Y plygain: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
BDim crynodeb golygu |
Rescuing 2 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8 |
||
Llinell 7:
[[Delwedd:Ar Fore Dydd Nadolig 2015 07.webm|de|bawd|300px|Ar Fore Dydd Nadolig]]
[[Delwedd:Pa Beth yw'r Golau.webmsd 01.webm|de|bawd|300px|Pa Beth yw'r Golau]]
Gwasanaeth Nadolig traddodiadol wedi'i gynnal yn fore ydy'r '''plygain'''. Daw unigolion, deuawdau, grwpiau a theuluoedd ymlaen i du blaen yr eglwys i ganu [[carol plygain|carolau'r plygain]]. Rhwng tri a chwech y bore y cynhaliwyd y gwasanaeth fel arfer, er bod yr amseroedd, bellach, yn amrywio'n fawr. Yn draddodiadol, roedd canhwyllau'n rhan bwysig, gyda gorymdaith yn aml o ganol y pentref i'r eglwys.<ref name="Gwefan Amgueddfa Cymru">[http://www.amgueddfacymru.ac.uk/277/ Gwefan Amgueddfa Cymru;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141231032824/http://www.amgueddfacymru.ac.uk/277/ |date=2014-12-31 }} adalwyd 30 Tachwedd 2015</ref> Mae'n dyddio nôl i'r adeg cyn y diwygiad Protestanaidd yn y [[16g]] gydag elfennau llawer hŷn na hynny.
Cred rhai y daw'r gair 'plygain' o'r gair [[Lladin]] ''pullicantiō''<ref>http://geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html?plygain</ref>, sef 'ar ganiad y ceiliog'; cred eraill mai o'r gair 'plygu' y daw. Fe'i ceir hefyd yn y [[Llydaweg]] fel ''pellgent''. Mae sawl amrywiad ar y gair: pylgen, pilgen, plygan, plygen a.y.y.b. Ceir enghraifft o'r gair mewn llawysgrifau Cymraeg mor gynnar a'r 13g ('pader na pilgeint na gosber'); y gair Llydaweg am [[Siôn Corn]] ydy ''Tad-kozh ar pellgent'' ("Tad-cu y plygain").
Llinell 25:
==Y Gwasanaeth ei hun==
[[Delwedd:Church in the mist - geograph.org.uk - 1574278.jpg|bawd|chwith|Eglwys Llanfihangel yng Ngwynfa]]
Dyma ddisgrifiad William Payne o blygain Dolgellau tuag 1850<ref>[http://www.amgueddfacymru.ac.uk/en/cwestiynau/plygain/ gwefan Sain Ffagan]{{Dolen marw|date=February 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
''Yn awr y mae'r eglwys yn wenfflam; yn awr o dan ei sang, gorff, ystlysau, oriel; yn awr wele Siôn Robert, y crydd troed-gam, a'i wraig, gan ddod i lawr o'r sedd ganu i ran isaf a blaenaf yr oriel, yn taro bob yn ail y garol hirfaith a'r hen ffefryn yn disgrifio Addoliad y Brenhinoedd a'r Doethion, a'r Ffoad i'r Aifft, ac anfadrwydd ofnadwy Herod. Hollol ddistaw yw'r tyrfaoedd ac wedi ymgolli mewn edmygedd.... A'r gweddiau trosodd, cychwynna'r cantorion eto ragor o garolau, cantorion newydd, hen garolau mewn unawdau, deuawdau, triawdau, cytganau, yna distawrwydd yn y gynulleidfa, wedi ei dorri ar seibiau priodol gan rwystrus furmur yr hyfrydwch a'r gymeradwyaeth, nes rhwng wyth a naw, a newyn yn dweud ar y cantorion, y mae'r Plygain drosodd a thery'r Clych ganiad llawn.''
Llinell 307:
==Dolenni allanol==
* [http://www.bbc.co.uk/cymru/canolbarth/hanes//pages/plygain.shtml Arfon Gwilym yn canu rhai o'r hen garolau plygain]
* [http://www.amgueddfacymru.ac.uk/cy/cwestiynau/plygain/ Gwefan Sain Ffagan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110305073311/http://www.amgueddfacymru.ac.uk/cy/cwestiynau/plygain/ |date=2011-03-05 }}
==Cyfeiriadau==
| |||