Plaid Ddemocrataidd (Unol Daleithiau): Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
B →top: clean up |
Cwmcafit (sgwrs | cyfraniadau) Dod i'r prif ffrwd. Gwiriwch ac ychwanegwch. |
||
Llinell 1:
{{Infobox political party|name=Plaid Ddemocrataidd|membership_year=2020|symbol=[[File:DemocraticLogo.svg|150px]]|country=Unol Daleithiau|website=[https://www.democrats.org/ democrats.org]|seats2={{composition bar|232|435|hex=#3333FF}}|seats2_title=[[Tŷ Cynrychiolwyr yr Unol Daleithiau|Seddi yn y Tŷ]]|seats1={{composition bar|45|100|hex=#3333FF}}|seats1_title=[[Senedd yr Unol Daleithiau|Seddi yn y Senedd]]|ideology='''Mwyafrif''':<br />{{•}} [[Rhyddfrydiaeth |Rhyddfrydiaeth fodern]]<br />{{•}}[[Rhyddfrydiaeth |Rhyddfrydiaeth gymdeithasol]]<br />'''Carfannau''':<br />{{•}} Canoli<br />{{•}} [[Ceidwadaeth]]<br />{{•}} [[Poblyddiaeth]] [[adain chwith]] <br />{{•}} 'Blaengarwch' <br />{{•}} [[Democratiaeth gymdeithasol]]|membership={{increase}}45,715,952|youth_wing=Democratiaid Ifanc America|logo=[[File:US Democratic Party Logo.svg|150px]]|student_wing=Democratiaid Coleg America <br /> Democratiaid Ysgol Uwchradd America|headquarters=430 Stryd De Capitol SE, <br /> [[Washington, D.C.]], 20003|predecessor=[[Plaid Ddemocrataidd-Weriniaethol]]|foundation={{start date and age|1828|1|8}}|leader2_name=''TBA''|leader2_title={{nowrap|[[Is-Arlywydd yr Unol Daleithiau|Is-Arlywydd enwebedig]]}}|leader1_name=[[Joe Biden]] ([[Delaware|DE]])|leader1_title=[[Arlywydd yr Unol Daleithiau|Arlywydd]] enwebedig|chairperson=[[Tom Perez]] ([[New York|NY]])|colorcode=#3333FF|native_name=Democratic Party}}
Gelwir y '''Democratiaid''', hefyd weithiau'n 'chwith', 'rhyddfrydwyr' neu'n 'flaengar'. Weithiau gelwir Talaith Ddemocrataidd yn bennaf yn 'Talaith las'. Daw hyn o brif liw'r blaid, sy'n las ers 2000. Symbol y Blaid Ddemocrataidd yw'r [[Asyn]].<ref>see [https://web.archive.org/web/20090307093800/https://www.democrats.org/a/2005/06/history_of_the.php "History of the Democratic Donkey"]</ref>
Bob pedair blynedd mae'r blaid yn cynnal Confensiwn Cenedlaethol lle maen nhw'n cytuno ar eu hymgeisydd am Arlywydd. Mae'r Pwyllgor Cenedlaethol Democrataidd yn cydlynu'r rhan fwyaf o weithgareddau'r '''Blaid Ddemocrataidd''' ym mhob un o'r 50 Unol Daleithiau. Bu 14 o lywyddion Democrataidd, a'r mwyaf diweddar oedd [[Barack Obama]], a oedd yn Arlywydd rhwng 2009 a 2017. Mae'r Blaid Ddemocrataidd yn cynrychioli sbectrwm eang o ideolegau chwith, gan gynnwys rhyddfrydiaeth glasurol, democratiaeth gymdeithasol, blaengaredd a sosialaeth.
== Hanes<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=Z6R0NvVr164 From white supremacy to Barack Obama: The history of the Democratic Party], ''Vox'''(Ar Youtube)''', 7 Tachwedd 2016'' </ref> ==
[[Delwedd:Democraticjackass.jpg|chwith|bawd|Darlun Thomas Nast o Ionawr 1870 o'r asyn Democrataidd.]]
Dechreuodd y blaid hynnaf yn y byd dod i'r amlwg ddiwedd y 1820au o gyn-garfanau o'r Blaid Ddemocrataidd-Weriniaethol, a oedd wedi cwympo i raddau helaeth erbyn 1824. Fe'i hadeiladwyd gan Martin Van Buren, a gynullodd fframwaith o wleidyddion ym mhob talaith y tu ôl i'r arwr rhyfel [[Andrew Jackson]] o Tennessee. Roedd patrwm a chyflymder y ffurfiant yn wahanol o dalaith i dalaith. Erbyn canol y 1830au roedd bron pob un o bleidiau taleithiol y Ddemocrataidd yn unffurf.
Roedd [[Andrew Jackson]] o'r tu allan ac yn mynd yn erbyn yr elitaeth yn Etholiad Arlywyddol 1828. Enillodd Jackson yr Etholiad yma, yn erbyn y Gweriniaethwr Cenedlaethol [[John Quincy Adams]], gan ddod yn Arlywydd cyntaf y blaid. Roedd nifer yn galw fe'n 'Jackass' ac felly dyna pam daeth yr asyn yn symbol y blaid, gyda Jackson yn nodi bod asynod yn symbol o "ddygnwch". A'r ôl yr ennill etholiad 1828 yn ysgubol credi'r blaid maen nhw oedd yn cynrychioli’r bobl gan ddod a'r enw Plaid Ddemocrataidd i fodolaeth.
Mi roedd dechreuad y blaid yn cael ei nodi yn un tywyll gyda gweinyddiaeth Jackson yn 1830 yn mynd ati i ddiarddel pobl frodorol America i wersylloedd ymhellach i'r gorllewin.
Roedd yna ideoleg yn y blaid yn y 1840au o ddominyddu De America i gyd gan greu gwladwriaeth o Americanwyr Gwyn drwy ddilyn 'manifest destiny'. Mi wnaeth [[James K. Polk|James K Polk]] dilyn hyn trwyddo drwy ymestyn y wlad gan gipio [[Texas]], [[Oregon]] ac ennill rhannau o [[Mecsico|Fecsico]] drwy ryfel Mecsico.
Mi roedd yna newid mawr i'r system wleidyddol ym 1960au wrth i'r [[Plaid Weriniaethol (Unol Daleithiau)|Blaid Weriniaethol]] gael ei lansio. Roedd y Blaid Ogleddol yma, y Gweriniaethwyr, yn wrthblaid gref i'r datblygiad pellach o Gaethwasiaeth. Ar y llaw arall roedd y Democratiaid o blaid Caethwasiaeth oherwydd roedd ganddynt gefnogaeth gref yn nhaleithiau De Ddwyrain oedd o blaid caethwasiaeth.
Ar ôl i [[Abraham Lincoln|Abraham Lincon]] gael ei ethol yn arlywydd Gweriniaethol yn 1861, dechreuodd [[Rhyfel Cartref America|Rhyfel Cartref]], gyda'r [[Taleithiau Cydffederal America]] yn y De ddwyrain yn erbyn y taleithiau eraill. Roedd Taleithiau Cydffedral o blaid Caethwasiaeth ac yn erbyn Lincon. [[Jefferson Davis]], Democratiaid, oedd unig Arlywydd Taleithiau Cydffederal America.
Ar ol y Rhyfel Cartref roedd pleidleiswyr oedd eisiau cadw eu goruchafiaeth gwyn yn y De Dddwyrain yn erbyn y Blaid Gwerinaethol. Felly mi wnaeth y Blaid Democrataid addewid i gyfyngu ymyriadau llywodraeth ffederal a fydd yn cyfyngu ar hawlaiau pobl du.
Yn ystod 1870au-1890au mi wnaeth y blaid ennill nifer o seddi yn deddwrfa taleithol a lleol gan scirhau dirwasgiad parhaus ar hawliau pobl du.
Yn yr ugainfed ganrif mi wnaeth y blaid dechrau newid gan dod yn blaengar (Progressive), roedd diwygwyr o fewn y blaid wedi dechrau siapio'r blaid i rheoleiddio busnesau mawr gan gwella bywydau pobl cyffredin. Mi wnaeth [[Woodrow Wilson]] ennill etholiad Arlywyddol 1912 gan sicrhau rhoi'r agenda blaengar mewn i weithred yn erbyn y blaid weriniaethol. Roedd y blaid amser hynny yn blaid ar gyfer busnes.
Ond yn ystod y [[Dirwasgiad Mawr]] o'r 1930au mi wnaeth Arlywydd [[Franklin D. Roosevelt]] creu'r 'bargen newydd' rhwng 1933 a 1939. Dyma becyn o brosiectau llywodraethol domestig a oedd ar y pryd y fwyaf o'i math mewn hanes America. Mi wnaeth hwn cynyddu maint lywodraeth gan greu llywodraeth oedd yn ymyrryd ar fywydau pobl er gwell.[[Delwedd:Andrew_Jackson.jpg|de|bawd|178x178px| Arlywydd cyntaf Democataidd Andrew Jackson ]]Erbyn 1950au roedd y blaid dal i fod yn rhanedig ar ran hil, gydag aelodau yn y De oedd o blaid arwahanu a diwygwyr rhyddfrydig yn ceisio ei diddymu. Cafodd hyn ei uwcholeuo yn 1964 pan wnaeth y Senedd bleidleisio'r ddeddf hawliau sifil gwrth arwahanu. Roedd y diwygwyr wedi llwyddo i droi mwyafrif o'r aelodau i fod o blaid y ddeddf er roedd aelodau De Ddwyrain yn gwrthwynebu.
Mi wnaeth y diwygiad hwn i fod o blaid cyfiawnder cymdeithasol a rhyddfrydiaeth gymdeithasol achosi newid mawr mewn patrwm pleidleisio. Gwelwyd cynyddiad parhaus pleidleiswyr Du yn pleidleisio dros y Blaid Ddemocrataidd yn ogystal ag pobl gwyn deheuol yn troi at y Gweriniaethwyr ar ôl blynyddoedd o gefnogi'r Blaid Ddemocrataidd. Gwnaeth y blaid gweld cwymp mewn poblogrwydd yn yr ardaloedd hynny.
Rhwng 1968 a 1988 dim ond un Arlywydd Democratiaid cafodd ei ethol sef [[Jimmy Carter]] yn 1976.
Mae'r Democratiaid hefyd wedi ennill y bleidlais boblogaidd yn 2000 a [[Etholiad arlywyddol yr Unol Daleithiau, 2016|2016]], ond wedi colli'r [[Coleg Etholiadol UDA|Coleg Etholiadol]] gydag [[Al Gore]] a [[Hillary Clinton]], yn y drefn honno.
Cafodd [[Barack Obama]] ei ethol yn Arlywydd Du cyntaf Unol Daleithiau yn [[Etholiad arlywyddol yr Unol Daleithiau 2008|2008]], gyda nifer yn nodi mae oherwydd cefnogaeth pleidleiswyr aml diwylliannol America (Sbaenaidd a BAME) cafodd [[Barack Obama|Obama]] ei ethol am ddau dymor.
Yn [[Etholiad arlywyddol yr Unol Daleithiau, 2016|ras arlywyddol 2016]], dewisodd y Democratiaid [[Hillary Clinton]] fel eu henwebai, y tro cyntaf i blaid fawr yn yr Unol Daleithiau gael menyw ar frig ei thocyn arlywyddol. Er gwaethaf ennill y bleidlais boblogaidd gan bron i dair miliwn o bleidleisiau, methodd Clinton â chymryd digon o daleithiau yn y coleg etholiadol, ac enillwyd yr arlywyddiaeth gan y Gweriniaethwr [[Donald Trump|Donald J. Trump]]. Ar ben hynny, cadwodd y Blaid Weriniaethol reolaeth ar ddwy siambr y [[Cyngres yr Unol Daleithiau|Gyngres]] yn etholiad 2016. Tan y tymor canol ddwy flynedd yn ddiweddarach, pan enillwyd y Democratiaid y Tŷ yn yr hyn a ddisgrifiodd rhai fel “ton las.”<ref>{{Cite web|title=Democratic Party {{!}} History, Definition, & Beliefs|url=https://www.britannica.com/topic/Democratic-Party|website=Encyclopedia Britannica|access-date=2020-07-30|language=en}}</ref>
== Dosbarthiad yn yr UDA ac athroniaeth ==
Mae'r blaid yn cael cefnogaeth helaeth yn daleithiau ar ochor Gorllewin y wlad a'r Arfordir y Môr Tawel, y Gogledd Ddwyrain, Dinasoedd fel D.C ac Efrog Newydd. Gelwir yr ardaloedd yma yn 'Wal Las', dyma 18 o daleithiau'r Unol Daleithiau ac Ardal Columbia ac enillwyd gan y Blaid Ddemocrataidd yn gyson mewn etholiadau arlywyddol rhwng 1992 a 2012. Ond gwelwyd 3 Talaith yn pleidleisio dros Donald Trump ([[Plaid Weriniaethol (Unol Daleithiau)|Weriniaethol]]) yn 2016.
Mae Democratiaid yn credu mewn llywodraeth gref gyda rhaglenni cymorth cymdeithasol i helpu aelodau o gymdeithas. Mae'n well ganddyn nhw atebion diplomyddol i wrthdaro, ac maen nhw'n arddel safbwynt amddiffynol yn gyffredinol ar fasnach, gan gredu bod yn rhaid rheoleiddio masnach i amddiffyn gweithwyr Americanaidd.
Yn gymdeithasol, mae'r rhan fwyaf o Ddemocratiaid yn credu mewn rhyddfrydiaeth gymdeithasol, gan fod o blaid mewnfudo, priodas hoyw, a safbwyntiau o blaid dewis erthyliad. <ref>{{Cite web|last=Paul Starr|title=Center-Left Liberalism|url=https://www.princeton.edu/~starr/articles/articles12/Starr_Center-left-liberalism.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150303205946/http://www.princeton.edu/~starr/articles/articles12/Starr_Center-left-liberalism.html|archivedate=March 3, 2015|access-date=June 9, 2014|publisher=Princeton University}}</ref> <ref name="long-past">{{Cite news|last=Frumin|first=Aliyah|title=Obama: 'Long past time' for immigration reform|date=November 25, 2013|url=https://msnbc.com/hardball/obama-long-past-time-reform|publisher=[[MSNBC.com]]|access-date=January 26, 2014}}</ref> <ref>{{Cite news|url=https://abcnews.go.com/images/PollingUnit/1089a6HotButtonIssues.pdf|title=Changing Views on Social Issues|date=April 30, 2009|access-date=May 14, 2009}}</ref> <ref name="Pew Research Center.">{{Cite web|url=http://people-press.org/2005/05/10/beyond-red-vs-blue/|title=Pew Research Center. (May 10, 2005). Beyond Red vs. Blue, p. 1 of 8|archiveurl=https://www.webcitation.org/690fOpBzv?url=http://www.people-press.org/2005/05/10/beyond-red-vs-blue/|archivedate=July 8, 2012|access-date=July 12, 2007|date=2005-05-10}}</ref>
== Credoau Democrataidd cyfredol ==
Yn gyffredinol mae Democratiaid yn cefnogi :
* [[Treth|Treth incwm]] blaengar
* Trethi corfforaethol uwch ac ail-ddal incwm o elw tramor
* Gwario ar fusnes, addysg, seilwaith, ynni glân
* Ehangu gwariant ar raglenni'r llywodraeth
* Ehangu hawliau i [[Erthyliad]]
* Cyfyngiadau ar ddefnyddio arfau a defnyddwyr a allai fod yn beryglus trwy oruchwyliaeth y llywodraeth
* Gofal iechyd cyffredinol
== Llywyddion Democrataidd yr UDA ==
; Llywyddion yn ystod y 19eg ganrif
:
[[Delwedd:FDR_in_1933.jpg|de|bawd|147x147px| Arlywydd [[Franklin D. Roosevelt|Franklin Roosevelt]] ]]
* [[Andrew Jackson]] (1829 - 1837)
* [[Martin Van Buren]] (1837 - 1841)
* [[John Tyler]] (1841 - 1845) (Democrat am y rhan fwyaf o’i oes, etholwyd Tyler yn ymgeisydd y Chwigiaid ar gyfer Is-arlywydd, ond fe gysylltodd â’r Democratiaid ar ôl cymryd yn ganiataol yr arlywyddiaeth ar ôl marwolaeth [[William Henry Harrison]]. )
* [[James K. Polk]] (1845 - 1849)
* [[Franklin Pierce]] (1853 - 1857)
* [[James Buchanan]] (1857 - 1861)
* [[Andrew Johnson]] (1865 - 1869) (Democrat am y rhan fwyaf o’i oes, etholwyd Johnson yn ymgeisydd yr Is-arlywydd yr Undeb Cenedlaethol, ond fe gysylltodd â’r Democratiaid ar ôl cymryd yn ganiataol yr arlywyddiaeth ar ôl llofruddiaeth [[Abraham Lincoln]].)
* [[Grover Cleveland]] (1885–1889 a 1893–1897)
; Llywyddion yn ystod yr 20fed ganrif[[Delwedd:President_Barack_Obama.jpg|de|bawd|150x150px| Arlywydd [[Barack Obama]] ]]
* [[Woodrow Wilson]] (1913 - 1921)
* [[Franklin D. Roosevelt]] (1933 - 1945)
* [[Harry S. Truman]] (1945 - 1953)
* [[John F. Kennedy]] (1961 - 1963)
* [[Lyndon B. Johnson]] (1963 - 1969)
* [[Jimmy Carter]] (1977 - 1981)
* [[Bill Clinton]] (1993 - 2001)
; Llywyddion yn ystod yr 21ain ganrif
* [[Barack Obama]] (2009 - 2017)
== Cyn Ddemocratiaid ==
[[Delwedd:Official_Portrait_of_President_Reagan_1981.jpg|de|bawd|156x156px| Roedd y Gweriniaethwr [[Ronald Reagan]] ar un adeg yn Ddemocrat ]]
* [[Ronald Reagan]] ([[Califfornia|California]]), 40fed [[Arlywydd yr Unol Daleithiau]] (1981–1989). Democrat Cofrestredig tan 1962.
* [[Condoleezza Rice]] ([[Alabama]]), 66ain [[Ysgrifennydd Gwladol yr Unol Daleithiau]] (2005-2009). Democrat Cofrestredig tan 1982.
* Rudy Giuliani ( [[Efrog Newydd (talaith)|Efrog Newydd]] ), 107fed Maer Dinas Efrog Newydd (1994-2001). Democrat Cofrestredig tan 1975.
* [[Rick Perry]] ([[Texas]]), 14eg Ysgrifennydd Ynni yr Unol Daleithiau (2017-2019), 47ain Llywodraethwr Texas (2000–2015). Democrat Cofrestredig tan 1989.
* Jesse Helms ([[Gogledd Carolina]]), [[Senedd yr Unol Daleithiau|Seneddwr yr Unol Daleithiau]] (1973-2003). Democrat Cofrestredig (1942–1970).
* [[Donald Trump]] ([[Efrog Newydd (talaith)|Efrog Newydd]]), 45ain Arlywydd yr Unol Daleithiau (2017-cyfredol), Democratiaid Cofrestredig tan 2009.<ref>{{Cite web|url=https://www.thoughtco.com/was-donald-trump-a-democrat-3367571|title=Was Donald Trump a Democrat?|access-date=September 13, 2019|date=July 20, 2019|last=Tom Murse|publisher=ThoughtCo.}}</ref>
== Cyfeiriadau ==
{{Cyfeiriadau}}
== Gwefannau eraill ==
* [http://www.democrats.org www.democrats.org]
[[Categori:Category:Pleidiau gwleidyddol yn yr Unol Daleithiau]]
[[Categori:Category:Egin gwleidyddiaeth yr Unol Daleithiau]]
| |||