Datganiad Obar Bhrothaig: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Dim crynodeb golygu |
Trwsio dolennau rhywogaethau a manion eraill using AWB |
||
Llinell 1:
[[Delwedd:Declaration_of_arbroath.jpg|bawd|317x317px| Copi ' Tyninghame ' o'r Datganiad o 1320 OC
Mae '''Datganiad Obar Bhrothaig''' ( {{Iaith-sco|Declaration o Aiberbrothock}}; {{Iaith-la|Declaratio Arbroathis}}; {{Iaith-gd|Tiomnadh Bhruis}}; [[Saesneg]]: ''Declaration of Arbroath'') yn ddatganiad o [[Cenedlaetholdeb Albanaidd|annibyniaeth yr Alban]], a wnaed ym 1320. Mae ar ffurf llythyr yn [[Lladin|Lladin a]] gyflwynwyd i'r Pab Ioan XXII, dyddiedig [[6 Ebrill]] [[1320]]. Ei bwriad oedd i gadarnhau statws yr [[Yr Alban|Alban]] fel gwladwriaeth sofran annibynnol ac amddiffyn hawl yr Alban i ddefnyddio grym milwrol pan ymosodir arni'n anghyfiawn.
Credir yn gyffredinol iddo gael ei ysgrifennu yn Abaty Obar Bhrothaig gan Bernard o Kilwinning, Canghellor yr Alban ac Abad Obar Bhrothaig ar y pryd, {{Sfn|Scott|1999|p=196}} a'i selio gan bum deg un o fawrion ac uchelwyr y genedl. Y llythyr yw'r unig oroeswr o dri a grëwyd ar y pryd. Y lleill oedd llythyr gan [[Robert I, brenin yr Alban|Robert I]], [[Brenhinoedd a breninesau'r Alban|Brenin yr Alban]], a llythyr gan bedwar esgob o'r Alban i gyd yn gwneud pwyntiau tebyg.
== Trosolwg ==
Roedd y Datganiad yn rhan o ymgyrch ddiplomyddol ehangach, a geisiodd pwysleisio safle’r Alban fel teyrnas annibynnol, {{Sfn|Barrow|1984}} yn hytrach na thir ffiwdal a reolir gan frenhinoedd Normanaidd [[Lloegr]], yn ogystal â chodi'r ddedfryd o [[ysgymuno]] a osodwyd ar [[Robert I, brenin yr Alban|Robert de Brus]]. {{Sfn|Lynch|1992}} Roedd y pab wedi cydnabod honiad [[Edward I, brenin Lloegr|Edward I o Loegr]] i oruchafiaeth ar yr Alban ym 1305 a chafodd de Brus ei ysgymuno gan y Pab am lofruddio John Comyn gerbron yr allor yn Eglwys Greyfriars yn Dumfries ym 1306. {{Sfn|Lynch|1992}}
Gwnaeth y Datganiad nifer o bwyntiau:
* bod yr Alban bob amser wedi bod yn annibynnol, yn wir am gyfnod hirach na Lloegr;
* bod [[Edward I]] o Loegr wedi ymosod yn anghyfiawn ar yr Alban ac wedi cyflawni erchyllterau;
* bod Robert de Brus wedi gwaredu cenedl yr Alban o'r perygl hwn;
* annibyniaeth pobl yr Alban oedd annibyniaeth yr Alban, yn hytrach na Brenin yr Alban.
== Testun ==
Mae'r testun llawn yn Lladin (a chyfieithiad yn Saesneg), i'w gweld ar dudalen [[wikisophia:Translation:
<gallery mode=packed heights=200px>
Delwedd:Datganiad Obar Bhrothaig.jpg|''Rhan o Ddatganiad Obar Bhrothaig''
Llinell 21:
== Llofnodwyr ==
Mae 39 enw - wyth iarll a thri deg un barwn - ar ddechrau'r ddogfen, y gallai pob un ohonyn nhw fod â'u seliau wedi'u hatodi, dros gyfnod o rai wythnosau a misoedd mae'n debyg, gydag uchelwyr yn anfon eu seliau i'w defnyddio. Dim ond 19 sêl sydd ar y copi sy'n bodoli o'r Datganiad, ac o'r 19 o bobl hynny dim ond 12 sydd wedi'u henwi yn y ddogfen. Credir ei fod yn debygol bod o leiaf 11 yn fwy o seliau na'r 39 gwreiddiol wedi eu hatodi.
Fe wnaeth y pab wrando ar y dadleuon a gynhwyswyd yn y Datganiad. Cafodd ei ddylanwadu gan gynnig o gefnogaeth gan yr Albanwyr ar gyfer ei groesgad hir ddymunol os nad oedd yn rhaid iddynt ofni goresgyniad gan Loegr mwyach. Anogodd y pab, trwy lythyr i [[Edward II, brenin Lloegr|Edward II]] i wneud heddwch â'r Albanwyr. Y flwyddyn ganlynol perswadiwyd y Saeson y pab i gymryd eu hochr hwy eto a chyhoeddodd chwe bwla i'r perwyl hwnnw. {{Sfn|Scott|1999}} Ddim tan wyth mlynedd yn ddiweddarach, ar 1 Mawrth 1328 arwyddodd [[Brenhinoedd a breninesau Lloegr|brenin]] newydd [[Brenhinoedd a breninesau Lloegr|Lloegr]], [[Edward III, brenin Lloegr|Edward III,]] gytundeb heddwch rhwng yr Alban a [[Teyrnas Lloegr|Lloegr]], Cytundeb Caeredin-Northampton. Yn y cytundeb hwn, a oedd i bob pwrpas am bum mlynedd hyd 1333, ymwrthododd Edward â holl hawliadau Lloegr ar yr Alban. Wyth mis yn ddiweddarach, ym mis Hydref 1328, cafodd y ddedfryd o waharddiad a roddwyd ar yr Alban, a'r ddedfryd o ysgymuno ar ei brenin, eu dileu gan y Pab. {{Sfn|Scott|1999}}
== Copïau llawysgrif ==
Collwyd y copi gwreiddiol o'r Datganiad a anfonwyd at Avignon. Mae copi o'r Datganiad wedi goroesi ymhlith papurau gwladol yr Alban, sy'n mesur 540mm o led a 675mm o hyd (gan gynnwys y seliau), mae'n cael ei ddal gan Archif Genedlaethol yr Alban yng [[Caeredin|Nghaeredin]].
== Rhestr o lofnodwyr ==
Rhestrir isod lofnodwyr Datganiad [[Arbroath|Obar Bhrothaig]] ym 1320.
Mae'r datganiad ei hun wedi'i ysgrifennu yn Lladin. Mae'n defnyddio'r fersiynau Lladin o deitlau'r llofnodwyr, ac mewn rhai achosion, mae sillafu enwau wedi newid dros y blynyddoedd.
* Donnchadh IV, Iarll Fife
Llinell 71:
* Alexander Seton
* Andrew de Leslie
* Alexander Straiton
Yn ogystal, nid yw enwau'r canlynol yn ymddangos yn nhestun y ddogfen, ond mae eu henwau wedi'u hysgrifennu ar dagiau sêl ac mae eu seliau yn bresennol:
* Alexander de Lamberton
Llinell 81:
* John de Inchmartin
* John Duraunt
* Thomas de Morham
== Etifeddiaeth ==
Yn 2016 gosodwyd Datganiad Obar Bhrothaig ar gofrestr Cof y Byd, [[UNESCO]].
Yn 2020 roedd Albanwyr yn bwriadu dathlu 700 mlynedd ers cyhoeddi Datganiad Obar Bhrothaig gyda digwyddiadau o wahanol fathau, ond cawsant eu canslo neu eu gohirio oherwydd y [[Pandemig coronafirws 2019–20|pandemig coronafirws]].
== Cyfeiriadau ==
| |||