Castell Cefnllys: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Removed redirect to Cefn-llys Tagiau: Tynnu ailgyfeiriad |
Dim crynodeb golygu |
||
Llinell 1:
{{Gwybodlen lle | gwlad = {{banergwlad|Cymru}} | ynganiad = {{wikidata|property|P443}} }}
Castell [[Yr Oesoedd Canol|canoloesol]] yn [[Sir Faesyfed]] (sydd bellach yn rhan o [[Powys|Bowys]], [[Cymru]]) yw '''Castell Cefnllys'''. Adeiladwyd dau gastell gwaith maen ar grib uwchben [[Afon Ieithon]] o'r enw '''Craig y Castell''' ( {{Iaith-cy|Craig y Castell}} ' <span>Castle Rock</span> ' ) yn y drydedd ganrif ar ddeg, gan ddisodli [[castell mwnt a beili]] pren [[Castell mwnt a beili|a]] adeiladwyd yn gyfagos gan y [[Normaniaid]]. Roedd Cefnllys hefyd yn safle
[[Category:Articles containing Welsh-language text]]▼
Mae Craig y Castell yn cael ei ystyried yn aml fel safle o [[Oes Haearn Prydain|Oes yr Haearn]] [[bryngaer]], ond nid oes tystiolaeth dibynadwy i ategu hyn. {{Sfn|Browne|Pearson|2006}} Honnir bod y llys rheolwr sy'n [[Cymry|frodorol o Gymru]] wedi'i leoli gerllaw. Y castell cyntaf yng Nghefnllys, {{Convert|1|mi|km}} i'r gogledd o'r grib, oedd mwnt a beili a adeiladwyd ar frys yn ystod cyfnod cynnar [[Y Normaniaid yng Nghymru|goresgyniad]] y [[Y Normaniaid yng Nghymru|Normaniaid yng Nghymru]] gan y barwn [[Eingl-Normaniaid|Eingl-Normanaidd]] [[Ranulph de Mortimer|Ralph Mortimer]], gan ddechrau perthynas hir rhwng y teulu pwerus Mortimer a Chefnllys. Tua 1242, ar ôl canrif o wrthdaro hirfaith yn y rhanbarth, adeiladodd [[Ralph de Mortimer|Ralph Mortimer II]] gastell gwaith maen ar ochr ogledd-ddwyreiniol Craig y Castell, a ddaeth yn brif symbol hegemoni Mortimer yng Nghymru. {{Sfn|Smith|1998}} Cafodd y castell ei gipio a'i ddifrodi ym 1262 gan Llywelyn ap Gruffudd, [[Tywysogaeth Cymru|Tywysog Cymru]] a [[Teyrnas Gwynedd|Gwynedd]], yn ystod rhyfel â [[Harri III, brenin Lloegr|Harri III o Loegr]], a bu Cefnllys yn amlwg yng [[Cytundeb Trefaldwyn|Nghytundeb Trefaldwyn]] . Roedd adeiladu castell newydd ar ochr dde-ddwyreiniol y bryn gan Roger Mortimer yn ffactor a gyfrannodd at wrthodiad Llywelyn i dyngu llw i Edward I ym 1275, ac arweiniodd at ryfel ym 1277.▼
Gan reoli sawl llwybr cyfathrebu i ucheldiroedd [[Canolbarth Cymru]], roedd y cestyll yn strategol bwysig o fewn [[Y Mers|Gororau Cymru yn]] ystod yr [[Yr Oesoedd Canol Diweddar yng Nghymru|Oesoedd Canol Uchel]]. Fel sedd arglwyddiaeth a [[Cantref|chantref]] [[Maelienydd]], achosodd Cefnllys anghydfod rhwng [[Llywelyn ap Gruffudd]] a [[Roger Mortimer, Barwn 1af Mortimer|Roger Mortimer]] ar ddechrau [[Goresgyniad Edward I|concwest]] [[Edward I, brenin Lloegr|Edward I]] o Gymru.
▲Mae Craig y Castell yn cael ei ystyried yn aml fel safle o [[
▲[[Category:Articles containing Welsh-language text]]
Efallai bod y castell wedi cael ei ysbeilio yn ystod gwrthryfeloedd [[Madog ap Llywelyn]] (1294–1295) ac [[Owain Glyn Dŵr|Owain Glyndŵr]] (1400–1415), ond arhosodd wedi ei feddiannu tan ganol y 15fed ganrif, pan gyfeiriwyd ato mewn cyfres o gerddi gan y bardd [[Lewys Glyn Cothi]] . Mae'r ddau gastell ar Graig y Castell bellach yn hollol adfail a dim ond olion ohonno sy'n weddill; yr unig strwythur canoloesol sydd wedi goroesi yn Nghefnllys yw Eglwys Sant Mihangel. Roedd y dref yn aflwyddiannus a diflannodd yn gyfan gwbl o ganlyniad i'r [[Pla Du]], [[Pla biwbonig]], anghysbell economaidd a newid amodau milwrol ardaloedd ffiniol, er i Gefnllys gadw ei statws bwrdeistref tan y 19eg ganrif.
== Hanes ==
Ni wnaed unrhyw gloddio archeolegol yng Nghefnllys. Mae dealltwriaeth ddiweddaraf o hanes y safle yn dibynnu ar destunau cyfoes. {{Sfn|Browne|Pearson|2006|p=1}} Mae ffynonellau cyn y 14eg ganrif wedi'u cyfyngu i adroddiadau am ymgyrchoedd milwrol a chyfeirir at y cestyll yn y croniclau Cymreig ''[[Brut y Tywysogion]]'' ac ''[[Annales Cambriae]]'' . Arweiniodd mwy o sefydlogrwydd yn dilyn concwest Edward I yng Nghymru at dwf o dystiolaeth ddogfennol yn y Gororau Cymreig, ond yng Nghefnllys mae hyn wedi'i gyfyngu i gofnodion cyhoeddus sylfaenol gan fod mwyafrif o archifau ystâd Mortimer wedi'u colli. {{Sfn|Davies|1978}} Cynhaliwyd arolwg topograffig helaeth ynghyd â
== Cyfieriadau ==
[[Categori:Cestyll Powys]]
[[Categori:Coordinates on Wikidata]]
| |||