Wicipedia

Rhestr o ddwbledi yn y Gymraeg: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Pori'r hanes yn rhyngweithiol
← Cymharer â'r fersiwn gyntCymharer â'r fersiwn dilynol →
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
GweledolCystrawen wici
Llusiduonbach (sgwrs | cyfraniadau)
2,819 golygiad
Dim crynodeb golygu
Llusiduonbach (sgwrs | cyfraniadau)
2,819 golygiad
Dim crynodeb golygu
Llinell 1:
Mae’r erthygl hon yn cynnwys rhestr o [[Dwbled|ddwbledi]] a geir yn y [[Cymraeg|Gymraeg]]. Mae gan yr iaith nifer o ddwbledi brodorol, sef pan mae’r un gair (neu fôn) [[Proto-Indo-Ewropeg]] gwreiddiol wedi datblygu mewn ffyrdd gwahanol dros amser i greu geiriau gwahanol yn yr iaith fodern. Er enghraifft, roedd y bôn *''h₂eHs-'' yn golygu “llosgi” ym Mhroto-Indo-Ewropeg ac ychwanegwyd [[olddodiad]] enw haniaethol ato i roi *''h₂eh₁ter-'' “llosgedd”, sef “tân”. Datblygodd y gair hwn yn *''ātis'' ac yna *''ātinos'' ym [[Proto-Celteg|Mhroto-Celteg]], wedyn i *''ọdɨn'' yn y [[Brythoneg|Frythoneg]] ac i’r ffurf ''[[odyn]]'' mewn Cymraeg Modern. Ar wahân i hyn, derbyniodd yr un bôn gwreiddiol *''h₂eHs-'' olddodiad gwahanol i greu enw gweithredol. Creodd hyn y gair *''h₂stḗr'' “llosgwr”, sef “seren”, a daeth hwn atom trwy *''sterā'' Broto-Celteg a *''ster'' Frythoneg i’r gair ''[[seren]]'' heddiw. Gellir dweud felly mai dwbledi yw ''odyn'' a ''seren'' yn y Gymraeg.
 
Yn ogystal â dwbledi brodorol yn codi yn yr iaith, mae’r Gymraeg wedi [[Gair benthyg|benthyca geiriau]] yn helaeth trwy’r ganrifoedd, sydd wedi arwain at nifer o ddwbledi eraill yn ymddangos. [[Lladin]] a [[Saesneg]] yw dwy brif ffynhonnell geiriau benthyg yn y Gymraeg a chan mai ieithoedd Proto-Indo-Ewropeaidd yw’r rhain, maent yn rhannu llawer iawn o’r un bonau gwreiddiol. Ym [[Proto-Italeg|Mhroto-ItaligItaleg]], er enghraifft, datblygodd *''h₂stḗr'' “seren” yn *''stērolā'' ac yna i ''stēlla'' yn Lladin. Benthyciwyd y gair hwn i mewn i Gymraeg cynnar i gyfeirio at yr ŵyl Babyddol sydd yn dathlu dyfodiad seren a arweiniodd y doethion at y Baban Iesu i’w addoli, sef ''yr [[Ystwyll]]''. Dwbledi yw ''odyn'', ''seren'' ac ''Ystwyll'' felly.
 
== Rhestr o ddwbledi o fonau Proto-Indo-Ewropeg ==
Llinell 45:
|''*bʰerǵʰ-'' “codi, uchel, bryn”
|''bre'' (“bryn”), ''brenin'', ''bri'', ''braint'', ''bwrw'', ''Ffraid'' (santes), ''lledrith''
|''[[Bwrdeistref|bwrdais]]'' (Germaneg neu Ladin trwy’r Saesneg)
|-
|''*bʰleh₃'' “blodyn”
Llinell 249:
|''awel'', ''gwynt''
|''ffan'' (Lladin trwy’r Saesneg)
|-
|*''h₂welh₁-'' “blew, gwlân”
|''gwlân''
|''fflanel'' (Proto-Celteg trwy’r Saesneg)
|-
|*''h₃dónts-'' “dant”
Llinell 304 ⟶ 300:
|*''ḱers-'' “pen, corn”
|''carn'', ''carw''
|''[[ceratin]]'', ''rhinoseros'' (Groeg trwy’r Saesneg), ''corn'' (Lladin trwy’r Saesneg)
|-
|*''ḱers-'' “rhedeg”
Llinell 320 ⟶ 316:
|*''kʷer-'' “gwneud, adeiladu”
|''pair'', ''peri'', ''pryd'', ''Prydain''
|''[[Brythoniaid|Brython]]'' (Lladin)
|-
|*''kʷetwóres'' “pedwar”
Llinell 360 ⟶ 356:
|-
|*''linom'' “llin (planhigyn)”
|''llen'', ''[[llin]]'' (planhigyn)
|''lein'' (Saesneg), ''llin'' (''cromlin'', ''llinyn'', ''llinell''; Lladin trwy’r Saesneg)
|-
Llinell 393 ⟶ 389:
|-
|*''médʰu'' “mêl, medd”
|''[[medd]]'', ''meddw''
|
|-
Llinell 474 ⟶ 470:
|-
|*''peysḱ-'' “pysgodyn”
|''[[Afon Wysg|Wysg]]''
|''pysgod''
|-
Llinell 586 ⟶ 582:
|-
|*''terh₁-'' “rhwbio, troi, tyllu”
|''[[taradr]]''
|''triwant'' (Proto-Celteg trwy Saesneg)
|-
Llinell 678 ⟶ 674:
|-
|*''yewg-'' “uno, ieuo”
|''[[iau]]'' (ffrâm gario/dynnu)
|''ioga'' (Sansgrit trwy’r Saesneg), ''sygo-'' (Groeg trwy’r Saesneg)
|}
Llinell 721 ⟶ 717:
|*''rūnā'' “cyfrinach, dirgelwch” (Proto-Celteg)
|''cyfrin'', ''rhin''
|''[[rŵn]]'' (Saesneg)<ref name="rŵn">Mae'n debyg bod *''rūnā'' Proto-Celteg a *''rūnō'' Proto-Germaneg yn gytras ond nid yw'r berthynas rhyngddynt na'u tarddiad yn sicr.</ref>
|}
 
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/wiki/Rhestr_o_ddwbledi_yn_y_Gymraeg"