Gwrthwynebydd cydwybodol: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Ym Mhrydain ni chyflwynwyd yr hawl i wrthod gwasanaeth milwrol tan y [[Y Rhyfel Byd Cyntaf|Rhyfel Byd Cyntaf]]. Cofnodwyd tua 16,000 o ddynion, [[Crynwyr]] yn bennaf, fel gwrthwynebwyr cydwybodol. Rhoddwyd rolau di-filwrolanfilwrol i rai yn ymdrech y rhyfel ond gorfodwyd eraill i ymladd, gan wynebu carchar pe byddent yn gwrthod. Roeddent yn aml yn cael eu trin yn annheg ac roedd llawer yn eu hystyried yn ddiog, yn anniolchgar neu'n hunanol.

Erbyn [[yr Ail Ryfel Byd]], yn dilyn Deddf y Ddeddf Gwasanaeth Cenedlaethol yn 1939, roedd bron i 60,000 o Wrthwynebwyr Cydwybodol cofrestredig. Ailddechreuodd profi trwy dribiwnlysoedd, y tro hwn gan Dribiwnlysoedd Gwrthwynebiad Cydwybodol arbennig dan gadeiryddiaeth barnwr, ac roedd yr effeithiau yn llawer llai llym.

Ym Mhrydain, roedd consgripsiwn wedi cael ei ystyried yn angenrheidiol yn ystod dau gyfnod modern: 1916–18 (Y Rhyfel Byd Cyntaf) a 1939–1960 (Yr Ail RhyfelRyfel Byd).

Yn ystod blwyddyny flwyddyn gyntaf ersyn dilyn pasio'r Ddeddf Gonsgripsiwn ym Mhrydain, a basiwyd yn 1916, ymrestrodd 1.1 miliwn, ac erbyn diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf roedd y nifer wedi codi i 2.5 miliwn.

oO 1914 ymlaen roedd aelodau’r Gymdeithas Dim Gorfodaeth Filwrol (''No-Conscription Fellowship – NCF'') wediyn gwrthwynebu’r ymgyrch gorfodaeth filwrol oherwydd roeddyntroeddent yn credu bod pob bywyd dynol yn sanctaidd. Ni lwyddasant i wneud hynny, ond fe wnaethon nhw hefyd ymgyrchu dros ddeddf yn caniatáu i bobl ddewis peidio ag ymuno â’r fyddin ar sail cydwybod. Y tro hwn roeddyntroeddent yn llwyddiannus. Fe’i gelwid yn ‘gymal cydwybod’.

Os oeddech chi am fod yn wrthwynebwr cydwybodol roedd yn rhaid ymddangos gerbron tribiwnlys (math o lys), lle byddech yn cael gwrandawiad. Os oeddech yn medru profi eich bod chi yn perthyn i grŵp crefyddol fel y Crynwyr, roedd mwy o siawns iddynt eich credu. Os nad oeddyntoeddent yn eich credu fe’ch gorchmynnwyd i ymrestru neu i fynd i’r carchar. Roedd y tribiwnlysoedd yn cynnwys pobl leol a oedd wastad yn cynnwys rhywun o’r [[Y Fyddin Brydeinig|fyddin]] oedd â’r bwriad i ddymchwel eu hachos. Doedd neb i siarad ar eu rhan. Doedd dim erlyniad nagnac amddiffyniad. Nid oedd hynhon yn system deg ac fe gafodd ei wellagwella ynerbyn yr Ail Ryfel Byd.

Cafodd cyfanswm o 6,000 o ddynion eu carcharu am wrthod ymladd, a dedfrydwyd 35 o’r rhain i farwolaeth, er i’w dedfrydau gael eu newid i 10 mlynedd yn y [[carchar]].<ref name=":0">{{Cite web|url=http://resource.download.wjec.co.uk.s3.amazonaws.com/vtc/2016-17/16-17_2-15/cym/Datblygu-rhyfela.pdf|title=Datblygiad Rhyfela|date=|access-date=|website=CBAC|last=|first=|archiveurl=|archivedate=|deadurl=}}</ref> 

Wynebodd y gwrthwynebwyr cydwybodol driniaeth lem nid yn unig oddi wrth y carcharorion eraill ond hefyd oddi wrth swyddogion y carchar, gan eu bod yn cael eu cyfrif yn ȋsis na llofruddwyr a threiswyr. Mae eu triniaeth anwaraidd yn cael ei hadlewyrchu yn yr ystadegau sy’n dangos y bu i 71 o wrthwynebwyr cydwybodol farw yn y carchar tra bod 31 wedi eu cofnodi yn wallgof. Roedd y gwrthwynebwyr cydwybodol a anfonwyd i ymladd ar Ffrynt y Gorllewin yn cael eu saethu am fod yn gachgwn ac yn ôl amcangyfrifon roedd y nifer yn agos i 38,000. Cosbwyd y gwrthwynebwyr cydwybodol ymhellach drwy rwystro eu rhyddhau o’r carchar hyd 1919 fel bod y milwyr oedd yn dychwelyd o’r meysydd ymladd yn cael blaenoriaeth a’r cynnig cyntaf i gael swyddi.<ref>{{Cite web|title=Gwrthwynebwyr Cydwybodol|url=https://hwb.gov.wales/repository/discovery/resource/472321c6-930a-4eca-825f-25e74d004c05/cy?fields=resources&query=Gwrthwynebwyr%20cydwybodol&sort=recommendation|website=HWB|access-date=2020-06-11|date=|last=Llyfrgell Genedlaethl Cymru|first=|archiveurl=|archivedate=|deadurl=}}</ref>

Fodd bynnag, i rai gwrthwynebwyr roedd hyd yn oed y syniad o wneud rhywbeth fel [[ffermio]] yn ffordd anuniongyrchol o gadw’r rhyfel i fynd. Gelwid nhw yn ‘absolutists’. Roedd gan y tribiwnlysoedd y grym i roi rhyddhad diamod iddynt, ond yn anaml iawn y digwyddai hynny. Yn aml cafodd eu ceisiadau eu troi i lawrgwrthod yn gyfan gwbl, a golygai hyn y medrent gael eu galw i’r fyddin. Pe byddent wedyn yn gwrthod, caent eu trosglwyddo i’r fyddin fodd bynnag, a phe byddent yn anufuddhau i orchmynion caent eu dedfrydu gan lys marsial a’u hanfon i’r carchar. Roedd y carchar yn aml yn golygu llafur caled, carchariad unig, a chamdriniaeth gorfforol a [[Seicoleg|seicolegol]]. Tybir bod rhywoddeutu 81 o wrthwynebwyr wedi marw felo canlyniadganlyniad i’r driniaeth a gawsant yn y fyddin, mewn carchardai neu mewn ‘canolfannau gwaith’. Fe wnaeth teuluoedd gwrthwynebwyr a garcharwyd ddioddef hefyd. Ni dderbyniasant unrhyw gefnogaeth ariannol, ac yn aml trodd ffrindiau a chymdogion gefneu cefnau arnynt (e.e. gan roi pluen wen iddynt, yn symbol o lwfrdra).

Carcharwyd tua 6,000 o wrthwynebwyr i gyd ym Mhrydain. Arweiniodd carchariad cynifer o ddynion at sylw yn y Wasg ac yn y Senedd, ac yn 1916 cyflwynwyd dewis arall a oedd yn caniatáu i wrthwynebwyr fyw mewn gwersyll gwaith a gwisgo eu dillad eu hun. Roedd canolfannau gwaith fellyo'r fath yn bodoli ger [[Aberdeen]] yn yr Alban, ac yn [[Dartmoor]].

Gyda rhyfel ar y gorwel, pasiodd y Llywodraeth Ddeddf Hyfforddiant Milwrol yn 1939. Roedd hyn yn golygu y gallai dynion 20–22 oed gael eu galw i fyny i hyfforddi am 6 mis – dymahwn oedd y tro cyntaf i gonsgripsiwn gael ei gyflwyno yn ystod cyfnod o heddwch. Pan ddechreuodd y rhyfel ar 3 Medi 1939, daeth pob dyn rhwng 18 a 40 oed yn gymwys i gael ei alw i fyny o dan y Ddeddf Gwasanaeth Cenedlaethol (Lluoedd Arfog). Unwaith yn rhagor, gwnaed trefniadau ar gyfer y rhai hynny oedd yn gwrthod gwasanaethu ar sail foesol. FeRoeddent wnaethonyn nhwgorfod wynebu tribiwnlysoedd milwrol, ond oherwydd profiad yprofiadau'r Rhyfel Byd Cyntaf cawsonfe gawson nhw eu trin yn fwy dyngarol. Roedd llawer yn gwneud swyddi lle doedd dim rhaid ymladd, er enghraifft, gwaith sifil, ar y ffermydd ac mewn ysbytai.<ref name=":0" />

Ymhlith heddychwyr amlycaf Cymru yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf oeddroedd [[George Maitland Lloyd Davies|George M.Ll. Davies]], [[Ithel Davies]], y bardd [[David James Jones (Gwenallt)|Gwenallt]] (David James Jones) a [[Thomas Evan Nicholas|Niclas y Glais]]. Ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf, ac yn enwedig yn ystod y degawdau a arweiniodd at yr Ail Ryfel Byd, daeth gweithgarwch mudiadau heddychol yn fwy amlwg, er enghraifft, [[Crynwyr|Cymdeithas y Cyfeillion]] a’r Undeb Llw Heddwch.<ref>{{Cite web|title=Diwrnod Rhyngwladol Gwrthwynebwyr Cydwybodol|url=https://blog.llyfrgell.cymru/diwrnod-rhyngwladol-gwrthwynebwyr-cydwybodol/|website=Blog Llyfrgell Genedlaethol Cymru|date=2019-05-15|access-date=2020-06-11|language=cy}}</ref>