Branwen ferch Llŷr: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Mae'r chwedl yn agor gyda [[BrânBendigeidfran fab Llŷr]] neu Bendigeidfran yn sefyll ar graig yn [[Harlech]] yn edrych tua'r môr, lle gwelir llongau yn dynesu. Yr ymwelydd yw [[Matholwch]] brenin [[Iwerddon]], sydd wedi dod i ofyn am chwaer Bendigeidfran, [[Branwen]], yn wraig iddo. Cytunir i'r briodas, ond yn ystod y wledd i'w dathlu mae [[Efnysien]], hanner brawd Branwen, yn cyrraedd y llys. Mae'n ddig na ofynwyd am ei ganiatâd ef cyn trefnu'r briodas, ac mae'n anffurfio meirch Matholwch fel dial.

Yn Iwerddon mae Branwen yn byw'n gytun gyda Matholwch am gyfnod, a genir mab, [[Gwern (mytholeg)|Gwern]], iddynt, ond yna mae Matholwch yn cofio'r hyn a wnaeth Efnysien i'w geffylau ac yn dial am ei sarhad ar Franwen. Caiff ei gyrru i weithio yn y gegin am dair blynedd, ond mae'n dofi [[Drudwy|drudwy]] ac yn ei yrru draw i Brydain gyda neges i BendigeidfranFendigeidfran yn dweud sut y mae'n cael ei thrin. Mae Bendigeidfran a'i fyddin yn croesi i Iwerddon, y fyddin mewn llongau ond BrânBendigeidfran yn cerdded trwy'r môr, gan ei fod yn gawr na all yr un llong ei gario.

Cynhelir cyfarfod i drafod amodau heddwch, ond mae Efnysien yn rhoi diwedd ar hyn trwy afael yn Gwern, mab Branwen a Matholwch, a'i daflu i'r tân. Rhyfel yw'r canlyniad, a lleddir llawer o filwyr ar y ddwy ochr. Yr oedd Matholwch wedi derbyn pair hud gan BrânFendigeidfran fel iawn am ei sarhad, a phan mae'r Gwyddelod yn rhoi eu rhyfelwyr marw ynddo, maent yn dod yn fyw eto. Mae Efnysien yn ymguddio ymhlith y meirwon, a phan roir ef yn y pair dadeni mae'n ei dorri, ond yn marw ei hun yn yr ymdrech.

Yn y diwedd mae holl wŷr Iwerddon wedi ei lladd, a dim ond saith o fyddin Brân sy'n fyw i ddychwelyd i Brydain. Lladdwyd BrânBendigeidfran ei hun, ond cyn marw gorchymynodd i'w wŷr dorri ei ben a mynd a'r pen yn ôl gyda hwy. Wedi dychwelyd, mae Branwen yn marw o dor-calon ger aber [[Afon Alaw]] ar [[Ynys Môn]] ac yn cael ei chladdu yno. Gellir gweld [[Bedd Branwen]] ger Afon Alaw hyd heddiw, ond mae'n llawer hŷn na'r chwedl, yn dyddio i'r [[Oes Efydd]].