Abchaseg: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Nev1 (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
Stefanik (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
||
Llinell 12:
}}
[[Iaith]] [[Ieithoedd Cawcasaidd|Gawcasaidd Gogleddol]] yw '''Abchaseg''', a siaredir yn bennaf yn [[Abchasia]] (gwlad fach hunanlywodraethol a hawlir gan [[Georgia]]) a rhannau o [[Twrci|Dwrci]] gan yr [[Abcasiaid]].
Credir bron i sicrwydd bod Abchaseg wedi ei siarad yn y rhanbarth ers cyn hanes a cheir enghreifftiau cynharaf ohoni ar ddarnau o grochenwaith [[Groeg Clasurol]]. Ni cheir nemor ddim cofnod ysgrifenedig wedyn nes cofnodion y teithiwr [[Twrci|Twrceg]], Evliya Çelebi yn 18g.<ref>https://abkhazworld.com/aw/abkhazians/language/1618-was-abkhazian-spoken-in-abkhazia-in-medieval-times-by-thomas-wier</ref>
Mae mwyafrif yr ieithoedd Cawcasaidd yn unochrog / tua 40 /. Maent wedi'u rhannu'n 4 grŵp: Abkhazo-Adygian, Nakh, Daghestaneg a Kartveleg.
Rhennir grŵp Abkhazo-Adygian yn ei dro yn ddau grŵp: Abkhazo-Abaseg (ieithoedd Abchaseg ac Abazian) ac Adygian (ieithoedd Adygean, Kabardinian-Cherkessian). Mae'r safle canolradd rhyngddynt wedi'i feddiannu gan yr iaith Ubykh, sydd eisoes wedi diflannu hyd yn oed yn Nhwrci. Cynrychiolir yr holl ieithoedd hyn, ac eithrio Ubykh, yn y Cawcasws.<ref>https://abkhazworld.com/aw/abkhazians/language/662-the-abkhazian-language</ref>
Mae'r iaith wedi ei nodweddi gan amrywiaeth eang o [[Cytsain|gytseiniaid]].<ref>https://abkhazworld.com/aw/abkhazians/language/662-the-abkhazian-language</ref>
==Statws==
Mae'r iaith wedi ei rhestri fel iaith dan fygythiad gan [[UNESCO]]. Ar 14 Tachwedd 2007 pasiodd Senedd Abchasia ddarlleniad olaf y mesur "Ar iaith y wladwriaeth yng Ngweriniaeth Abchasia" a bwriadwyd bod cyrff y llywodraeth yn gweithredu'n Abchaseg erbyn 2015 yn ogystal a mesurau eraill o blaid yr iaith. Ceir teledu a radio mewn Abchaseg ond tameidiog bu'r ymdrechion i wneud yr iaith yn brif-ffrwd yn wyneb rhuglder a phoblogrwydd [[Rwsieg]].<ref>https://abkhazworld.com/aw/abkhazians/language/539-an-endangered-language-by-vitali-sharia</ref>
Credir bod yr iaith wedi ei siarad yn ardal Abchasia ers amser cynnar iawn.<ref>https://abkhazworld.com/aw/abkhazians/language/1486-common-west-caucasian-the-relation-of-proto-west-caucasian-to-hattic</ref> Nid yw'n perthyn i [[Georgieg]], yn wir cafwyd perthynas wladychol gan siaradwyr Geogrieg ar Abchasieg gydag ymdrech i ddileu addysg Abchaseg yn ystod a wedi'r [[Ail Ryfel Byd]].<ref>https://abkhazworld.com/aw/abkhazians/language</ref>
==Ysrgennu==
Ysgrifenir yr iaith yn y [[yr wyddor Cirilig]] gyda rhai addasiadau. Bu i'r ieithydd Rwsieg o deulu Almaeneg, y Barwn Pyotr Karlovich Uslar, gofnodi nodweddion yr iaith (ac ieithoedd eraill y Cawcasws) yn yr 1860au.
Roedd yr wyddor a greodd Uslar ar gyfer Abkhaz ym 1862 yn cynnwys 37 llythyren. Mae'r rhan fwyaf o'r rhain yn seiliedig ar lythyrau Cyrilig, gydag amrywiol farciau a squibbles diacritig ynghlwm. Ond cynhwyswyd ychydig o lythrennau Lladin (h, i, j), a hefyd y llythyren Roegaidd llythrennau bach nu (mewn dau amrywiad).
Mae'r ail wyddor Abchaseg, a grëwyd yn 1909 gan Alexei Chochua, yn fersiwn addasedig ac estynedig o wyddor Uslar. Roedd yn cynnwys 55 llythyren, eto wedi'u seilio'n bennaf ar lythrennau Cyrilig ond gydag ychydig o lythrennau Lladin (I, q, h) a'r Groeg nu.7
Y drydedd wyddor Abkhaz oedd yr Wyddor Ddadansoddol Abkhaz, fel y'i gelwir, o 77 o lythyrau, a ddyfeisiwyd gan yr Academydd Nikolai Yakovlevich Marr ym 1926 ar sail y sgript Ladin gyda defnydd helaeth o farciau diacritical (ac ychydig lythyrau yn seiliedig ar Cyrilic, e.e. sh).<ref>https://abkhazworld.com/aw/abkhazians/language/76-baron-pyotr-karlovich-uslar-inventor-of-the-first-abkhaz-alphabet-by-stephen-d-shenfield</ref>
== Enghraifft o destun ==
| |||