Izola: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Stefanik (sgwrs | cyfraniadau) |
|||
Llinell 112:
==Hanes==
[[File:Besenghi degli Ughi, palace.JPG|thumb|left|Ffasâd Palazzo Besenghi degli Ughi.]]
Roedd porthladd ac anheddiad Rhufeinig hynafol o'r enw ''Haliaetum'' yn sefyll i'r de-orllewin o'r dref bresennol, wrth ymyl pentref Jagodje, mor gynnar â'r 2g CC.
Sefydlwyd tref Izola ar ynys fach gan ffoaduriaid o [[Aquileia]] yn y 7g. Daeth ardaloedd arfordirol Istria dan ddylanwad dinas [[Fenis]] yn y 9g. Soniwyd yn gyntaf am yr anheddiad fel Insula mewn dogfen Fenisaidd o'r enw ''Liber albus'' yn 932AD.<ref>[http://www.izola.si/index.php?page=static&item=431&tree_root=296 Izola-Isola municipal website ]</ref> Daeth yn rhan o diriogaeth [[Gweriniaeth Fenis]] ym 1267, a gadawodd y canrifoedd o reolaeth Fenisaidd farc cryf a pharhaus ar y rhanbarth. Trosglwyddodd rhan Fenisaidd y penrhyn i [[Ymerodraeth Lân Rufeinig]] Sanctaidd Cenedl yr Almaen ym 1797 gyda Chytundeb Campo Formio, hyd at gyfnod rheolaeth [[Napoleon]] rhwng 1805 a 1813 pan ddaeth Istria yn rhan o [[Taleithiau Ilyria|daleithiau Illyria]] yn rhan o Ymerodraeth Napoleon. Ar ôl y cyfnod byr hwn, pan gafodd waliau Izola eu rhwygo i lawr a'u defnyddio i lenwi'r sianel a oedd yn gwahanu'r ynys o'r tir mawr, dyfarnodd [[Ymerodraeth Awstria]] newydd ei sefydlu yn Istria tan fis Tachwedd 1918.<ref>[https://books.google.com/books?id=Pb_eXmEyPvwC&pg=PA168&dq=izola&cd=4#v=onepage&q=izola&f=false Entry for Izola in the Lonely Planet Guide to Slovenia]</ref>
Wedi i [[Ymerodraeth Awstria-Hwngari]] golli y [[Rhyfel Byd Cyntaf]] dyfarnwyd Isola o dan [[Cytundeb Saint-Germain|Gytundeb Saint-Germain]] a gweddill rhanbarth Istria i'r Eidal. Ar y pryd y boblogaeth Eidalaidd oedd y mwyafrif yn ôl cyfrifiad Austro-Hwngari ym 1900: o 5,363 o drigolion, roedd 5,326 yn siarad Eidaleg, 20 Slofeneg, ac 17 Almaeneg. Arhosodd Isola yn rhan o Deyrnas yr Eidal, tan gapitiwleiddio’r Eidal ym mis Medi 1943, ac yna pasiodd rheolaeth i’r Almaen [[Natsïaeth|Natsiaidd]]. Rhyddhawyd Izola gan uned lyngesol o [[Koper]] ddiwedd Ebrill 1945.
Ar ôl diwedd yr [[Ail Ryfel Byd]], a [[Cytundeb Paris (1947)|Chytundeb Paris]] yn 1947 dyfarnwyd Izola yn rhan o Barth B o [[Tiriogaeth Rydd Trieste|Diriogaeth Rydd Trieste]] annibynnol dros dro; ar ôl diddymiad de facto y Diriogaeth Rydd yn 1954 fe'i hymgorfforwyd yn rhan o [[Iwgoslafia]] gomiwnyddol o dan [[Tito]].<ref name="multiref1">[http://www.izola.si/index.php?page=static&item=309&tree_root=296 Izola Municipality site]</ref> Yn sgil y ffin Italo-Iwgoslafia sydd newydd ei diffinio gwelwyd ymfudiad llawer o bobl o un ochr i'r llall. Yn achos Izola, dewisodd llawer o siaradwyr Eidaleg adael, ac yn eu lle ymgartrefodd pobl o Slofenia o bentrefi cyfagos yn y dref.<ref name="multiref1"/>
Ym 1820, darganfuwyd ffynhon thermol yn Izola, gan arwain at ffurfiau twristiaeth cynharaf y dref. Rhwng 1902 a 1935 roedd y Parenzana, llinell reilffordd gul yn cysylltu'r dref â Trieste a Poreč (a elwir yn Parenzo tan 1947).
| |||