Crogi: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

'''Crogi''' yw hongian rhywun â rhaff o amgylch y [[gwddf]].<ref name="oed">Oxford English Dictionary, 2nd ed. Hanging as method of execution is unknown, as method of suicide from 1325.</ref> Roedd lladd pobl drwy grogi yn gosb gyffredin am y [[Trosedd|troseddautrosedd]]au mwyaf difrifol, fel dynladdiad, llofruddiaeth, dwyn a lladrata tan ddechrau’r 19eg ganrif. Yn ystod y 19eg ganrif gostyngodd llawer o wledydd y defnydd o grogi fel math o gosb eithaf. Fodd bynnag, mewn rhai gwledydd mae marwolaeth drwy grogi yn dal i fod yn fath cyfreithiol o gosbi troseddwyr.

Roedd gan y mwyafrif o drefi a dinasoedd fan dienyddio neu lwyfan ar gyfer dienyddio cyhoeddus. Hyd at 1868 roedd dienyddiadau yn cael eu cynnal yn gyhoeddus a byddai tyrfaoedd mawr yn ymgynnull i weld y digwyddiad. Yn [[Llundain]], un o’r prif fannau crogi oedd [[Tyburn]], ger safle'r Marble Arch heddiw, a dyma lle dienyddiwyd rhai o arweinyddion y Bererindod Gras yn 1537. Roedd hon yn orymdaith gan y rhai a oedd yn gwrthwynebu penderfyniad [[Harri VIII, brenin Lloegr|Harri VIII]] i gau’r mynachlogydd. Roedd [[Rowland Lee]] yn brolio ei fod wedi crogi tua 5,000 o ddrwgweithredwyr yng [[Cymru|Nghymru]] wedi iddo gael ei benodi gan Harri VIII i geisio sefydlu cyfraith a threfn yng Nghymru cyn pasio’r [[Deddfau'r Cyfreithiau yng Nghymru 1536 a 1542|Deddfau Uno]].<ref name=":0" /> Fel arfer, arweiniwyd y troseddwyr ar gefn trol at y crocbren ac roedd disgwyl iddynt gyfaddef eu bod yn euog ac edifarhau cyn iddynt gael eu dienyddio.<ref>{{Cite web|titlename=Defnyddio’r gosb eithaf yn gyhoeddus hyd at y 19eg ganrif - Dulliau cosbi - TGAU Hanes Revision|url=https"://www.bbc.co.uk/bitesize/guides/zt6gh39/revision/2|website=BBC Bitesize|access-date=2020-04-15|language=en-GB}}<"/ref>

Ni ellid dibynnu ar y dienyddwyr i wneud eu gwaith yn lân a chyflym. Weithiau byddai’r rhaff yn torri neu’r trawst yn dod yn rhydd. Dyma ddigwyddodd wrth grogi David Evans yng Nghaerfyrddin yn 1829. Syrthiodd i’r llawr fel ‘pelen canon allan o fagnel’ yn ôl disgrifiad un o bapurau newydd y cyfnod. Hawliodd ei ryddid oherwydd y gred gyffredinol na ellir crogi neb ddwywaith. Ond, cydiwyd ynddo ef a’i roi yn ôl yn yr un safle, a chafodd ei grogi gyda sŵn pobl yn bloeddio yn y cefndir y dylai gael ei adael yn rhydd.<ref name=":1">{{Cite book|title=Naid i dragwyddoldeb : trosedd a chosb 1700-1900|url=https://www.worldcat.org/oclc/47726591|publisher=Llyfrgell Genedlaethol Cymru|date=2001|location=Aberystwyth|isbn=1-86225-029-4|oclc=47726591|others=National Library of Wales.|last=Parry, Glyn.}}</ref> Roedd crogwyr yn feddw yn aml iawn. Cafodd Lewis Francis, crogwr rhan-amser [[Sir Forgannwg]], ei ddisgrifio ar ddiwedd y 18fed ganrif18g fel ‘meddwyn, lleidr a chardotyn’.<ref name=":1" />

Y person olaf i gael ei grogi am resymau cyfreithiol yng Nghymru oedd Mahmood Hussein Mattan, [[Somalia|Somaliad]]d 28 oed oedd yn byw yng Nghaerdydd.<ref>https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/41049353</ref> Crogwyd ef ar 3 Medi 1952 ar dir [[Carchar Caerdydd]] wedi iddo gael ei gyhuddo o lofruddio Lily Volpert, perchennog siop yn Nhrebiwt, Caerdydd gan ymosod arni â chyllel ym mis Mawrth 1952. Ar 24 Chwefror 1998 penderfynodd y Llys Apel bod Mahmood Mattan yn ddi-euog ac wedi ei grogi ar gam. Fe ddaeth y barnwyr i'r casgliad nad oedd tystiolaeth y prif dyst yn yr achos yn ddibynadwy.<ref>https://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/last-innocent-person-hanged-wales-14860984</ref> Yn y flwyddyn 2000, cyhoeddodd [[Gwasg Gomer|Wasg Gomer]] lyfr gan Roy Davies, ''Crogi ar Gam? Hanes Llofruddiaeth Lily Volpert'' am yr achos.<ref>http://www.gwales.com/goto/biblio/cy/9781859029008/</ref>