|
Math o [[peiriant|beiriant]] a gaiff ei yrrubweir gan [[stêm]] neu ager yw '''injan stêm'''. Y defnydd mwyaf cyffredin ohonoohoni yw mewn locomotif sy'n tynnu [[trên]], ond gall hefyd gyfeirio at beiriant sefydlog.
Mae injan stêm yn [[peiriant tanio allanol|beiriant tanio allanol]], h.y. mae'r ffynhonellffynhonnell gwres yn allanol ac yn annibynnol i'r mecanwaith. Caiff [[dŵr]] oddi fewn i'r injan ei wresogi drwy [[dargludiad|ddargludiad]] mewn bwyler, nes ei fod yn berwi ac yn troi'n stêm. Wrth droi'n stêm mae'r dŵr yn ehangu'n sylweddol, a gall greu [[gwaith (ffiseg|gwaith]] mecanyddol wrth wthio yn erbyn [[piston]] neu lafnau [[tybin]]. Fel rheol caiff y stêm ei oeri i'w gyddwyso, a'i ailddefnyddio. Gellir llosgi [[tanwydd]] fel [[glo]] neu [[olew]] i greu'r gwres, neu mae modd defnyddio [[egni haul]] neu [[egni niwclear|niwclear]] yn ogystal.
==Trin==
Nid yw trin locomotif stêm yn debyg o gwbl i drin [[car]]. Os defnyddir injan stêm (neu unrhyw fath o beriantbeiriant ager) rhaid gwneud yn siwrsiŵr nad yw amhurdebau yn crynhoi yn y [[bwyler]]. Gall hyn ddigwydd oherwydd fodbod berwi dŵr i wneud stêm (sydd yn cael ei ddefnyddio yn y silindrau) yn gadael yr amhurdebau yn y bwyler.
Gellir carthu rhywfaint o'r amhurdebau trwy ollwng dŵr allan o'r bwyler trwy falfiau carthu ("blow down valves"). Hyd yn oed os gwneir hyn y mae'n rhaid, ar ôl defnyddio'r injan am hyn a hyn o amser (sy'n amrywio yn ôl gwaith yr injan ac ansawdd y dŵr a ddefnyddir ynddi), ddiffodd y tantân a gwagu'r bwyler (gorau oll os ceiffcaiff y bwyler oeri'n araf aac felly hepgor straen ynddo).
Wedi gwagio'r bwyler a (yn ddelfrydol) gadealgadael iddo oeri'n aradegar adeg y mae'n rhaid agor caeadau neu blygiau a golchi tu mewn yi'r bwyler yn drwyadl. ChistrellirChwistrellir dŵr o dan arbwysedd i wneud hyn, gan grafu gyda polionpholion tenau a bachog i gael y baw oddi ar y platiau (dylid defnyddio metalmetel meddal i wneud y polion hyn rhag treulio safleoedd y plygiau neu geuadaugaeadau golchi). Trwy hyn, gellir arbed rhag i amhureddau casglu ar y platiau. Oni wneir hyn, gall y budreddpydredd wedi'i casgliediggasglu nadu gwres rhag fyndmynd trwy'r plât i'r dŵr, gyda'r plât ei hun felly yn gor-gynhesu ac o'r herwydd yn colli'r nerth i gynnal arbwysedd y stêm.
Oherwydd ei bod hi'n ofynnol i olchi'r bwyler ar adegau cyfyngir yr amser y mae'r injianinjan ar gael i wneud ei gwaith ond gellir gohirio'r amser rhwng golchiadau'r bwyler trwy drin y dwrdŵr gyda "ffisig" o ryw fath (er engraifftenghraifft, y driniaeth ACFI a ddefnyddir yn Ffrainc).
Wrth baratoi injan stêm at ei gwaith, mae'n rhaid rhoi olew yng nghymalau'r gêr falf, olew silindr yn y pwmp neu irwr sydd yn gyrru olew i'r silindrau. Wrth gwrs rhaid hefyd sicrhau fod y mwgflwchmwg flwch a'r tanflwchtan flwch yn lân a chynnau tân yn y tanflwchtan flwch.f
Wedi codi stêm a phrofi pethau fel y chwistrellyddionchwistrellau (''injectors'') sydd yn gyrru dŵr i'w bwyler rhaid paratoi ar gyfer tynnu trên. Wedi bachu'r injan i'r trentrên rhaid (os oes system frecio trwy'r trentrên) "creu'r brêc" naill ai trwy greu gofod rhannol yn y beipen trentrên (os defnyddir brecbrêc gofod) neu trwy cywasgugywasgu aer ym mheipen aer y trentrên (os defnyddir brêc aer cywasgedig Westinghouse).
Gwaith y taniwr ydyw trin y bwyler a gwethiogweithio o dan oruchwyliaeth y gyrrwr. Y nod yw rhofio glo mewn dull fel nad oes tyllau yn gadael i aer oer gymerydgymryd ffordd hawdd trwy'r y tantân a mynd ymlaen i oeri'r platiau yn lle helpu y'r glo i losgi. Dylid felly osgoi tyllau yng ngwely y tân aca hefyd osgoi rhofio gymaint o lo mewn un man fod y tân yn cael ei dagu.
Rhaid i'r taniwr hefyd sicrhau fod dŵr yn cael ei chwistrellu i'r bwyler i gymerydgymryd lle yr'r ager a ddefnyddid yyr yrru'r injan. Ar bob injan stêm ceir o un neu ddau wydr dŵr (erstalwm defnyddid feisiau profi ond nid yw'r rhain yn cael eu defnyddio'n aml erbyn hyn). Rhaid cadw lefel y dŵr o fewn rhychwant y gwydr, canys os yw corun y tanflwchtan flwch yn colli haen o ddŵr y perygperygl yw y bydd y platiau yn cael eu gor-gynhesu. Defnyddir plygiau plwm ar y rhan fwyaf o injenniinjans (er nid yw hyn yn gyffredin yn yr Unol Daleithiau). Os collir haen o ddŵr uwchben corun y tanflwchtan flwch yna fe dodda'r plwg a gadael stêm i fewnmewn i'r tanflwchtan flwch i rybuddio fod rywbethrhywbeth o'i le. Rhaid wedyn ddiffodd neu daflu'r tân. Oni wneir hyn byd y platplât y corun yn meddalhau a bydd arwbwysedd y stêm yn peri iddo ddod oddi ar y staes gyda canlyniadchanlyniad ffrwydrol.
Os gadewir i lefel y dŵr fynd yn rhy uchel y mae perygperygl i dŵr ynghyd aâ stêm fynd drwy'r brif beipen stêm i'r falfiau a silindrau. Gan nad ydyw dŵr yn goddef cael ei wasgu i'r un raddfa a nwy fel stêm y perygperygl felly ydyw naill ai chwythu caead oddi ar silindr neu plygublygu rhoden gyswllt. Gall hyn ddigwydd trwy ewyn yn ffurfio ar wyneb y dŵr. Y gair am hyn yw "preimio".
Trwy fod yn gelfydd wrth gyflenwi dŵr a glo i'r bwyler gellir cael llawer mwy o egni allan o'r injan dros dro nag a fedrir dros y cyfnod hir. Er engraifftenghraifft, os bydd allt serth ond cymharol fer i'w chael yn ystod y daith bydd y taniwr yn adeiladu tantân mawrfawr a gwneud yn siwrsiŵr fod lefel y dŵr yn y bywlerbwyler yn uchel. PanWrth yn dringoddringo'r allt - ac felly angen llawer o ynni - ni byddfydd yn cyflenwi dŵr nac yn rhoi glo ar y tantân ond bydd yn gadael i'r injan "fyw ar ei bloneg" am gyfnod. Dyma wir grefft tanio injianinjan stemstêm, sef medru rhagweld pa bryd y bydd angen yr ymdrech fwyaf a pharatoi amdani.
O safbwynt gyrru injan stemstêm, y mae gan y gyrrwr nifer o bethau i'w cadw mewn golwg gan gynnwys cadw golwg ar waith y taniwr, rheoli llifiad yr ager o'r bwyler i silindrau, cyweirio y modd y mae'r falfiau yn torri llifiad yr ager i'r silindr ac yn y blaen. Pwrpas y ger falf (sef y casgliad o rodiau ac ati a welir o flaen yr olwynion neu o fewn y fframffrâm, ydyw nid yn unig penodi y cyferiadcyfeiriad y bydd yr injan yn symud ynddo ond hefyd pa faint o ager a ddefnyddir. Wrth gychwyn, ni byddfydd mewnlifiad y stemstêm i fewnmewn i'r silindr yn cael ei dorri'n gynnar (er mwyn yr ymdrech fwyaf) ond wrth i'r injianinjan gyflymu bydd y torriadtoriad yn cael yn osod yn gynt, fel bod y stemstêm yn ymchwyddo tra'nwrth gwthiowthio'r pistwnpiston.
Os bydd lle i gredu fod dŵr yn y silindrau (er engraifftenghraifft ar gychwyn pan fydd ager yn troi'n ddwrddŵr wrth gysylltu aâ'r silindr oer, neu os daw dwrdŵr drosodd gyda'r ager o'r bwyler), y mae'n rhaid agor y feis gollwng dwrdŵr sydd yng ngwaelod y silindrau (gweler uchod).
[[Categori:Trenau]]
| 