddiol, lleihau'r angen am ddeunydd crai newydd, lleihau defnydd [[egni]], lleihau [[llygredd]] yn yr awyr a geir o losgi gwastraff, a lleihau llygred dŵr sy'n dod o domenni gwastraff. Mae hefyd yn lleihau'r gost o gymharu a ffurfiau "confensiynol" o waredu â gwastraff, ac yn creu llai o allyriadau [[nwyon tŷ gwydr]] i gymharu a prosesu deunydd crai newydd.<ref name="gar">{{dyf llyfr| awdur=The League of Women Voters| teitl=The Garbage Primer| cyhoeddwr=Lyons & Burford| blwyddyn=1993| lleoliad=Efrog Newydd| tud=35–72| isbn=1558218507}}</ref> Mae ailgylchu yn ran allweddol o'r strategaeth gyfoes o [[rheoli gwastraff|reoli gwastraff]], ac yn drydydd elfen yn y [[hierarchaeth gwastraff]] sef: Lleihau, Ailddefnyddio, Ailgylchu.
Hyd ail hanner yr [[20fed ganrif]], roedd y rhan fwyaf o'r hyn a deflid i ffwrdd fel sbwriel yn cael roirhoi mewn tomennydd sbwriel. Erbyn hyn, mae cyfran ohono yn cael ei ail-ddefnyddio. Gellir ail-ddefnyddio rhai eitemau fel y maent, neu gellir ail-ddefnyddio rhannau ohonynt. Weithiau, mae'r sbwriel yn cael ei droi yn ddefnydd arall. Caiff deunyddiau ar gyfer eu ailgylchuhailgylchu eu gadael mewn canolfan ailgylchu megis banciau ailgylchu mewn archfarchnadoedd neu mewn gorsafoedd trosglwyddo gwastraff a caiffgaiff eu rhedeg gan awdurdodau lleol, neu eu casglu o'r pafin a'u cludo i ganolfan sortio lle caiff y gwahanol ddeunyddiau eu gwahanu, eu glanhau a'u anfonhanfon i gael eu prosesu ar gyfer creu deunydd newydd. ▼▲Mae deunydd a all ei ailgylchu yn cynnwys [[gwydr]], [[papur]], [[metel]], [[plastig]], [[tecstiliau]], a deunydd [[electronig]]. Er fod [[compostio]] ac ailddefnyddio [[gwastraff bioddiraddadwy]] megis [[gwastraff bwyd]] neu [[gwastraff gwyrdd|gwastraff o'r ardd]] yn cael effaith tebyg, ni gysidrir fel rheol i fod yn ailgylchu.<ref name="gar" />
Tra bod ailgylchu yn golygu bod llai o wastraff yn cael ei gladdu mewn tomenitomenni tirleniailgylchu ac yn arbed defnyddio deunydd crai ychwnegolychwanegol i greu cynnyrch o'r newydd, mae'r broses o ailgylchu ei hun yn gallu denfyddiodefnyddio llawer o ynni. Mewn rhai achosion felly, fe elli'r dadlau bod ailgylchu sbwriel yn defnyddio mwy o ynni na chreu nwyddau o'r newydd. ▼▲Hyd ail hanner yr [[20fed ganrif]], roedd y rhan fwyaf o'r hyn a deflid i ffwrdd fel sbwriel yn cael roi mewn tomennydd sbwriel. Erbyn hyn, mae cyfran ohono yn cael ei ail-ddefnyddio. Gellir ail-ddefnyddio rhai eitemau fel y maent, neu gellir ail-ddefnyddio rhannau ohonynt. Weithiau, mae'r sbwriel yn cael ei droi yn ddefnydd arall. Caiff deunyddiau ar gyfer eu ailgylchu eu gadael mewn canolfan ailgylchu megis banciau ailgylchu mewn archfarchnadoedd neu mewn gorsafoedd trosglwyddo gwastraff a caiff eu rhedeg gan awdurdodau lleol, neu eu casglu o'r pafin a'u cludo i ganolfan sortio lle caiff y gwahanol ddeunyddiau eu gwahanu, eu glanhau a'u anfon i gael eu prosesu ar gyfer creu deunydd newydd.
▲Tra bod ailgylchu yn golygu bod llai o wastraff yn cael ei gladdu mewn tomeni tirleni ac yn arbed defnyddio deunydd crai ychwnegol i greu cynnyrch o'r newydd, mae'r broses o ailgylchu ei hun yn gallu denfyddio llawer o ynni. Mewn rhai achosion felly, fe elli'r dadlau bod ailgylchu sbwriel yn defnyddio mwy o ynni na chreu nwyddau o'r newydd.
== Hanes ==
=== Ailgylchu cynnar ===
Mae ailgylchu wedi bod yn weithgaredd cyffredin am ran helaeth o hanes dynoliaeth, gyda chofnodion yn cyfeirio ato cyn belled yn ôl a [[Plato]] yn [[400 CC]]. Yn ystod cyfnodau pan oedd deunyddiau'n brin, mae astudiaethau archaeolegolarcheolegol o domenni gwastraff hynafol yn dangos llawer llai o wastraff na ddisgwylid (megis lludw, offer wedi torri a chrochenwaith), gan gynnig y bu llawer iawn yn cael ei ailgylchu gan nad oedd deunyddiau crai newydd yn gyffredin.<ref name="guide">{{dyf llyfr | cyhoeddwr=Black Dog Publishing| blwyddyn=2006| lleoliad=Llundain| isbn=1904772366| teitl=Recycle : a source book}}</ref>
Yn y cyfnod [[cyn-ddiwydianolddiwydiannol]], mae tystiolaeth yn Ewrop i [[efydd]] a metelau eraill [[sgrap]] gael eu casglu a'u toddi ar gyfer eu haildefnyddio yn ddi-ddiwedd.<ref name="economisttruth">{{dyf gwe| teitl=The truth about recycling| dyddiad=7 Mehefin 2007| url=http://www.economist.com/opinion/displaystory.cfm?story_id=9249262| cyhoeddwr=The Economist}}</ref> Ym Mhrydain, casglwyd llwch a lludo o ddarnau pren a glo gan ddynion lludw a cafoddchafodd ei "lawrgylchulawr-gylchu" fel deunydd a ddefnyddwydddefnyddiwyd i greu briciau. Y prif ysgogiad ar gyfer y math hynhwn o ailgylchu oedd y fantais economaidd o gael gafael ar ddeunydd wedi ei ailgylchu yn hytrach na thalu am ddeunydd crai newydd, yn ogystal â'r ffaith na fu casgliadau gwastraff ledled yr ardaloedd poblogedigpoblog.<ref name="guide"/> Ym 1813, datblygodd [[Benjamin Law]] broses o droi carpiau yn "frethyn eilban" a "gwlangwlân mungo", yn [[Batley]], [[Swydd Efrog]]. Roedd y defnydd hwn yn cyfuno ffibrau wedi eu hailgylchu gyda [[gwlan]] newydd. Parhaodd diwydiant brethyn eilban [[Gorllewin Efrog]] mewn trefi megis Batley a [[Dewsbury]], o'r ddechrau'r [[19fed ganrif]] tan y [[Rhyfel Byd Cyntaf]].
== Ailgylchu yng Nghymru ==
Yng Nghymru, rhedir cynlluniau ailgylchu gan Lywodraeth Leol, gyda'r drefn yn wahanol ym mhob sir. Cefnogir hyn gan rantiaugrantiau achlysurol gan Lywodraeth y Cynulliad. Er enghraifft, derbyniodd cyngor Merthyr Tudful rantgrant o £100,000 yn 2009 er mwyn annog trigolion y sir i ailgylchu, a galluogi'r cyngor i gasglu deunydd o nifer fwy o gartrefi.<ref>{{dyf gwe| url=http://new.wales.gov.uk/news/topic/sustainable/2009/090313recycling/?skip=1&lang=cy| teitl=Grant £100,000 yn rhoi hwb i ailgylchu ym Merthyr Tudful| cyhoeddwr=Llywodraeth Cynulliad Cymru| dyddiad=13 Mawrth 2009}}</ref>
== Cyfeiriadau ==
| 