|
[[Image:Belfast mural 13 (cropped).jpg|bawd|250px|Murlun yn ninas [[Belffast]] yn coffhau'r streicwyr newyn]]
Corff paramilitaraidd gweriniaethol [[Iwerddon|Gwyddelig]] oedd '''Byddin Weriniaethol Dros Dro Iwerddon''' ([[Saesneg]]: ''Provisional Irish Republican Army'', ''Provisional IRA'' neu ''PIRA'', ar lafar yn aml y '''Provos'''). Mewn [[Gwyddeleg]], mae'n defnyddio'r un enw a'r nifer o gyrff eraill fu neu sydd yn defnyddio'r enw [[Byddin Weriniaethol Iwerddon]], sef ''Óglaigh na hÉireann'' ("Gwirfoddolwyr Iwerddon"). Mae hi wedi cael ei dosbarthudynodi fel trefniadaethmudiad terfysgol gwaharddedig yn y [[DU]], ac fel trefniadaethmudiad anghyfreithlon yng [[Gweriniaeth Iwerddon|Ngweriniaeth Iwerddon]]. Gwêl y PIRA ei hun fel olynydd uniongyrchol [[Byddin Weriniaethol Iwerddon]] (IRA), a ymladdodd yn erbyn lluoedd y Deyrnas Unedig yn [[Rhyfel Annibyniaeth Iwerddon]]. Mae'r "Dros Dro" yn y teitl yn adlais bwriadol o'r "Llywodraeth Dros Dro" a gyhoeddwyd yn ystod [[Gwrthryfel y Pasg]], [[1916]].
Ffurfiwyd Byddin Weriniaethol Dros Dro Iwerddon yn [[1969]], pan holltodd oddi wrth Fyddin Weriniaethol Swyddogol Iwerddon, Ei nod oedd rhoi diwedd ar statws [[Gogledd Iwerddon]] o fewn y [[Deyrnas Unedig]] ac uno [[Iwerddon]] dan un llywodraeth [[sosialaeth|sosialaidd]]. O 1969, bu'n cynnal ymgyrchoedd arfog i'r diben hwn. Ymysg digwyddiadau mwyaf nodedig yr ymgyrch, roedd [[Streic Newyn Wyddelig 1981]], pan aeth nifer o aelodau'r Fyddin oedd yn y carchar ar streic newyn i fynnyfynnu cael eu trin fel carcharorion rhyfel. Bu deg ohonynt farw o newyn, yn cynnwys arweinydd y streic, [[Bobby Sands]]. Cynhaliodd ymgyrch fomio yng Ngogledd Iwerddon a Lloegr yn erbyn yr hyn a welai fel targedau milwrol, gwleidyddol ac economaidd.<ref>{{Cite book|title=IRA, the bombs and the bullets : a history of deadly ingenuity|url=https://www.worldcat.org/oclc/233549934|publisher=Irish Academic Press|date=2009|location=Dublin, Ireland|isbn=978-0-7165-2894-4|oclc=233549934|last=Oppenheimer, A. R.}}</ref> Ar [[28 Gorffennaf]] [[2005]], cyhoeddodd Cyngor y Fyddin fod yr ymgyrch arfog ar ben, ac y byddai o hynny allan yn gweithio tuag arat ei nôdnod trwy ddulliau heddychol yn unig.
Ar 28 Gorffennaf 2005, cyhoeddodd Cyngor Byddin yr IRA ddiwedd ar ymladd gydag arfau, gan ddweud y byddai'n parhau i frwydro gyda "dulliau hollol wleidyddol a democrataidd a hynny yn gyfangwbwlgyfan digwbwl ddi-drais." Aeth yn ei flaenblaen i ddweud , "na ddylai Gwirfoddolwyr yr IRA ymroi i unrhyw fath arall o weithgaredd."<ref>{{Cite web|title=Full text: IRA statement|url=http://www.theguardian.com/politics/2005/jul/28/northernireland.devolution|website=the Guardian|date=2005-07-28|access-date=2020-09-03|language=en|first=Guardian|last=Staff}}</ref> Dwy flynedd yn ddiweddarach, yn 2007, ysgrifennwyd papur swyddogol gan Uwchswyddoguwchswyddog o Fyddin Prydain yn dweud fod Byddin Prydain wedi methu â choncro yr'r IRA drwy drais, ond mynoddmynnodd hefyd iddi ddangos i'r IRA na allai hithau lwyddo drwy ddulliau trais. Aeth yr Uwchswyddoguwchswyddog yn ei flaen i ddisgrifio'r IRA fel corff "proffesiynol, ysgilgar a chryf".<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/northern_ireland/6276416.stm "Army paper says IRA not defeated."]</ref>
==Gweler hefyd==
|
