Ffederasiwn Rhodesia a Gwlad Nyasa

Ffederasiwn ymreolaethol dan y Goron Brydeinig yn neheudir Affrica oedd Ffederasiwn Rhodesia a Gwlad Nyasa (Saesneg: Federation of Rhodesia and Nyasaland) neu Ffederasiwn Canolbarth Affrica (Central African Federation) a oedd yn cyfuno gwladfa ymreolaethol De Rhodesia â phrotectoriaethau Gogledd Rhodesia, a Gwlad Nyasa. Sefydlwyd y ffederasiwn ar 1 Awst 1953, a chanddi statws yn debyg i ddominiwn yn yr Ymerodraeth Brydeinig, a daeth i ben ar 31 Rhagfyr 1963.

Federation of Rhodesia and Nyasaland
Trefedigaeth Protectoriaeth a gwladfa ymreolaethol
←   ←   ← 1953–1963 →   →   →
Baner Arfbais
Arwyddair Magni Esse Mereamur
Location of Ffederasiwn Rhodesia a Gwlad Nyasa
Prifddinas		Salisbury
Llywodraeth		Brenhiniaeth ffederal
Teyrn
-	1953-1963	Elisabeth II, brenhines y Deyrnas Unedig
Llywodraethwr Cyffredinol
-	1953–1957	Barwn 1af Llewellin
-	1957–1963	16eg Iarll Dalhousie
-	1963	Syr Humphrey Gibbs
Prif Weinidog
-	1953–1956	Godfrey Huggins
-	1956–1963	Syr Roy Welensky
Hanes
-	Ffederasiwn	1 Awst 1953
-	Dadsefydlu	31 Rhagfyr 1963
Arian cyfred		Punt y CAF
Heddiw'n rhan o		Malawi Sambia Simbabwe

Ers y 1920au, bu setlwyr croenwyn yn Ne Rhodesia ac yng Ngogledd Rhodesia yn galw am uno'r ddwy diriogaeth er mwyn canoli grym y lleiafrifoedd Ewropeaidd. Gwrthwynebwyd yr ymdrechion hyn gan Swyddfa'r Trefedigaethau, wrth i'r awdurdodau geisio ymateb yn dringar i bryderon yr Affricanwyr croenddu. Wedi'r Ail Ryfel Byd, tyfodd yr economi o ganlyniad i ddiwydiannau eilradd yn Ne Rhodesia a'r diwydiant copr yng Ngogledd Rhodesia, a chynyddodd y niferoedd o fewnfudwyr croenwyn yn sylweddol. Dechreuodd gwleidyddion a diwydianwyr croenwyn ymgyrchu o ddifri dros integreiddio Rhodesia gyfan er mwyn elwa ar farchnadoedd mawr a llafurlu o weithwyr croenddu, gan gynnwys Gwlad Nyasa. Llwyddasant ddwyn perswâd ar lywodraeth y Deyrnas Unedig, a oedd yn bwriadu creu gwladwriaeth amlhiliol i wrthsefyll trefn apartheid yn Ne Affrica. Gwrthwynebwyd y ffederasiwn gan bobl dduon yng Ngogledd Rhodesia a Gwlad Nyasa, am iddynt ofni y byddai poblogaeth groenwen De Rhodesia yn rheoli'r llywodraeth.

Yn sgil terfysgoedd gan genedlaetholwyr croenddu yng Ngwlad Nyasa ym 1959, a'r ymateb llawdrwm gan yr awdurdodau, penderfynodd llywodraeth y Deyrnas Unedig ar bolisi o drosglwyddo grym gwleidyddol i'r mwyafrifoedd Affricanaidd. Dadsefydlwyd y ffederasiwn yn niwedd 1963, ac ym 1964 rhoddwyd annibyniaeth i Malawi (Gwlad Nyasa) a Sambia (Gogledd Rhodesia). Ym 1965 datganwyd annibyniaeth gan Dde Rhodesia heb ganiatâd y Deyrnas Unedig, a sefydlwyd Gweriniaeth Rhodesia.

Llywodraeth

Rhestr Llywodraethwyr Cyffredinol

• John Llewellin, Barwn 1af Llewellin (4 Medi 1953 – 24 Ionawr 1957)
• Syr Robert Clarkson Tredgold (dros dro; 24 Ionawr 1957 – Chwefror 1957)
• Syr William Lindsay Murphy (dros dro; Chwefror 1957 – 8 Hydref 1957)
• Simon Ramsay, 16eg Iarll Dalhousie (8 Hydref 1957 – Mai 1963)
• Syr Humphrey Gibbs (dros dro; Mai 1963 – 31 Rhagfyr 1963)

Rhestr Prif Weinidogion

• Godfrey Huggins (7 Medi 1953 – 2 Tachwedd 1956)
• Syr Roy Welensky (2 Tachwedd 1956 – 31 Rhagfyr 1963)