Rhestr o ddwbledi yn y Gymraeg: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
(Dim gwahaniaeth)
|
Fersiwn yn ôl 22:00, 4 Mawrth 2021
Mae'r rhestr hon yn cynnwys dwbledi sydd yn y Gymraeg. Mae gan yr iaith nifer o ddwbledi brodorol pan mae gair Proto-Indo-Ewropeg gwreiddiol wedi datblygu yn wahanol trwy amser i greu geiriau gwahanol yn yr iaith fodern. Yn ogystal â hyn, mae'r Gymraeg wedi benthyca geiriau yn helaeth trwy'r ganrifoedd, yn enwedig o Ladin a Saesneg, dwy iaith Indo-Ewropeaidd arall, sydd wedi arwain at gyflwyno llawer mwy o ddwbledi yn yr iaith.
Rhestr o ddwbledi o fonau Proto-Indo-Ewropeg
Gellir olrhain tarddiad y geiriau canlynol yn ôl i Broto-Indo-Ewropeg. Yn aml iawn ymhlith y geiriau benthyg, benthyciodd y Saesneg air Lladin a fenthyciwyd yn nes ymlaen gan y Gymraeg.
Bôn Proto-Indo-Ewropeg | Geiriau brodorol | Geiriau benthyg (a ffynhonnell y gair) |
---|---|---|
*albʰós "gwyn" | Alban (Gwyddeleg), Alpau (Lladin trwy'r Saesneg) | |
*bak- "pèg, pastwn" | bachyn | baglau (Lladin), pèg (Germaneg trwy'r Saesneg) |
*bikkos "bach" | bach, bychan | |
*bʰask- "sypyn"
(neu fôn nad yw'n PIE o bosibl) |
baich | ffagod, ffasgydd (Lladin trwy'r Saesneg) |
*bʰeg "plygu, crymu" | banc, mainc | |
*bʰel- "chwythu, chwyddo" | bol | Belg (ôl-ffurfiad o'r Lladin), bolster, ffôl, powld (Saesneg), ffalws (Groeg trwy'r Saesneg) |
*bʰendʰ- "rhwymo, clymu" | moes (dan ddylanwad y Lladin) | band, bond (Saesneg) |
*bʰer- "dwyn, cario" | aber, aberth, cymer, ofer, bryd, bron (tebygol) | affêr, offrwm (Lladin trwy'r Saesneg), berfa, brest (Saesneg) |
*bʰerǵʰ- "codi, uchel, bryn" | bre ("bryn"), bri, braint, bwrw, Ffraid (santes), lledrith (lled + brith) | bwrdais (Germaneg neu Ladin trwy'r Saesneg) |
*bʰleh₃ "blodyn" | blodyn | fflora (Lladin trwy'r Saesneg) |
*bʰrewh "berwi, bragu" | berw, brwd | |
*bʰrónts | amrant, brwd | ffrynt (tebygol; Lladin trwy'r Saesneg) |
*bʰuH- "mynd yn, tyfu, ymddangos" | bod, bôn, dod | bwthyn (Saesneg), ffiseg, ffylwm (Groeg trwy'r Saeneg), prawf (Lladin), |
*gʰer- "rhwbio, malu, dileu" | bras | gros (Lladin trwy'r Saesneg) |
*gʷerH- "canmol, dyrchafu" | bardd, barn, brawd ("barn"), brennig | gras (Lladin trwy'r Saesneg) |
*gʷeyh₃- "byw" | bwyd, byd, byw | bio-, swo- (Groeg trwy'r Saesneg) |
*gʷṓws "gwartheg" | baw, bugail, buwch | |
*gʷréh₂us "trwm" | breuan | baro- (Groeg trwy'r Saesneg), |
*h₂eǵ- "gyrru" | amaeth | act, actor (Lladin trwy'r Saesneg) |
*h₂eḱ- "miniog" | eithin, ocr, oged | astud (Lladin, o bosibl trwy'r Hen Ffrangeg), asid (Lladin trwy'r Saesneg), ocsigen (Groeg trwy'r Saesneg) |
*h₂enk- "troad, plygiad" | crafanc | angor (Lladin), ongl (Saesneg) |
*h₂ep- "dŵr" | afanc, afon | epa (Saesneg), acwariwm (Lladin trwy'r Saesneg) |
*h₂ey- "bywyd, oes" | ifanc, oes | ustus (Lladin trwy'r Saesneg) |
*h₂élyos "y tu hwnt, arall" | ail, arall, oll, llall | |
*h₂erh₃- "aredig" | aradr, aredig, erw | |
*h₂enh₁- "anadlu" | anadl, enaid | |
*kagʰ- "cymryd, cipio" | cae, cael, caen, caer, cau | |
*neḱ- "marw, diflannu" | angau | neithdar (Groeg trwy'r Saesneg) |
*perḱ- "agor, rhwygo, palu" | rhych | porc (Lladin trwy'r Saesneg), porchell (Lladin), |
*ten- "estyn" | dan, tan, tant, tynnu (tebygol) | estyn (Lladin), tonsil (Lladin trwy'r Saesneg) |
Rhestr o ddwbledi o fonau eraill
Gyda'r geiriau canlynol, nid oes modd olrhain ffynhonnell yn bellach yn ôl neu nid yw'r bôn Indo-Ewropeg cynharach wedi rhoi mwy o eiriau i'r iaith.
Ffynhonnell | Geiriau brodorol | Geiriau benthyg |
---|---|---|
furca "fforch" (Lladin) | fforch (Lladin), fforc (Lladin trwy'r Saesneg) | |
cūra "gofal, pryder" (Lladin) | cur (Lladin), sicr (Lladin trwy'r Saesneg), siŵr "front" (Ffrangeg trwy'r Saesneg) |