Rada Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Dechrau prawfddarllen
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Dim crynodeb golygu
Dechrau prawfddarllen
Llinell 35:
| footnotes =
}}
Llywodraeth alltud yw '''Rada Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws''' <ref>as spelled on the [http://www.radabnr.org/en/ Official website] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120704083750/http://www.radabnr.org/indexen.html |date=4 July 2012 }}</ref> ([[Belarwseg]]: ''Рада Беларускай Народнай Рэспублікі'', ''Рада БНР'', '''Rada BNR'''; [[Rwseg]]: ''Рада Белорусской Народн''). Y cyfieithiad llythrennol o'r Belarwsieg yw: '''Cyngor Gweriniaeth Genedlaethol Belarws''', ardelirarddelir y term 'democrataidd' yn y fersiwn Saesneg er mwyn gwahaniaethu rhag Llywodraeth unbeniaetholunbenaethol [[Alexander Lukashenko]] ers 1994.
 
Er 1919, mae Rada'r BNR wedi bod yn alltud lle mae wedi dod yn sefydliad gwleidyddol mwyaf dylanwadol y [[diaspora]] [[Belarws]]<ref>{{cite news|url=http://www.economist.com/node/10837957?story_id=10837957|title=Heart of darkness|date=13 March 2008|accessdate=27 October 2017|newspaper=[[The Economist]]}}</ref> ac yn grŵp eiriolaeth sy'n hyrwyddo cefnogaeth i annibyniaeth a democratiaeth Belarwsia ym Melarws ymhlith llunwyr polisi'r Gorllewin.<ref>[http://www.radabnr.org/the-bnr-rada-as-the-oldest-belarusian-democratic-advocacy-group/ The BNR Rada as the oldest Belarusian democratic advocacy group] - Official website of the Rada BNR, 16 July 2019</ref> O 2020 ymlaen, Rada BNR yw'r llywodraeth alltud hynaf sy'nyn alltudy byd.
 
==Ffurfio==
[[File:Belarusian People's Republic Rada (parliament) building (1918).jpg|thumb|right|250px|Baner Gwyn-Coch-Gwyn genedlaethol Belarws yn cyhwfan o adeilad Rada BNR ym Minsg, 1918]]
Sefydlwyd y Rada BNR fel corff gweithredol y Gyngres BelarwsiaiddBelarws-OllGyfan Gyntaf,<ref>{{cite web|url=http://slounik.org/32081.html|title=slounik.org: Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|website=Slounik.org|accessdate=27 October 2017}}</ref> a gynhaliwyd ym [[Minsk|Minsg]] (prifddinas Belarws) ym mis Rhagfyr 1917 gyda dros 1,800 o gyfranogwyr o wahanol ranbarthau o Belarws gan gynnwys cynrychiolwyr sefydliadau cenedlaethol Belarwseg, zemstva rhanbarthol, prif enwadau Cristnogol a BelarwsegBelarws, pleidiau gwleidyddol aca grwpiau Iddewig. Roedd yDigwyddodd digwyddiadhyn ynghannolynghanol holl dymestl y [[Rhyfel Byd Cyntaf]] a'r [[Chwyldro Rwsaidd|Chwyldro Rwsiaidd]] ac amharwyd yn dreisgar ar waith y Gyngres gan y [[Bolsieficiaid]].
 
Ar ôl i'r Bolsieficiaid encilio o Minsk, datganodd y Rada (cyngor) ei hun yn fel goruchaforuchaf bŵer Belarws. Ar ôl i'r Bolsieficiaid a'r Almaenwyr arwyddo [[Cytundeb Brest-Litovsk]] datganodd y Rada annibyniaeth BelarusBelarws fel Gweriniaeth Ddemocrataidd sofran Belarwsia.
 
Ar 25 Mawrth 1918 roedd gan y Rada 77 aelod gan gynnwys:
 
:Etholwyd 36 yn y Gyngres AllBelarws-BelarwsiaGyfan
:6 cynrychiolydd o gymuned Belarwseg Vilna
:15 cynrychiolydd o leiafrifoedd ethnig (Rwsiaidd, Pwylaidd, Iddewig)
Llinell 55:
Ni roddodd yr Almaen gydnabyddiaeth swyddogol i Belarws a rhwystrodd weithgareddau sefydliadau Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia. Serch hynny, llwyddodd y Rada i ddechrau trefnu ei chyrff llywodraethu mewn gwahanol rannau o'r wlad yn ogystal â gweithio ar sefydlu byddin Belarwsia genedlaethol a system addysg genedlaethol.
 
Sefydlodd y Rada gysylltiadau diplomyddol swyddogol â sawl gwladwriaeth gan gynnwys y [[Ffindir]], Gweriniaeth Pobl Wcrainyr Wcráin, [[Tsiecoslofacia]], [[Estonia]], [[Latfia]], [[Lithwania]], [[Twrci]] ac eraill.
 
Gyda dynesiad byddinoedd y Bolsieficaidd i Minsk gorfodwyd y Rada i adleoli i [[Vilnius]] (prifddinas bresenolbresennol Lithwania, ond, a oedd ar y pryd yn cael ei hystyried yn diriogaeth BelarwsiegBelarws neu Bwylegwlad Pwyl gan y wahanol genhedloedd hynnhyn, yna i [[Hrodna]] ac yn y pen draw, ar ôl cydgysylltu â Gweriniaeth Lithwania, i [[Kaunas]].
 
==Yn alltud==
Llinell 63:
[[File:Government of BNR.jpg|thumb|250px|de|Cyfarfod gyntaf Ysgrifenyddiaeth y Bobl y Rada]]
[[File:1 stol.jpg|thumb|250px|Dathlu blwyddiant y Weriniaeth yn Gymnasiwm Belarwaidd Vilnius, 1935]]
Ym mis Ebrill 1919, cipiodd byddin Gwlad Pwyl ddinasoedd Hrodna a Vilnius. Cyhoeddodd [[Jozef Pilsudski|Józef Piłsudski]] y Cyhoeddiad i drigolion hen Ddugiaeth Lithwania gan nodi y byddai gweinyddiaeth newydd Gwlad Pwyl yn rhoi ymreolaeth ddiwylliannol a gwleidyddol iddynt. Croesawyd y cyhoeddiad gan arweinyddiaeth Belarwsia, yn enwedig o ystyried cynlluniau Sofietaidd ar gyfer Dirgelwch BelarusBelarws.<ref name=Sidarevic>{{cite web |author=Жыве Беларусь Бібліятэка гістарычных артыкулаў |url=http://www.jivebelarus.net/history/new-history/bnr.html |title=А. Сідарэвіч. Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі |publisher=Jivebelarus.net |date= |accessdate=2012-01-14}}</ref> Fodd bynnag, mewn trafodaethau diweddarach gydag arweinwyr Belarwsia, cynigiodd PilsudskiPiłsudski gyfyngu ar swyddogaethau llywodraeth Belarwsia i faterion diwylliannol yn unig, a wrthodwyd gan brif weinidog Belarwsia, Anton Luckievic. Llwyddodd llywodraeth Belarus iBelarws gynnwys datganiad am hawliau lleiafrifoedd yng Ngwlad Pwyl ym mhenderfyniadau [[Cynhadledd Heddwch Paris]].<ref name=Sidarevic />
 
Gwrthdystiodd llywodraeth Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia y cynnull milwrol Pwylaidd yn ardal Vilnius, yr etholiadau Pwylaidd a gynhaliwyd yno, ac atodi ardal Augustów i Wlad Pwyl. Fe wnaethant hefyd apelio ar [[Cynghrair y Cenhedloedd|Gynghrair y Cenhedloedd]], [[Prydain Fawr]], [[Ffrainc]], yr [[Unol Daleithiau]] a gwledydd eraill i gydnabod annibyniaeth Belarws. <ref>{{cite web |url=http://www.svaboda.org/content/article/770129.html |title=Імёны Свабоды: Васіль Захарка |publisher=Svaboda.org |date=14 March 1943 |accessdate=2012-01-14}}</ref>
 
Ddiwedd 1920, cychwynnodd llywodraeth Belarwsia drafodaethau o'r newydd gyda'r Bolsieficiaid ym [[Moscow]] a cheisio eu perswadio i gydnabod annibyniaeth Belarus a rhyddhau carcharorion gwleidyddol Belarwsia sy'no cael eu dal yng ngharchardaigarchardai Rwsia.<ref name=BEZ>{{cite web|url=http://zelva-bez.com/section/14/index.php?id=2/TEXT.HTML|title=ВАСІЛЬ ЗАХАРКА. ПРЭЗІДЭНТ БЕЛАРУСКАЙ НАРОДНАЙ РЭСПУБЛІКІ|website=Zelva-bez.com|accessdate=27 October 2017}}</ref> Roedd y trafodaethau yn aflwyddiannus.
 
Ar 11 Tachwedd 1920, llofnododd Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia gytundeb partneriaeth â Gweriniaeth Lithwania i gydweithredu i ryddhau tiroedd Belarwsia a Lithwania rhag meddiannaeth Gwlad Pwyl.
Llinell 73:
Ar ôl sefydlu [[Gweriniaeth Sosialaidd Sofietaidd Belarwsia]] (SSR Belarwsia) fel rhan o'r [[Undeb Sofietaidd]], gosododd sawl aelod o'r Rada eu mandadau ym 1925 a dychwelyd i Belarws. Yn swyddogol, ni wnaeth BNR Rada erioed gydnabod SSR Belarwsia. Lladdwyd mwyafrif aelodau’r Rada a ddychwelodd i Belarws, gan gynnwys y cyn Brif Weinidog Vaclau Lastouski, yn ddiweddarach yn y terfysgaeth Sofietaidd ym Melarws yn y 1930au.
 
Yn ystod yr [[Ail Ryfel Byd]] a meddiannaeth yr Almaen ar Tsiecoslofacia gwrthododd y Rada gydweithredu â'r Natsïaid na chydnabod llywodraeth gydweithredol Belarus, Rada Ganolog Belarwsia.
 
===Ar ôl yr Ail Ryfel Byd===
[[File:Nacyjanalny akademičny teatar imia Janki Kupały.JPG|thumb|250px|Theatr Dinas Minsg, lle ym mis Rhagfyr 1917 cynhaliwyd sesiynau'r Gyngres Gyntaf Belarwsia; yn ddiweddarach trawsnewidiwyd ei Bwyllgor Gweithredol yn Gyngor BNR (ffurf fodern).]]
Gorfododd ymlaencynnydd llaw'ry Fyddin Goch ym 1945 i Rada'r BNR adleoli i ran Orllewinol yr Almaen, a feddiannwyd gan fyddinoedd Prydain ac America.
 
Ym mis Chwefror 1948, pasiodd y Rada [[maniffesto|faniffesto]] arbennig, a thrwy hynny datgan ei fod yn dychwelydail-gynnau iei weithgareddweithgarwch. Ym mis Ebrill 1948, cynhaliodd y Rada, ynghyd â chynrychiolwyr ffoaduriaid Belarwsia ar ôl y rhyfel, gynhadledd yn Osterhofen, [[Bafaria]].<ref>{{cite web|url=http://belarus8.tripod.com/ZapisyBINIM/raskol.htm|title=Максімюк, Я. Аднаўленьне Рады БНР пасьля Другой Сусьветнай вайны // Запісы = Zapisy. — 2001. — № 25. — С. 41 — 48.|website=Belarus8.ytipod.com|accessdate=27 October 2017}}</ref>
 
Prif weithgareddau BNR Rada yn y Gorllewin oedd lobïo a chysylltiadau â llywodraethau'r Gorllewin i sicrhau cydnabyddiaeth o Belarus fel gwlad ar wahân. Ynghyd â sefydliadau gwrth-Sofietaidd eraill yn y Gorllewin, gan gynnwys llywodraethau alltud o'r [[Wcráin]] a gwledydd y Baltig, protestiodd y Rada yn erbyn torri hawliau dynol yn yr Undeb Sofietaidd. Yn y 1950au galluogodd Rada BNR greu rhifyn Belarwsia o [[Radio Free Europe]]. Trefnodd aelodau’r Rada gefnogaeth i Belarws yn dilyn [[Trychineb Chernobyl]] ym 1986.<ref name=nn2011>{{cite web|url=http://nn.by/?c=ar&i=52788|title=Навошта нам Рада БНР: інтэрвію з членам Рады (пачатак)|website=Nn.by|accessdate=27 October 2017}}</ref>
Llinell 86:
Ar ôl diddymu'r Undeb Sofietaidd yn y 1990au, trosglwyddodd llywodraethau alltud tebyg y gwledydd cyfagos (Lithwania, Gwlad Pwyl ac eraill) eu mandadau i'r llywodraethau annibynnol cyfatebol.
 
Ar ôl datgan annibyniaeth Gweriniaeth Belarus yn 1990, mae'rcynyddodd diddordebddiddordeb yng Ngweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia wedi cynyddu yng nghymdeithas BelarwsiaBelarws. Mae Ffrynt Boblogaidd Belarwsia, a oedd y brif wrthblaid wrth-Gomiwnyddol pro-o blaid [[Perestroika]], wedi apelio mewn sawl agwedd at adfer BelarusBelarws annibynnol fel Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia ers diwedd yr 1980au. YnYm 1991, mabwysiadodd senedd BelarwsiaBelarws symbolau gwladwriaethol Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia, y Pahonia a'r faner Gwyn-coch-gwyn, fel symbolau gwladwriaethol Gweriniaeth BelarusBelarws.
 
Yn 1993, cynhaliodd llywodraeth Gweriniaeth Belarus ddathliadau swyddogol 75 mlynedd ers Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia ym Minsk. Cymerodd aelodau o BNR Rada ran yn y dathliadau ynghyd ag uwch arweinwyr gwleidyddol Gweriniaeth BelarusBelarws. Dywedwyd bryd hynny fod y Rada yn barod i drosglwyddo ei statws i senedd Belarus a etholwyd yn ddemocrataidd - fodd bynnag, nid i senedd Belarus yr amser hwnnw, a etholwyd o dan lywodraeth Sofietaidd.<ref name=nn2011/> Fodd bynnag, cafodd y cynlluniau hyn eu canslo ar ôl i’r arlywydd [[Alexander Lukashenko]], a etholwyd ym 1994, sefydlu dychweliad i bolisïau Sofietaidd o ran iaith a diwylliant Belarwsia.<ref>{{cite web |url=http://www.radabnr.org/en/memen-03-19-06.html |title=The March 20, 2006 Memorandum of the BNR Rada |publisher=Radabnr.org |accessdate=2012-01-14 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303181522/http://www.radabnr.org/en/memen-03-19-06.html |archivedate=3 March 2016 |df=dmy-all }}</ref>
[[Delwedd:Voa russiantv ivonka survilla 150.jpg|thumb|right|250px|[[Ivonka Survilla]], 8fed Cadeirydd y Cyngor BNR]]
Heddiw mae RR BNR yn ceisio hyrwyddo democratiaeth ac annibyniaeth i BelarusBelarws gan ddefnyddio cysylltiadau a lobïo mewn gwledydd lle mae ganddo ei gynrychiolwyr: UDA, Canada, Y Deyrnas Unedig, Estonia ac eraill. Mae Arlywydd y Rada yn cynnal cyfarfodydd yn rheolaidd â llunwyr polisi’r gorllewin ac yn gwneud datganiadau swyddogol yn beirniadu’rbeirniadu troseddau hawliau dynol ac yn parhaua ipharhad RussificationRwsianeiddio ym MelarusMelarws.<ref>{{cite web|url=https://www.svaboda.org/a/24938779.html|title=Шварцэнбэрг — Сурвіле: Візы тармозіць Менск|website=Радыё Свабода|accessdate=27 October 2017}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.svaboda.org/a/774396.html|title=Эстонія падтрымлівае беларускую апазыцыю|website=Радыё Свабода|accessdate=27 October 2017}}</ref> Daeth y Rada yn ganolfanfan gyfunoymgynnull ar gyfer nifer o wleidyddion gwrthblaidalltud Belarwsia alltudBelarws.
 
Ers diwedd y 1980au, bob [[25 Mawrth]], maedethlir Diwrnod Annibyniaeth Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia, yn cael ei ddathlu’n eang gan wrthblaid ddemocrataidd genedlaethol BelarwsiaBelarws fel Diwrnod Rhyddid (Belarwseg: Дзень волі). Fel rheol, mae ralïau gwrthblaid dorfol ym Minsk a digwyddiadau dathlu sefydliadau diaspora Belarwsia sy'n cefnogi llywodraeth Belarwsia fel alltudBelarws.
 
==Arlywyddion Rada BNR==