John T. Houghton: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Roedd '''Syr John Theodore Houghton''' CBE FRS CCDdC ([[30 Rhagfyr]] [[1931]] - [[15 Ebrill]] [[2020]]) yn ffisegydd atmosfferig [[Cymru|Cymreig]] o [[Sir Ddinbych (hanesyddol)|Sir Ddinbych]]. Bu’n Athro Ffiseg yr Awyrgylch ym [[Prifysgol Rhydychen|Mhrifysgol Rhydychen]] (1973-83), Pennaeth Canolfan Appleton (ac Is-Bennaeth Labordy Rutherford-Appleton)  (1979-83) a Phennaeth Swyddfa Dywydd<ref>{{Cite web|url=https://www.metoffice.gov.uk/about-us/who|title=The Met Office. Who are we ?|date=|access-date=26 Mai 2020|website=Met Office|last=|first=|archiveurl=|archivedate=|deadurl=}}</ref> y [[Y Deyrnas Unedig|DU]] (1983-1991). Yn 1988 sefydlwyd y Panel Rhynglywodraethol ar Newid Hinsawdd (yr IPCC) gyda Syr John yn Is-Gadeirydd arno<ref name=":0">{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/environment/2020/may/08/sir-john-houghton-obituary|title=Sir John Houghton obituary|last=Harvey|first=Fiona|date=8 Mai 2020|work=The Guardian|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=26 Mai 2020}}</ref>.  Bu wedyn yn Gadeirydd ei grŵp ymgynghorol gwyddonol.  Ymddeolodd yn 2002.  Yn 2007 dyfarnwyd y [[Gwobr Heddwch Nobel|Wobr Nobel am Heddwch]] i’r IPCC ar y cyd â chyn Is-lywydd yr UD, [[Al Gore]].<ref>{{Cite web|url=https://www.nobelprize.org/prizes/peace/2007/summary/|title=The Nobel Peace Prize 2007|date=2007|access-date=26 Mai 2020|website=The Nobel Prize|last=|first=|archiveurl=|archivedate=|deadurl=}}</ref> Roedd Syr John yn bresennol yn [[Oslo]], yn un o cannoedd o wyddonwyr yr IPCC, i dderbyn y Wobr. Ef oedd prif olygydd tri adroddiad cyntaf yr IPCC<ref>{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/local/obituaries/john-houghton-renowned-climate-scientist-who-led-ipcc-reports-dies-of-coronavirus-at-88/2020/04/20/c6b6819c-81ab-11ea-a3ee-13e1ae0a3571_story.html|title=John Houghton, renowned climate scientist who led IPCC reports, dies of coronavirus at 88|last=Freedman|first=Andrew|date=21 Ebrill 2020|work=The Washington Post|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=26 Mai 2020}}</ref>.

Yn 1997 sefydlodd, gyda gwyddonwyr eraill, Fenter John Ray (JRI)<ref>{{Cite web|url=https://www.jri.org.uk/|title=The John Ray Initiative|date=|access-date=26 Mai 2020|website=The John Ray Initiative|last=|first=|archiveurl=|archivedate=|deadurl=}}</ref>, corff i ddod â Gwyddoniaeth, yr Amgylchedd a’r Ffydd Gristnogol ynghyd<ref name=":1">{{Cite news|url=https://www.churchtimes.co.uk/articles/2020/8-may/gazette/obituaries/obituary-sir-john-houghton|title=Obituary: Sir John Houghton|last=Atkins|first=Andy|date=8 Mai 2020|work=The Church Times|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=26 Mai 2020}}</ref>. Syr John oedd ei Gadeirydd cyntaf (ei frawd Paul oedd y Trysorydd) ac yn Llywydd arno hyd ei farwolaeth <ref>"[http://www.jri.org.uk/index.php?option=com_content&task=view&id=112&Itemid=83 DSc for JRI Chairman]" at The John Ray Initiative website</ref> .Roedd yn aelod sefydlol o'r Gymdeithas Ryngwladol Gwyddoniaeth a Chrefydd. Roedd hefyd yn llywydd Sefydliad Victoria.  

Yn 1972 fe’i hetholwyd yn Gymrodor o’r [[Y Gymdeithas Frenhinol|Gymdeithas Frenhinol]]<ref name=":2">{{Cite web|url=https://royalsociety.org/people/john-houghton-11649/|title=John Houghton|date=1972|access-date=26 Mai 2020|website=The Royal Society|last=|first=|archiveurl=|archivedate=|deadurl=}}</ref> ac yn 2010 yn un o Gymrodyr Cychwynnol [[Cymdeithas Ddysgedig Cymru]]<ref>{{Cite web|url=https://www.cymdeithasddysgedig.cymru/fellow/john-houghton-2/|title=Sir John Houghton|date=2010|access-date=26 Mai 2020|website=Cymdeithas Ddysgedig Cymru|last=|first=|archiveurl=|archivedate=|deadurl=}}</ref>. Fe’i hurddwyd yn Farchog yn 1991<ref name=":0" />. Enillodd anrhydeddau lu, gan gynnwys Doethuriaeth er Anrhydedd o [[Prifysgol Aberystwyth|Brifysgol Aberystwyth]].<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/52321658|title=Y gwyddonydd Syr John Houghton wedi marw yn 88 oed|last=|first=|date=26 Mai 2020|work=BBC Cymru Fyw|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=17 Ebrill 2020}}</ref>

Yn enedigol o [[Diserth|Ddiserth]], roedd yr ail o dri mab i Sidney a Vivien (née Yarwood) Houghton. Symudodd y teulu i'r [[Y Rhyl|Rhyl]] pan oedd John yn ddyflwydd oed. Roedd yn ddisgybl yn Ysgol Ramadeg y Rhyl lle darganfu ei ddiddordeb mewn gwyddoniaeth. Yn 16 oed, parhaodd â'i addysg yng [[Coleg yr Iesu, Rhydychen|Ngholeg yr Iesu, Rhydychen]], gan ennill MA (Oxon), MPhil a DPhil. <ref name="japanprize.jp">http://www.japanprize.jp/en/prize_prof_2006_houghton.html</ref> Cafodd ei fagu fel Cristion efengylaidd gan rieni Cristnogol defosiynol a chredai fod gwyddoniaeth a Christnogaeth yn cryfhau ei gilydd. Bu'n amlwg wrth hyrwyddo'r achos Amgylcheddol Cristionogol. Roedd Cristnogaeth efengylaidd Houghton ynghyd â’i gefndir gwyddonol yn ei wneud yn llais sylweddol mewn cylchoedd Cristnogol efengylaidd. Ar ddiwedd ei oes, roedd yn flaenor yr [[Eglwys Bresbyteraidd Cymru|Eglwys Bresbyteraidd]] yn [[Aberdyfi]]. Un o’i brif fentrau gyda'r JRI oedd gweithio gyda’r Esgob James Jones, Lerpwl, a Tearfund<ref>{{Cite web|url=https://www.tearfund.org/about_us/|title=About Us - Tearfund|date=2020|access-date=26 Mai 2020|website=Tearfund|last=|first=|archiveurl=|archivedate=|deadurl=}}</ref> i gynnal cyfres o gyfarfodydd preifat a chyhoeddus ymhlith arweinwyr Eglwysi Efengylaidd yr Unol Daleithiau i geisio eu hargyhoeddi o’u dyletswydd i’r cyfeiriad hwn<ref name=":1" />. Cafwyd peth llwyddiant.

Roedd Houghton yn Wyddonydd Anrhydeddus Canolfan Rhagfynegiad Hinsawdd ac Ymchwil Hadley yn y Swyddfa Dywydd (o 2002) ac yn Ymddiriedolwr Sefydliad Shell (o 2000). Gwasanaethodd fel cadeirydd Menter John Ray (o 1997) <ref>http://www. name="japanprize.jp"/en/prize_prof_2006_houghton.html</ref> <ref>{{Cite web|title=Albert Einstein World Award of Science 2009|url=http://www.consejoculturalmundial.org/winners/winners-of-the-world-award-of-science/prof-sir-john-houghton/|access-date=16 November 2017}}</ref>. Yn 2013 daeth yn aelod o fwrdd ymgynghorol Technoleg Sure Chill, elusen sy'n darparu rhewgelloedd brechlyn sy'n para'n oer am hyd at 10 ddiwrnod mewn gwledydd tlawd heb gyflenwad trydan dibynadwy.

Yn flaenorol roedd Syr John

* Athro Ffiseg Atmosfferig, Prifysgol Rhydychen (1976-83).

Yn ystod y 1970au roedd yn Brif Ymchwilydd ar gyfer Arbrofion Gofod ar long ofod NASA<ref name=":2" />.

* Cymrawd Etholedig y Gymdeithas Frenhinol (1972)

Derbyniodd Ddoethuriaethau Gwyddonol er Anrhydedd gan Brifysgolion Aberystwyth (1991), Stirling (1992), East Anglia (1993), Leeds (1995), Heriot-Watt (1996), Greenwich (1997), [[Prifysgol Morgannwg|Morgannwg]] (1998), Reading ( 1999), Birmingham (2000), Swydd Gaerloyw (2001), Hull (2002) a Dalhousie (2010). Roedd yn Gymrawd Anrhydeddus [[Coleg yr Iesu, Rhydychen]] a [[Prifysgol Cymru, Llanbedr Pont Steffan|Phrifysgol Cymru, Llanbedr Pont Steffan]] ac roedd hefyd yn Gymrawd Sylfaenol [[Cymdeithas Ddysgedig Cymru]].

Wedi ymddeol symudodd yn ôl i Gymru gan fyw yn [[Aberdyfi]]. Bu farw Syr John o gymhlethdodau o [[COVID-19]] yn [[Ysbyty Dolgellau & Abermaw|Ysbyty Dolgellau]] ar 15 Ebrill 2020, yn 88 oed. <ref>{{Cite web|title=From the archives: Interview: Sir John Houghton, meteorologist, climate-change expert|url=https://www.churchtimes.co.uk/articles/2020/17-april/features/interviews/from-the-archives-interview-sir-john-houghton-meteorologist-climate-change-expert|website=www.churchtimes.co.uk|access-date=2020-04-17}}</ref>

Ymhlith ei gyhoeddiadau mae