Undeb Cymru Fydd: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Balwen76 (sgwrs | cyfraniadau) Ychwanegu dolen i Archif Undeb Cymru Fydd |
Balwen76 (sgwrs | cyfraniadau) Ychwanegu i hanes, strwythur a gweithgareddau |
||
Llinell 1:
:''Am enghreifftiau eraill o'r enw Cymru Fydd gweler y [[Cymru Fydd (gwahaniaethu)|dudalen gwahaniaethu]]''.
Cymdeithas ddiwylliannol wladgarol oedd '''Undeb Cymru Fydd'''. Fe'i sefydlwyd yn [[1941]] pan unwyd Undeb Cenedlaethol y Cymdeithasau Cymreig a Phwyllgor Amddiffyn Diwylliant Cymru i ffurfio mudiad newydd gyda'r bwriad o hyrwyddo [[diwylliant Cymru]] a'r iaith [[Gymraeg]] a bod yn ffocws a chyfrwng cydweithredu i'r perwyl hwnnw. Mae'r enw yn adlais o enw'r mudiad gwladgarol cynharach [[Cymru Fydd]].
<br />
[[T. I. Ellis]] ([[1899]] - [[1970]]), mab y gwleidydd [[Thomas Edward Ellis]] ([[1859]] - [[1899]]) a chwaraeodd ran bwysig yn yr hen Gymru Fydd, oedd ysgrifennydd y mudiad hyd [[1967]].▼
== Gweithgaredd Diwylliannol ==
Prif weithgarwch yr undeb oedd pwyso ar lywodraeth [[DU|Prydain]] i fabwysiadu polisïau mwy ffafriol a datganoliedig i Gymru a'r Gymraeg mewn meysydd fel addysg a darlledu. Yn ogystal cyhoeddid cyfres o lyfrau a chylchgronau fel ''[[Cofion Cymru]]'' ar gyfer y Cymry yn y lluoedd arfog adeg yr [[Ail Ryfel Byd]].▼
Ffurfiwyd Cymdeithas Lyfrau yn 1943; mabwysiadodd hon y gwaith o gyhoeddi'r cylchgrawn addysgol ''Yr Athro'', 1951-c. 1970, a chyhoeddi calendrau poblogaidd. O 1970 ymlaen cyhoeddodd ''Yr Athro'' gan i [[Undeb Cenedlaethol Athrawon Cymru]].
Penodwyd Pwyllgor ar y cyd rhwng Undeb Cymru Fydd a'r Eglwysi i fynd i'r afael â dadleoliad y gweithwyr ffatri yn sgil gwasanaeth cenedlaethol y boblogaeth sifil yn ystod y rhyfel.
<br />
== Gweithgaredd Gwleidyddol ==
Un o ymgyrchoedd cyntaf y mudiad oedd y frwydr i warchod [[Mynydd Epynt]] ac ardaloedd eraill yng Nghymru rhag cael eu meddiannu gan y Swyddfa Ryfel ar ddechrau'r [[Ail Ryfel Byd]], ond methiant fu.
▲Prif weithgarwch yr undeb oedd pwyso ar lywodraeth [[DU|Prydain]] i fabwysiadu polisïau mwy ffafriol a datganoliedig i Gymru a'r Gymraeg mewn meysydd fel addysg a darlledu. Yn ogystal cyhoeddid cyfres o lyfrau a chylchgronau fel ''[[Cofion Cymru]]'' ar gyfer y Cymry yn y lluoedd arfog adeg yr [[Ail Ryfel Byd]].
Bu'r Undeb yn ymgyrchu dros ysgolion Cymraeg, sefydlu Pwyllgor Addysg, a thros welliant yn y ddarpariaeth ar gyfer yr iaith Gymraeg yn y cyfryngau<ref name=":0">{{Cite web|title=Papurau Undeb Cymru Fydd - National Library of Wales Archives and Manuscripts|url=https://archives.library.wales/index.php/papurau-undeb-cymru-fydd-2|website=archives.library.wales|access-date=2020-05-07}}</ref>.
▲Ond roedd agweddau mwy gwleidyddol i'r undeb hefyd. Ym [[1950]] cynhalwyd cynhadledd arbennig a roes y sbardun i gychwyn yr [[Ymgyrch Senedd i Gymru|Ymgyrch dros Senedd i Gymru]]. Collodd yr undeb ei ffordd yn y [[1960au]] gyda'r cynnydd mewn [[cenedlaetholdeb Cymreig]] gwleidyddol a sefydlu [[Cymdeithas yr Iaith Gymraeg]] ([[1962]]). Dirwynwyd yr undeb i ben yn [[1969]].
<br />
== Trefniant ==
Yr oedd trefniadaeth Undeb Cymru Fydd yn cynnwys Cyngor a Phwyllgor Gwaith, a phwyllgorau yn mynd i'r afael â phynciau penodol (addysg, radio, llyfrau, ac Eglwysi Cymru). At lefel lleol, etifeddodd 13 cangen gan Bwyllgor Amddiffyn Diwylliant Cymru. Cynhaliai'r mudiad Gynhadledd Flynyddol, fel arfer ym Mehefin neu Orffennaf. Ar ôl 1967, roedd yna baneli arbenigol yn ymdrin â phynciau'n ymwneud â merched, addysg, a'r teledu.
Yn 1956, sefydlwyd Pwyllgor y Merched, ynghyd â chylchlythyr, Llythyr Ceridwen, 1956 -ca. 1967.
Ym Medi 1965, cafodd yr undeb ei ail-drefnu ac fe'i gofrestrwyd fel elusen addysgiadol, yn hyrwyddo addysg Gymraeg i oedolion, ac o hynny ymlaen roedd Ymddiriedolaeth Undeb Cymru Fydd, yn derbyn ceisiadau am gymorth ariannol.
Ataliodd pob gweithgaredd ym Mawrth 1970. a diddymwyd yr elusen yn 2000.
▲[[T. I. Ellis]] ([[1899]] - [[1970]]), mab y gwleidydd [[Thomas Edward Ellis]] ([[1859]] - [[1899]]) a chwaraeodd ran bwysig yn yr hen Gymru Fydd, oedd ysgrifennydd y mudiad hyd [[1967]]. Gweithiodd Tom Jones fel trefnydd llawn amser, 1944-1949, fel y gwnaeth Gwilym Tudur, [1966]-[1968].
Cyflwynwyd y cofnodion yr undeb i [[Llyfrgell Genedlaethol Cymru|Lyfrgell Genedlaethol Cymru]] yn 1997<ref name=":0" />.
==Darllen pellach==
Llinell 16 ⟶ 40:
*[https://archives.library.wales/index.php/papurau-undeb-cymru-fydd-2 Papurau Undeb Cymru Fydd] yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru
<br />
== Cyfeirnodau ==
[[Categori:Diwylliant Cymru yn yr 20fed ganrif]]
[[Categori:Hanes gwleidyddol Cymru]]
| |||