|
Mae '''gair benthyg''' (ll. '''bethyceiriau''') yn air a fabwysiadwyd o un iaith (iaith y rhoddwr) ac a ymgorfforir mewn iaith arall heb ei gyfieithu ee daw'r gair 'ffenestr' o'r [[Lladin]] 'ffenestra', daw'r gair benthyg 'car' i'r Saesneg o'r [[Brythoneg|Frythoneg]] 'car'. Mae hyn yn wahanol i gytrasau (''cognates''), sy'n eiriau mewn dwy iaith neu fwy sy'n debyg oherwydd eu bod yn rhannu tarddiad etymolegol, a chalïau, sy'n cynnwys cyfieithu.
{{angen cywiro iaith}}
Mae '''benthycair''' neu '''air benthyg''' yn [[gair|air]] a fewnforiwyd o [[iaith]] roddol ac a addaswyd i iaith dderbyn.
Mae'r gair Cymraeg]] 'caffi' a'r gair Saesneg 'café' ill dau'n fenthyceiriau o'r [[Ffrangeg]] 'café'. Pan dyfeisir gwrthrych newydd, mae'n rhaid cael gair newydd amdano, a dau o'r dewisiadau yw: naill ai benthyg gair o iaith arall, neu greu gair newydd sbon. Pan ddaeth y [[cyfrifiadur]] yn boblogaidd yn y [[1950au]] - [[1970au]], roedd yn rhaid wrth air i'w ddisgrifio. Bentyciodd rhai ieithoedd y gair Saesneg:
== Proses benthyciol ==
* Almaeneg - computer
Fel arfer, benthycir gair benthyg fel term technegol i drosglwyddo'r un [[ystyr]] o'r iaith roddol i'r iaith dderbyn.
* Daneg - computer
* Eidaleg - computer
* Ffijïeg - Kompiuta
* Cernyweg - comptyor
tra bathodd ieithoedd eraill (gan gynnwys y Gymraeg) eu geiriau eu hunain:
=== Gair anghyfiaith ===
Cyn y gellir cymryd benthyg y gair gan yr iaith roddol, fe'i defnyddir gyntaf fel estronair heb gyfaddasiad, megis ''ffenestr'' (Lladineb, h.y. gair o darddiad Lladinaidd), ac nid yw'n ymdoddi i [[geirfa|eirfa]] nes iddo gael ei addasu i'r iaith dderbyn.
* Fietnameg - máy tính
=== Gair o brif faes ===
* Latfieg - dators
Daw llawer o eiriau o un prif faes yr iaith:
* Gwyddeleg - ríomhaire
* '''Busnes''' - Mae llawer o eiriau busnes yn dod o Saesneg trwy bwysigrwydd y byd o'r busnes o'r DU, yr UDA ac ati. Mae'n bosib yn y dyfodol bydd mwy a mwy yn dod o'r ieithoedd Aisiaidd.
* Tsieceg - počítač
* '''Celf''' - Mae'r ffurflen unigryw o'r gelf Gymraeg yn achos llawer o eiriau unigryw Cymraeg yn sefydlu'r gelf Gymraeg. Trwy'r byd mae'r Ffrangeg ac Eidaleg yn fwyaf dylanwadol.
* '''Crefydd''' - Mae'r geiriau arbennig ymhob cref, ac maen nhw'n dod â'u geiriau arbennig i bob llwyddiant. Y rhan fwyaf yw geiriau [[Arabeg]] ([[Islam]]), Groegeiriau ([[Cristnogaeth]]), Hebraegebau ([[Iddewiaeth]]), Lladinebau ([[Catholigiaeth]]) a geiriau [[Sansgrit]] ([[Hindŵaeth]]).
* '''Dyfeisiadau''' - Mae llawer o ddyfeisiadau sy'n cael eu creu gan bobl o un wlad neu iaith, ac maen nhw'n rhoi enw i'r dyfais. Weithiau mae'r un gair yn cael ei ddefnyddio mewn ieithoedd eraill e.e. ''ambiwlans'', weithiau mae'r ystyr yn cael ei ddefnyddio e.e. ''cyfrifiadur'' (o "cyfrif")
* '''Gwyddoniaeth''' - Mae gwyddoniaeth yn defnyddio'r geiriau Lladin ledled y byd, ac mae e'n rhoi cymorth i brosiectau rhyngwladol sy'n cynnwys gwyddonwyr gorau.
=== Ymdoddiad ===
Pan fydd y benthycair yn colli ei estroneiddiwch, bydd e'n ymdoddi i eirfa graidd yr iaith safonol.
=== Natur fenthyciadwy ===
Fel rheol ni fenthycir geiriau ffwythiannol gan ieithoedd eraill. Mae geiriau ffwythiannol fel ''mae'' ac ''yn'' yn rhan hanfodol o'r gramadeg Cymraeg, tra bod geiriau cynnwys fel ''hem(yn)'' ‘rhybed’ a ''ti'' yn fwy tueddol i gael eu hamnewid.
== Mathau o fenthyciadau ==
{| class="wikitable"
| rowspan="2" | '''Mewnforiad'''
| Estronair || Gair anghyfiaith heb gyfaddasiad i'r iaith dderbyn, fel ''ffenestr'' o Ladin neu Saesneg ''café'' o Ffrangeg.
|-
| Benthycair || Gair anghyfiaith gyda chyfaddasiad rhannol neu gyflawn i'r iaith dderbyn. Mae'r Gymraeg yn tueddu i addasu (Cymreigio) benthyceiriau, e.e. ''ambiwlans'' neu ''coffi''.
|-
| rowspan="4" | '''Amnewidiad llawn'''
| Cyfieithiad benthyg || Cyfieithiad cyflawn o'r holl elfennau, e.e. ''Internet'' < ''inter'' + ''net'' > ''rhyng'' + ''rhwyd'' > ''rhyngrwyd''.
|-
| Cymysgiad benthyg || Cyfieithiad rhannol wedi'i ategu ag elfennau cyfiaith, e.e. ''teledu'' o S. television neu ''cyfrifriadur'' o beiriant cyfrif.
|-
| Bathiad benthyg || Bathir newyddair o elfennau cynfodol i osgoi benthyciad, e.e. ''oergell '' neu ''rhewgell''.
|-
| Benthyciad ystyregol || Trosglwyddir ystyr anghyfiaith i'w gyfwerth cyfieithiadol, e.e. ''heddlu'' ac ''heddwas'' i bobl sy'n cadw'r ''hedd'' (nid ''plismon'' sy'n gorfodi ''polisi'').
|-
| '''Amnewidiad rhannol''' || align="center" | - || Benthycir rhai elfennau a chyfieithir y lleill, gan arwain at gair cymysgiaith, e.e. Almaeng ''Livesendung'', ''Live-Übertragung'' o'r Saesneg ''live broadcast''.
|}
== Saesinebau yn lle geiriau etifeddol ==
Mae sawl proses yn achos amnewid geiriau etifeddol gan benthyceiriau, yn enwedig Saesinebau.
Os mae'n haws dweud y benthycair na'r gair etifeddol mae'n bosib bydd e'n cael ei adnewid. Weithiau mae'n fyrach dweud y gair e.e. ''lot'' yn lle ''llawer'', neu'n fwy syml i'w ynganu e.e. ''ŵncl'' yn lle ''ewyrth''.
Y prif broses arall yng Nghymru ydy bod y Cymry yn dod yn fwy rhugl yn Saesneg na Chymraeg. Mae llawer o bobl ifanc yn tyfu gyda'r Gymraeg a Saesneg, a llawer heddiw yn dysgu Cymraeg fel ail iaith. Felly mae'n haws iddyn nhw feddwl am y Saesineb, yn aml mewn maes technoleg lle nid yw'r gair Cymraeg yn cael ei ddefnyddio yn aml (yn arwain at ddefnydd [[Wenglish]]). Mae enghreifftiau yn cynnwys geiriau fel ''ffrind'' / ''cyfaill'' a ''helpu'' / ''cymorth'' er gwaethaf bod geiriau etifeddol yn Gymraeg yn barod.
Mae llawer o bobl yn gweld hyn fel gwanhau'r iaith, tra bod pobl eraill yn gweld hyn fel esblygiad naturiol yr iaith.
== Gweler hefyd ==
| 