|
Mae '''Archif Gwladwriaeth Abchasia''' ([[Abchaseg]]: ''Аҧсны Аҳәынҭқарра аҳәынҭқарратә архивтә усбарҭа''; [[Rwsieg]]: ''Государственное архивное управление Ресеиеиби'') wedi'i leoli yn [[Aqwa (Abchasia)|Aqwa]], prifddinas [[Abchasia]].
{{Infobox settlement
| official_name = Sokhum
| other_name = Sukhumi
| native_name = {{native_name|ab|Аҟәа}}<br/> {{native_name|ka|სოხუმი}}<br/> {{native_name|ru|Сухум(и)}}
| nickname =
| settlement_type = City
| motto =
| image_skyline = Sokhumi Collage.jpg
| imagesize =
| image_caption =
| image_flag =
| flag_size =
| image_seal =
| seal_size =
| image_shield = Gerb Sukhum.png
| shield_size =
| city_logo =
| citylogo_size =
| image_map = <!-- Sokhumi on the map (en).svg -->
| mapsize =
| map_caption = location of Sukhumi within Abkhazia
| image_map1 =
| mapsize1 =
| map_caption1 =
| image_dot_map =
| dot_mapsize =
| dot_map_caption =
| dot_x =
| dot_y =
| pushpin_map = Abkhazia#Georgia
| pushpin_relief = 1
| pushpin_label_position =
| pushpin_map_caption = Location of Sukhumi in Georgia
| pushpin_mapsize = 280
| subdivision_type = Country
| subdivision_name = [[Georgia (country)|Georgia]]
| subdivision_type1 = [[List of states with limited recognition|Partially recognized state]] <!--De facto-->
| subdivision_name1 = [[Abkhazia]]<ref>{{Abkhazia-note}}</ref>
| subdivision_type2 =
| subdivision_name2 =
| subdivision_type3 =
| subdivision_name3 =
| subdivision_type4 =
| subdivision_name4 =
| government_footnotes =
| government_type =
| leader_title = Mayor
| leader_name = [[Adgur Kharazia]]
| leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager -->
| leader_name1 =
| leader_title2 =
| leader_name2 =
| leader_title3 =
| leader_name3 =
| leader_title4 =
| leader_name4 =
| established_title = Settled
| established_date = 6th century BC
| established_title2 = City Status
| established_date2 = 1848
| established_title3 =
| established_date3 =
| area_magnitude =
| area_footnotes =
| area_total_km2 = 27
| area_land_km2 = <!--See table @ Template:Infobox Settlement for details on automatic unit conversion-->
| area_water_km2 =
| area_total_sq_mi =
| area_land_sq_mi =
| area_water_sq_mi =
| area_water_percent =
| area_urban_km2 =
| area_urban_sq_mi =
| area_metro_km2 =
| area_metro_sq_mi =
| population_as_of = 2018
| population_footnotes =
| population_note =
| population_total = 65,439<ref>https://ugsra.org/ofitsialnaya-statistika.php?ELEMENT_ID=386</ref>
| population_density_km2 = auto
| population_density_sq_mi =
| population_metro =
| population_density_metro_km2 =
| population_density_metro_sq_mi =
| population_urban =
| population_density_urban_km2 =
| population_density_urban_sq_mi =
| population_blank1_title =
| population_blank1 =
| population_density_blank1_km2 =
| population_density_blank1_sq_mi =
| timezone = [[Moscow Time|MSK]]
| utc_offset = +3
| timezone_DST =
| utc_offset_DST =
| coordinates = {{coord|43|00|12|N|41|00|55|E|region:{{Xb|ABK}}|display=inline}}
| elevation_footnotes = <!--for references: use <ref> </ref> tags-->
| elevation_max_m = 140
| elevation_min_m = 5
| elevation_ft =
| postal_code_type = Postal code
| postal_code = 384900
| area_code_type = [[Telephone numbers in Abkhazia|Area code]]
| area_code = +7 840 22x-xx-xx
| registration_plate = ABH
| blank_name =
| blank_info =
| blank1_name =
| blank1_info =
| website =
| footnotes =
| name =
}}
'''Acwa''' neu'n fwy cyffredin yn ryngwladol, '''Sukhumi''', '''Sukhum''' ([[Rwseg]]: Sukhum; [[Georgeg|Siorsieg]]: სოხუმი, Sukhumi; [[Abchaseg]]: ''Aҟəa'', trawslythreniad Cymraeg:''Acwa'') yw [[prifddinas]] [[Abchasia]]. Mae'n ddinas fechan ar lan ddwyreiniol y [[Môr Du]]. Fe'i difrodwyd yn ystod yn ystod y rhyfel yn 1992-93 gyda lluoedd [[Georgia|Jorjia]] oedd yn ceisio cadw Abchasia yn dalaith o fewn ei gwlad ac sy'n dal i ystyried Abchasia yn rhan o Jorjia, er nad oes rheolaeth ''de facto'' gan Jorjia dros Abchasia ers yr 1990au cynnar. Y boblogaeth yw 43,700 o bobl (2003).
==Hanes==
Sefydlwyd rhagflaenydd Archif Gwladwriaeth Abchasia ym mis Mawrth 1929, pan fabwysiadodd Presidium y Pwyllgor Gwaith Canolog a Chyngor Comisiynau Pobl Gweriniaeth Sofietaidd Sosialaidd Abchasia benderfyniad ynghylch “Trefniadaeth Materion Archifol”.<ref name="Sputnik Abkhazia">[https://sputnik-abkhazia.ru/analytics/20160315/1017531399.html Бадрак Авидзба: ''“Казненные” документы – Из истории Госархива Абхазии'', sputnik-abkhazia.ru 15 March 2016.]</ref> Ym mis Hydref 1992, yn ystod y Rhyfel Annibyniaeth Abkhasia, dinistriodd tân adeilad yr archif; honnodd ffynonellau Abchaseg fod yr archif wedi'i llosgi i lawr yn fwriadol gan y lluoedd [[Georgia|Sioraidd]]. Dinistriwyd tua 90% o'r dogfennau sydd wedi'u harchifo.<ref name="Sputnik Abkhazia"/>{{reliable|date=October 2019}} Ar yr ochr Sioraidd, mae llawer o bobl yn gwrthbrofi'r syniad bod yr archif wedi'i llosgi i lawr yn fwriadol. <ref name="Sputnik Abkhazia"/>{{reliable|date=October 2019}} On the Georgian side, many people refute the idea that the archive was deliberately burned down.<ref>[https://jam-news.net/how-abkhazia-is-trying-to-restore-its-historic-archive-which-burned-down-27-years-ago-during-the-georgian-abkhaz-conflict/#.XjA1Ld438ec.twitter Patrik Salat: ''How Abkhazia is trying to restore its historic archive which burned down 27 years ago during the Georgian-Abkhaz conflict'', jam-news.net 28 January 2020.]</ref> Yr un diwrnod ag y llosgodd Archif Wladwriaeth Abkhaz, fe losgodd Sefydliad Ymchwil Gwyddonol-Ymchwil Abkhazian mewn Iaith, Llenyddiaeth a Hanes (ABNII, ym 1922 wrth i Gymdeithas Wyddonol Abkhazian, ABNO) losgi i lawr hefyd.<ref>Rachel Clogg: ''Documents from the KGB archive in Sukhum. Abkhazia in the Stalin years'', in: [[Central Asian Survey]], Vol. 14 (1995), No. 1, pp. 155–189 (here: p. 158). [https://doi.org/10.1080/02634939508400896 Available here.] [https://abkhazworld.com/Pdf/R.Clogg_1995.pdf Free version here.]</ref>
Mae hanes y ddinas yn fwy na 2,500 mlwydd oed. Mae'n un o'r dinasoedd hynaf yn y byd. Ar safle'r ddinas hyd at y ganrif 4g CC oedd trefedigaeth [[Groeg Glasurol|Roegaidd]] y Diaspora (a enwyd ar ôl brodyr y Diaspora), a oedd yn ddiweddarach yn perthyn i deyrnas [[Pontic]]. Mae'r enw hynaf "Aku" i'w gael mewn arysgrif Roegaidd ar ddarnau arian aur bathdy Colchis (300-200 CC) ac fe'i cymharir ag enw Abchasaidd ar y ddinas - ''Akua''. Yn ddiweddarach, adeiladwyd caer [[Rufeinig]], Sebastopolis yn y lle hwn. Ers 736AD, gelwir yr anheddiad yn Chum (o'r enw Abkhazian "Guma") fel rhan o deyrnas Abkhaz. Yn yr [[Oesoedd Canol]] - dinas Chumi yn y deyrnas Sioraidd, o ail hanner 16g - o dan lywodraeth y [[Ymerodraeth yr Otomaniaid|Twrciaid]]: ym 1724 adeiladwyd caer Twrcaidd Sukhum-Kale ar y Môr Du. O ddiwedd y 18g hyd 1808 ac o 1864 - prifddinas Abkhazia. Fe’i concrwyd gan [[Ymerodraeth Rwsia]] ym 1810 a derbyniodd statws dinas ym 1848. Ar ôl diddymu tywysogaeth Abkhaz ym 1864, daeth yn ganolbwynt adran filwrol (rhanbarth) Sukhumi o dan lywodraethwr cyffredinol Kutaisi, ac o 1866 ymlaen. o ardal Sukhumi yn nhalaith Kutaisi.
Ar ôl [[Chwyldro Rwsieg]] Hydref 1917, fe blymiwyd y ddinas, ac Abchsia yn gyffredinol, i anhrefn rhyfel cartref. Daeth y rheol [[Bolsiefic]] byrhoedlog i ben ym mis Mai 1918 ac ymgorfforwyd Sukhum yng Ngweriniaeth Ddemocrataidd Georgia fel preswylfa Cyngor Pobl Ymreolaethol Abkhazia a phencadlys y Llywodraethwr Cyffredinol Sioraidd. Ail-gipiodd [[y Fyddin Goch]] a chwyldroadwyr lleol y ddinas oddi ar filwyr Sioraidd ar 4 Mawrth 1921, a chyhoeddi rheolaeth [[Sofietaidd]]. Sukhumi oedd prifddinas [[Gweriniaeth Sosialaidd Sofietaidd Abkhaz]] a unwyd â SSR Sioraidd 1921 i 1931, pan ddaeth yn brifddinas [[Gweriniaeth Sosialaidd Ymreolaethol Sofietaidd Abkhaz]] o fewn yr SSR Sioraidd. Ym 1989, roedd gan Sukhumi 110,000 o drigolion ac roedd yn un o ddinasoedd mwyaf llwyddiannus [[Georgia]]. Roedd yna lawer o gyrchfannau haf arweinwyr Sofietaidd.
===Annibyniaeth Abchasia===
Yn 1989-1993, Suchum oedd canolbwynt y gwrthdaro Sioraidd-Abkhazaidd, a ddinistriodd y rhan fwyaf o'r ddinas. Yn ystod gwarchae Abkhaz ar Sukhumi (1992-1993), dioddefodd y ddinas a'i chyffiniau streiciau awyr a chregyn bron bob dydd, gyda llawer o anafusion sifil. Ar 27 Medi 1993, daeth y frwydr dros Sukhum i ben gydag ymgyrch dorfol o [[carthu ethnig]] yn erbyn mwyafrif y boblogaeth Sioraidd (cyflafan Sukhumi), gan gynnwys aelodau o lywodraeth Abkhaz (Zhivli Shartava, Raul Eshba, ac ati) a Maer Sukhum Guram Gabiskiria Er bod y ddinas wedi'i hailadeiladu'n rhannol, mae'n dal i brofi effeithiau'r rhyfel, ac nid yw wedi ailsefydlu ei hamrywiaeth ethnig flaenorol (tan 1992, defnyddiwyd 9 iaith wahanol yma).
==Enw'r ddinas==
Yn ystod y goresgyniadau Twrcaidd ac Arabaidd (yr [[Oesoedd Canol]]), oherwydd seineg yr ieithoedd Tyrcig ac Arabeg, nad ydynt yn derbyn presenoldeb cytseiniaid olynol (Ts Ch - 'ch' Gymraeg)), absenoldeb y sain "Ts" a'i phontio i'r sain " S ", mae enw'r ddinas yn newid yn raddol - Ts ch um → Shu → Sukhum (Sukhum-kale (" cêl "- caer) (Turkic)).
Achosodd sefydlu dylanwad yn rhanbarth Ymerodraeth Rwseg sefydlu enwau Rwsiedig - Sukhum, Batum. Defnyddir enw Abkhazaidd y ddinas "Akua" ar ôl i'r pŵer Sofietaidd gyrraedd, ac nid yw'n pasio ardal iaith Abkhazian.
O fis Awst 1936, ar ôl ymgorffori Abkhazia yn yr SSR Sioraidd ym 1931, fe’i galwyd yn swyddogol yn Sukhumi. Ar 4 Rhagfyr, 1992, yn sesiwn Rada Verkhovna yng Ngweriniaeth Abkhazia, adferwyd enw dinas Sukhum (heb yr i-dot 'Siorsiadd).
==Demograffeg==
Historic population figures for Sukhumi, split out by ethnicity, based on population censuses:<ref name=censuses>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnabkhazia.html Population censuses in Abkhazia: 1886, 1926, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2003] {{in lang|ru}}</ref>
{| class="wikitable"
!Blwyddyn
!Abchasiaid
![[Armenianiaid]]
![[Estoniaid]]
![[Georgia|Georgiid]]
!Groegiaid Pontic
![[Rwsiaid]]
![[Twrci|Twrciaid]]
![[Iwcrain|Iwcraniaid]]
!Cyfanswm
|-
|Cyfrifiad 1897
| align="right" |1.8%<br/><small>(144)</small>
| align="right" |13.5%<br/><small>(1,083)</small>
| align="right" |0.4%<br/><small>(32)</small>
| align="right" |11.9%<br/><small>(951)</small>
| align="right" |14.3%<br/><small>(1,143)</small>
| align="right" |0.0%<br/><small>(1)</small>
| align="right" |2.7%<br/><small>(216)</small>
| style="text-align:right;"|
| align="right" |7,998
|-
|Cyfrfiad 1926
| align="right" |3.1%<br/><small>(658)</small>
| align="right" |9.4%<br/><small>(2,023)</small>
| align="right" |0.3%<br/><small>(63)</small>
| align="right" |11.2%<br/><small>(2,425)</small>
| align="right" |10.7%<br/><small>(2,298)</small>
| align="right" |23.7%<br/><small>(5,104)</small>
| align="right" |---
| align="right" |10.4%<br/><small>(2,234)</small>
| align="right" |21,568
|-
|Cyfrifiad 1939
| align="right" |5.5%<br/><small>(2,415)</small>
| align="right" |9.8%<br/><small>(4,322)</small>
| align="right" |0.5%<br/><small>(206)</small>
| align="right" |19.9%<br/><small>(8,813)</small>
| align="right" |11.3%<br/><small>(4,990)</small>
| align="right" |41.9%<br/><small>(18,580)</small>
| align="right" |---
| align="right" |4.6%<br/><small>(2,033)</small>
| align="right" |44,299
|-
|Cyfrifiad 1959
| align="right" |5.6%<br/><small>(3,647)</small>
| align="right" |10.5%<br/><small>(6,783)</small>
| align="right" |---
| align="right" |31.1%<br/><small>(20,110)</small>
| align="right" |4.9%<br/><small>(3,141)</small>
| align="right" |36.8%<br/><small>(23,819)</small>
| align="right" |---
| align="right" |4.3%<br/><small>(2,756)</small>
| align="right" |64,730
|-
|Cyfrifiad 1979
| align="right" |9.9%<br/><small>(10,766)</small>
| align="right" |10.9%<br/><small>(11,823)</small>
| align="right" |---
| align="right" |38.3%<br/><small>(41,507)</small>
| align="right" |6.5%<br/><small>(7,069)</small>
| align="right" |26.4%<br/><small>(28,556)</small>
| align="right" |---
| align="right" |3.4%<br/><small>(3,733)</small>
| align="right" |108,337
|-
|Cyfrifiad 1989
| align="right" |12.5%<br/><small>(14,922)</small>
| align="right" |10.3%<br/><small>(12,242)</small>
| align="right" |---
| align="right" |41.5%<br/><small>(49,460)</small>
| align="right" |---
| align="right" |21.6%<br/><small>(25,739)</small>
| align="right" |---
| align="right" |---
| align="right" |119,150
|-
|Cyfrifiad 2003
| align="right" |65.3%<br/><small>(24,603)</small>
| align="right" |12.7%<br/><small>(5,565)</small>
| align="right" |0.1%<br/><small>(65)</small>
| align="right" |4.0%<br/><small>(1,761)</small>
| align="right" |1.5%<br/><small>(677)</small>
| align="right" |16.9%<br/><small>(8,902)</small>
| align="right" |---
| align="right" |1.6%<br/><small>(712)</small>
| align="right" |43,716
|-
|Cyfrifiad 2011
| align="right" |67.3%<br/><small>(42,603 )</small>
| align="right" |9.8%<br/><small>(6,192)</small>
| align="right" |---
| align="right" |2.8%<br/><small>(1,755)</small>
| align="right" |1.0%<br/><small>(645)</small>
| align="right" |14.8%<br/><small>(9,288)</small>
| align="right" |---
| align="right" |---
| align="right" |62,914
|}
==Gwybodaeth Gyffredinnol==
Lleolir Akwa ar fael eang ar ochr ddwyreiniol y Môr Du ac mae'n gweithredu fel porthladd, cyffordd reilffordd a chanolfan wyliau. Mae'n adnabyddus am ei thraethau, sanatoria, [[sba]] dŵr mwynol a hinsawdd is-drofannol. Mae [[Maes awyr Suckumi Dranda]] hefyd ger llaw y ddinas. Mae'r brifddinas yn cynnwys nifer o westai bychain a chanolig eu maint sy'n gwasanaethu twristiaid o Rwsia, gan fwyaf. Sefydlwyd Gerddi Fotanegol Sukhum yn 1840 a dyma'r ardd fotanegol hynaf yn ardal y Cawcasws.
Mae gan y ddinas nifer o athrofeydd ymchwil gan gynnwys [[Prifysgol Wladwriaethol Abchasia]] ac Athrofa Agored Suckum. Rhwng 1945 i 1954 roedd labordy electro-ffiseg y ddinas yn rhan o raglen i ddatblygu arfau niwclear yr [[Undeb Sofietaidd]]. Lleolir hefyd Archif Wladwriaethol Abchasia]] yn y ddinas - dyma'r Archif genedlaethol a losgwyd yn ilw gan y Geogriaid yn y rhyfel annibyniaeth yn 1993-94.<ref>https://abkhazworld.com/aw/conflict/690-a-history-erased</ref>
Mae'r ddinas yn aelod o'r International Black Sea Club<ref>{{Cite web |url=http://www.i-bsc.info/emember.php |title=International Black Sea Club, members |access-date=30 May 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110722072027/http://www.i-bsc.info/emember.php |archive-date=22 July 2011 |url-status=dead }}</ref>
==Oriel==
<gallery>
File:Sukhumi Botanical garden entrance.jpg|thumb|Mynedfa Gardd Fotanegol Akwa, 2008
File:Sukhumi State University (2013).jpg|thumb|Prifysgol Wladwriaethol Akwa, 2013
File:Sukhumi waterfront in January.jpg|thumb|Glan môr Sukhum, Ionawr 2013
File:Sukhumi beach panorama (3338585720).jpg|thumb|Panorama Akwa
File:Sukhumi, street.jpg|thumb|Stryd yn Akwa gyda banner a slogan mewn Abchaseg
File:2014 Suchum, Siedziba rządu i prezydenta Republiki Abchazji (01).jpg|thumb|Preswylfa [[Arlywydd Abchasia]] a chanolfan y Llywodraeth
File:Sukhumi house (3338515694).jpg|thumb|Tŷ wedi ei difrodi yn y rhyfel, 2008
File:Sukhumi- monument of glory.jpg|thumb|Cofeb i Ryfel Annibyniaeth 1993-94
File:Central Sukhumi, Abkhazia.jpg|thumb|Canol Akwa
</gallery>
==Gefeilldrefi===
Mae gan Akwa sawl [[gefeilldref]] rynglwadol:
*{{flagicon|RUS}} [[Ufa]], [[Rwsia]]{{Citation needed|date=January 2017}}
*{{flagicon|RUS}} [[Krasnodar]], [[Rwsia]]{{Citation needed|date=January 2017}}
*{{flagicon|Moldova}}{{flagicon|Transnistria|state}} [[Tiraspol]], [[Transnistria]], [[Moldova]]{{Citation needed|date=January 2017}}
*{{flagicon|RUS}} [[Cherkessk]], [[Rwsia]]{{Citation needed|date=January 2017}}
*{{flagicon|RUS}} [[Podolsk]], [[Rwsia]]<ref>{{cite web |url=http://www.admpodolsk.ru/index.php?categoryid=126&p2_articleid=286 |title=Сайт Администрации г.Подольска – Побратимы |publisher=Admpodolsk.ru |date=2016-06-15 |accessdate=2016-06-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150710192607/http://www.admpodolsk.ru/index.php?categoryid=126&p2_articleid=286 |archive-date=10 July 2015 |url-status=dead }}</ref>
*{{flagicon|RUS}} [[Volgograd]], [[Rwsia]]{{Citation needed|date=January 2017}}
*{{flagicon|RUS}} [[Grozny]], [[Chechnia]], [[Ffederasiwn Rwsia]]{{Citation needed|date=January 2017}}
*{{flagicon|AZE}}{{flagicon|Artsakh}} [[Stepanakert]], [[Republic of Artsakh|Artsakh]]{{Citation needed|date=January 2017}}
*{{flagicon|RUS}} [[Arkhangelsk]], [[Rwsia]]<ref>{{cite web|url=http://apsnypress.info/news/3422.html|title=Новости|publisher=Apsnypress.info|date=|access-date=2016-06-26|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110625144951/http://apsnypress.info/news/3422.html|archive-date=25 June 2011|df=dmy-all}}</ref>
*{{flagicon|RUS}} [[Nizhny Novgorod]], [[Rwsia]]{{Citation needed|date=January 2017}}
*{{flagicon|ITA}} [[Sant'Antioco]], [[Yr Eidal]]<ref>{{cite web |url=http://www.mfaapsny.org/news/index.php?ID=2314 |title=12 мая между городами Абхазии и Италии были подписаны Протоколы о дружбе и сотрудничестве |publisher=Mfaapsny.org |date= |access-date=2016-06-26 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20141204055843/http://www.mfaapsny.org/news/index.php?ID=2314 |archive-date=4 December 2014 |df=dmy-all }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.laprovinciadelsulcisiglesiente.com/wordpress/2014/05/il-sulcis-rafforza-il-legame-con-i-paesi-dellest-europeo-sottoscritto-questa-sera-un-protocollo-damicizia-con-labkhcazia/ |title=Il Sulcis rafforza il legame con i paesi dell’Est europeo, sottoscritto questa sera un protocollo d’amicizia con l’Abkhcazia |publisher=Laprovinciadelsulcisiglesiente.com |date=2013-04-09 |accessdate=2016-06-26}}</ref>
*{{flagicon|TUR}} [[Side, Antalya|Side]], [[Twrci]]{{Citation needed|date=March 2019}}
Yn ystod Trafodaethau Rhyngwladol Genefa, rhoddodd llywodraeth ganolog Sioraidd ddogfennau archifol pwysig i awdurdodau de facto Abkhazia yn 2015.<ref>[http://georgiatoday.ge/news/1473/De-facto-Abkhazian-Government-Receives-Important-Archival-Documents ''De-facto Abkhazian Government Receives Important Archival Documents'', georgiatoday.ge 8 October 2015.]</ref> Yn ogystal, flwyddyn yn ddiweddarach cynlluniwyd cyfarfod o bennaeth Archif Wladwriaeth Abkhaz gyda chyfarwyddwr Archifau Cenedlaethol Georgia.<ref>[http://apsnypress.info/en/news/the-restoration-of-the-incident-prevention-mechanism-will-be-discussed-at-the-forthcoming-round-of-t/ ''The restoration of the incident prevention mechanism will be discussed at the forthcoming round of the Geneva Discussions'', apsnypress.info 4. March 2016.]</ref>
== Dolenni ==
* [https://gaura.su Gwefan Archif Gwladwriaeth Abchasia]
* [https://web.archive.org/web/20061107051831/http://www.abkhaziagov.org/en/ Arlywydd Gweriniaeth Abchasia. Gwefan Swyddogol]
* [https://abkhazworld.com/aw/conflict/690-a-history-erased ''A history erased – Abkhazia's archive: Fire of War, Ashes of History'', abkhazworld.com] Ffotograffau a fideo o'r hen archif.
* [https://web.archive.org/web/20031202153515/http://www.abkhazia.org/home.html Abkhazia.org]
* [https://www.youtube.com/watch?v=7lcNIQ6fhcU ffilm Abkhazia's archive: fire of war, ashes of history]
==Cyfeiriadau==
| 