Pensaernïaeth yr Adfywiad Romanésg: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Dim crynodeb golygu
Llinell 8:
== Yr Adfywiad Romanésg neu'r Adfywiad Normanaidd ym Mhrydain ac Iwerddon ==
[[Delwedd:Culzean_Castle_2013-09-03_17-15-37.jpg|bawd| Castell Culzean gan Robert Adam, 1771 ]]
Digwyddodd arddull yyr Adfywiad Normanaidd dros amser hir ym Mhrydain ac Iwerddon, gan ddechrau gydag [[Inigo Jones]] yn ailffenestru Tŵr Gwyn [[Tŵr Llundain]] ym 1637-38 a gwaith yng Nghastell Windsor gan Hugh May i [[Siarl II, brenin Lloegr a'r Alban|Siarl II]], ond nid oedd hyn fawr mwy na gwaith adfer. Yn y 18fed ganrif, credid bod y defnydd o ffenestri bwa crwn yn [[Sacsoniaid|Sacsonaidd]] yn hytrach na Normanaidd, ac mae enghreifftiau o adeiladau â ffenestri bwa crwn yn cynnwys Castell Shirburn yn Swydd Rhydychen, Wentworth yn Swydd Efrog, a Chastell Enmore yng Ngwlad yr Haf. Yn yr Alban dechreuodd yr arddull ddod i'r amlwg gyda chastell Dug Argyl yn [[Inveraray|Inverary]], a ddechreuwyd ym 1744, a chestyll gan Robert Adam yn Culzean (1771), Oxenfoord (1780-82), Dalquharran, (1782-85) a Phalas Seton, 1792 . Yn Lloegr defnyddiodd James Wyatt ffenestri bwa crwn ym Mhriordy Sandleford, Berkshire, ym 1780-89, a dechreuodd Dug Norfolk ailadeiladu Castell Arundel, tra adeiladwyd Castell Eastnor yn Swydd Henffordd gan Robert Smirke rhwng 1812 a 1820.<ref>[[Mowl, Timothy]] (1981), ''The Norman Revival in British Architecture 1790–1870''. PhD, Thesis, Oxford University.</ref>
 
Ar y pwynt hwn, daeth yr Adfywiad Normanaidd yn arddull bensaernïol adnabyddadwy. Yn 1817, cyhoeddodd Thomas Rickman ''An Attempt to Discriminate the Styles of English Architecture from the Conquest To the Reformation''. Sylweddolwyd erbyn hyn fod 'pensaernïaeth bwa crwn' yn Romanésg ym Mhrydain i raddau helaeth a daethpwyd i'w ddisgrifio fel arddull Normanaidd yn hytrach nag un Sacsonaidd.<ref>This distinction was finally recognised when Rickman's article in the ''Archaeologia'' (1837), published by the [[Society of Antiquaries of London|Society of Antiquaries]].</ref> Gellir gweld dechrau'r Adfywiad Normanaidd "archeolegol gywir" ym mhensaernïaeth Thomas Hopper. Roedd ei ymgais gyntaf ar ddefnyddio'r arddull hon yng Nghastell Gosford yn Armagh yn Iwerddon, ond bu'n llawer mwy llwyddiannus gyda [[Castell Penrhyn|Chastell Penrhyn]] ger Bangor yng Nghymru. Adeiladwyd hwn ar gyfer y teulu [[Richard_Pennant,_Barwn_1af_Penrhyn|Pennant]], rhwng 1820 a 1837. Ni ddaeth yr arddull yn boblogaidd ar gyfer adeiladau domestig, er cafodd llawer o blastai a ffug gestyll eu hadeiladu yn yr arddull Castell Gothig neu Gestyllog yn ystod y cyfnod Fictoraidd, a oedd yn arddull Gothig gymysg.<ref>[[Mowl, Timothy]] (1991) ‘‘Penrhryn and the Norman Revival’’ in "National Trust Guide", ''Penrhryn Castle, Gwynedd''. pp.89–90.</ref>
 
Fodd bynnag, daeth yyr Adfywiad Normanaidd yn boblogaidd ar gyfer pensaernïaeth eglwysig. Datblygodd [[Thomas Penson]], pensaer o Gymru a fyddai wedi bod yn gyfarwydd â gwaith Hopper ym Mhenrhyn, bensaernïaeth eglwysig yyr Adfywiad Romanésg. Cafodd Penson ei ddylanwadu gan bensaernïaeth Adfywiad Romanésg Ffrainc a Gwlad Belg, ac yn enwedig y cyfnod Romanésg cynharach arddull Gothig Brics Almaenig. Yn Eglwys Dewi Sant y Drenwydd, 1843-47, ac Eglwys y Santes Agatha yn [[Llanymynech]], 1845, copïodd dwr Eglwys Gadeiriol Salvator Sant, [[Bruges]]. Enghreifftiau eraill o adfywiad Romanésg gan Penson yw Eglwys Crist, [[y Trallwng]], 1839-1844, a chyntedd Eglwys Llangedwyn. Roedd yn arloeswr yn ei ddefnydd o Terracotta i gynhyrchu mowldinau Romanésg addurniadol, gan arbed ar gost gwaith maen.<ref>Stratton T ''The Terracotta Revival: Building Innovation and the Industrial City in Britain and Northern America'' Gollancz, London 1993, pg 13.</ref> Eglwys olaf Penson yn null yyr Adfywiad Romanésg oedd un yn [[Rhosllannerchrugog]], Wrecsam 1852.<ref>Hubbard E., The Buildings of Wales: Clwyd, Penguin/ Yale 1986, 264</ref>
 
Mae'r arddull Romanésg a fabwysiadwyd gan Penson yn cyferbynnu a Romanésg Eidalaidd penseiri eraill fel Thomas Henry Wyatt, a ddyluniodd Eglwys y Santes Fair a Sant Nicholas yn yr arddull hon yn [[Wilton, Wiltshire|Wilton]] ac a adeiladwyd rhwng 1841 a 1844 ar gyfer Iarlles Dowager Penfro a'i mab, Arglwydd Herbert o Lea. <ref>{{Cite web|url=http://history.wiltshire.gov.uk/community/getchurch.php?id=608|title=Wiltshire Community History|publisher=Wiltshire Council}}</ref> Yn ystod y 19eg ganrif, roedd y bensaernïaeth a ddewiswyd ar gyfer eglwysi Anglicanaidd yn dibynnu ar eglwysiaeth cynulleidfaoedd penodol. Tra codwyd eglwysi uchel ac [[Anglo-Gatholigiaeth|Eingl-Gatholig]], a gafodd eu dylanwadu gan Fudiad Rhydychen, ym [[Yr Adfywiad Gothig|mhensaernïaeth yr Adfywiad Gothig]], roedd eglwysi isel ac eglwysi llydan y cyfnod yn aml yn cael eu hadeiladu yn null yr Adfywiad Romanésg. Gwelir rhai o'r enghreifftiau diweddarach o'r bensaernïaeth Adfywiad Romanésg hon mewn eglwysi a chapeli Anghydffurfiol neu Ymneilltuol. Enghraifft dda o hyn yw gan y penseiri Drury a Mortimer o Lincon a ddyluniodd Gapel Bedyddwyr Mint Lane yn Lincoln mewn arddull adfywiad Romanésg Eidalaidd ddarostyngedig ym 1870. <ref>Antram N (revised), Pevsner N & Harris J, (1989), ''The Buildings of England: Lincolnshire'', Yale University Press.pg 521–22.</ref> Ar ôl tua 1870 diflanodd yr arddull hon o bensaernïaeth Eglwysig ym Mhrydain, ond yn gynnar yn yr 20fed ganrif, cafodd yr arddull ei olynu gan bensaernïaeth yr Adfywiad Bysantaidd . <gallery mode="packed">