Y Croesgadau: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Roedd '''Yy Croesgadau''' yn gyfres o ymgyrchoedd milwrol a ymladdwyd gan [[Cristnogaeth|Gristnogion]] o gorllewinorllewin [[Ewrop]] draw yn y [[Y Dwyrain Canol|Dwyrain Canol]] yn yr [[Yr Oesoedd Canol|Oesoedd Canol]], sef rhwng diwedd yr unfed ganrif ar ddeg a diwedd y drydedd ganrif ar ddeg. Eu pwrpas oedd adfeddiannu y'r Tiroedd Sanctaidd, gan gynnwys lleoedd cysegredig [[Palesteina]] oddi ar y [[Islam|Mwslimiaid]]. Roedd y tiroedd hyn yn bwysig i Gristnogion oherwydd dyma blelle'r roeddoedd Cristnogaeth wedi cychwyn, ac ar ddiwedd yr unfed ganrif ar ddeg cyhoeddodd y [[Pab]] bod angen achub y Tir Sanctaidd rhag rheolaeth gan Fwslemiaid. At ei gilydd dyma oedd cychwyngychwyn cyfnod pan ymladdwyd wyth croesgad bwysig. Bu sawl ymgyrch gan Gristnogion i recriwtio boblpobl i ymladd yn y Croesgadau a dyma oedd pwrpas taith [[Gerallt Gymro]] drwy [[Cymru|Gymru]] yn 1188. Roedd [[Jeriwsalem]] yn fan ymladd allweddol rhwng Cristnogion a Mwslimiaid ac yn bwysig i’r ddwy [[Crefydd|grefydd]]. Yn ystod yr Oesoedd Canol daeth Jeriwsalem, a mannau cysegredig eraill ym Mhalesteina, yn gyrchfannau pwysig i bererinion Cristnogol gan mai'r rhain oedd y tiroedd blelle'r roeddoedd [[Iesu|Iesu Grist]] wedi byw. Cydnabyddir saith croesgad hanesyddol ond mae eu diffinio felly yn tueddu i anwybyddu'r ffaith fodbod hon yn broses barhaol, gyda'r croesgadau "swyddogol" yn cynrychioli penllanw neu drobwynt yn ei hanes.

* '''Gwleidyddol''' – Roedd yna gobaith byddy ybyddai'r croesgadau yn ailuno’r Eglwys Gatholig Orllewinol ac Eglwys Uniongred Ddwyreiniol Groeg

* '''Economaidd''' – Roedd gwladwriaethau masnach [[yr Eidal]] eisiau ehangu eu masnach ym [[Y Môr Canoldir|Môr y Canoldir]] ar adeg pan oedd Mwslimiaid yn rheoli llawer o [[Porthladd|borthladdoedd]] strategol. Byddai ehangu eu masnach ym Môr y Canoldir yn golygu y byddai gwledydd Ewrop yn medru ehangu eu llwybrau masnach draw i’r Dwyrain Canol blelle'r oedd modd fedrentiddynt gael mynediad at nwyddau moethus.

* '''Cymdeithasol''' – Roedd y Croesgadau’n cynnig rhyddid cymdeithasol i gymdeithas a oedd yn caelwedi ei gorlwytho gan foneddigion heb dir. Roedd hyn o ganlyniad i’r drefn gyntafanedigaeth lle’r oedd y mab cyfreithiol hynaf yn etifeddu holl dir ei rieni. Roedd y Croesgadau’n cynnig cyfle i’r boneddigion hynny heb dir i ennill tiroedd yn y Dwyrain Canol. Os oedd bonheddwr yn mynd ar groesgad byddai ei farchogion yn ei ddilyn i’r frwydr fel rhan o’u rhwymedigaethau [[Ffiwdaliaeth|ffiwdal]].

* '''Crefyddol''' – Yn 1095 rhoddodd y Pab Urban II araith ddramatig i Gyngor Clermont yn annog Cristnogion i fynd i ryfel er mwyn achub Jerwsalem rhag rheolaeth Fwslimaidd. Ymateb y dorf a oedd wedi ymgasglu oedd dechrau llafarganu ''Deus vult'', (''ewyllys Duw yw hyn''). Roedd Cristnogion duwiol yn achub ar y cyfle i fynd ar bererindodau neu deithiau ysbrydol i’r lleoedd a oedd yn gysylltiedig gydaag Iesu Grist a Christnogaeth. Roedd ‘cymryd y Groes’ yn brawf perffaith o gariad a defosiwn Cristnogol at Dduw. Byddai’r croesgadwyr yn cael maddeuant am eu pechodau gan dreulio llai o amser ym mhurdan (lle byddai pechodau yn cael eu golchi cyn mynd i’r Nefoedd). Roedd adennill ac amddiffyn y Tir Sanctaidd ac amddiffyn Cristnogion (wrth ladd Mwslimiaid) yn cael eu hystyried yn ffyrdd o garu eich cymydog.

Ymladdwyd y Groesgad Gyntaf o [[1095]] i [[1099]]. Fe'i lawnsiwydlansiwyd dan oruchwyliaeth a nawdd y [[Pabaeth|Babaeth]]. Arweiniodd Pedr y Meudwy fyddin yn erbyn lluoedd Kilij Arslan, [[swltan]] Nisé, ond fe'icafodd trechwydei ganddodrechu. Y flwyddyn ganlynol cipiodd y Croesgadwyr Nisé a threchwyd Kilij ym mrwydr Dorylé. Roedd [[1098]] yn flwyddyn gofiadwy i'r goresgynwyr; cipiwyd [[Edessa]] ac [[Antakya|Antioch]] a chreuwydchrëwyd taleithiau Croesgadwrol ynddynt, a chafodd byddin MwslemaiddFwslimaidd dan arweinyddiaeth Karbouka o ddinas [[Mosul]] ei threchu. Yn [[1099]] cipiwyd [[Caersalem]] a [[Tripoli (Libanus)|Thripoli]]. Yn y Ddinas Sanctaidd ei hun coronwyd y fuddugoliaeth â chyflafan ddychrynllyddddychrynllyd, ar ygyda'r trigolion, yn [[Iddewon]], [[Yr Eglwys Uniongred|Cristnogion Uniongred]] a [[Islam|Mwslemiaid]] yn ddi-wahân, yn cael eu targedu.

Cwymp talaith [[Edessa]] i'r Saraseniaid yn [[1144]] oedd yry ysbardunsbardun i'r Ail Groesgad, aflwyddianus.

Cwymp dinas [[Caersalem]] i [[Saladin]] yn [[1187]] oedd yry ysbardunsbardun a arweiniodd at gyhoeddi'r Drydedd Groesgad yn [[1189]]. Yr arweinwyr oedd [[Philippe II o Ffrainc|Phylip II Awgwstws o Ffrainc]], yr [[Yr Ymerodraeth Lân Rufeinig|YmerodrYmerawdwr Glân Rhufeinig]] [[Ffrederic Barbarossa]] a [[Rhisiart I o Loegr|Rhisiart Lewgalon o Loegr]]. Parhaodd hyd [[1192]].

Yr amcan wrth lawnsiolansio'r Bedwaredd Groesgad ([[1202]] - [[1204]]) oedd cipio'r [[Aifft]], ond roedd yr amgylchiadau yn erbyn hynny, ac yn y diwedd saciwydanrheithiwyd un o ddinasoedd pwysicaf y byd Cristnogol gan y Croesgadwyr annisgybliedigannisgybledig, sef [[Caergystennin]].

Methiannau trychinebus fu pob un o'r tair croesgad olaf yn ystod y [[13g]]. Erbyn [[1291]] roedd caer hollbwysig [[Acre, Israel|Acre]] ym Mhalesteina, amddiffynfa olaf y Croesgadwyr yn y [[Lefant]], wedi syrthiocwympo, ac roedd y Croesgadau ar ben.

==ArwyddocádArwyddocâd y Croesgadau==

Agorodd y Croesgadau ffenestr newydd i'r Gorllewin ar ddysg y [[Groeg yr Henfyd|Groegiaid]]. Daeth llawysgrifau o weithiaugweithiau gan [[Aristotlys]] ac eraill i orllewin Ewrop ac roedd hyn yn sail i'r adfywiad dysg a welidwelwyd yn ystod y [[Dadeni]] Dysg. Cyfoethogwyd Ewrop gan [[Mathemateg|fathemateg]] y Mwslimiaid, yn arbennig ym maes [[algebra]] (a oedd yn ddieithr i EwropeiaidEwropeaid cyn hynny). Dylanwadwyd arDaeth Ewrop hefyd gandan ddylanwad syniadau’r Arabiaid am feddygaeth, gwyddoniaeth, athroniaeth a chelfyddyd. Daeth croesgadwyr â pherlysiau gwerthfawr nôlyn ôl gyda nhw o’r Dwyrain Canol hefyd, sef nytmeg a synamonsinamon, siwgr a chotwm.