Môr Caspia: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

 

Ei brif fewnlif o ddŵr croyw yw afon hiraf Ewrop, sef y Volga, sy'n dod i mewn i'r llyn yn y pen gogleddol, bas. Mae dau fasn dwfn yn ffurfio ei barthau canolog a deheuol, sy'n arwain at wahaniaethau llorweddol mewn tymheredd, halltedd ac ecoleg. Mae gwely'r môr yn y de yn cyrraedd 1,023 m (3,356 tr - tua maint [[yr Wyddfa]]) o dan lefel y môr, sef yr ail isaf ar y Ddaear ar ôl [[Llyn Baikal]] (−1,180 m neu −3,870 tr). Cofnododd trigolion hynafol ei arfordir fod Môr Caspia fel cefnfor, yn ôl pob tebyg oherwydd ei halltrwydd a'i faint enfawr.

 

Mae Môr Caspia yn gartref i ystod eang o rywogaethau ac efallai ei fod yn fwyaf adnabyddus am ei ddiwydiannau [[cafiâr]] ac [[olew]]. Niweidiwyd ecoleg y llyn hwn gan lygredd o'r diwydiant olew hyn, ac i raddau llai, gan argaeau ar yr afonydd.

 

Mae'r gwahaniaethau rhwng y tair rhan yn ddramatig. Mae'r Caspian Gogleddol yn cynnwys y silff Caspia yn unig, ac mae'n fas iawn, gyda llai nag 1% o gyfanswm cyfaint y dŵr a dyfnder cyfartalog o ddim ond 5–6 metr (16-20 tr). Mae'r môr yn amlwg yn dyfnhau tuag at y Caspian Canol, lle mae'r dyfnder ar gyfartaledd yn 190 metr (620 tr).<ref name="kost1">{{cite book|author=A. G. Kostianoi and A. Kosarev|title=The Caspian Sea Environment|url=https://books.google.com/books?id=C1ajCHzI9OEC|access-date=20 May 2012|year=2005|publisher=Birkhäuser|isbn=978-3-540-28281-5|archive-url=https://web.archive.org/web/20130528012336/http://books.google.com/books?id=C1ajCHzI9OEC|archive-date=28 Mai 2013|url-status=live}}</ref> Y Caspian Deheuol yw'r dyfnaf, gyda dyfnderoedd cefnforol o dros 1,000 metr (3,300 tr), yn sylweddol uwch na dyfnder moroedd rhanbarthol eraill, megis [[Gwlff Persia]]. Mae'r Caspian Canol a De yn cyfrif am 33% a 66% o gyfanswm cyfaint y dŵr.<ref name="dumont1"/> Mae rhan ogleddol Môr Caspia fel arfer yn rhewi yn y gaeaf, ac yn y gaeafau oeraf mae iâ yn ffurfio yn y de hefyd.<ref name="hooshang1"/> The northern portion of the Caspian Sea typically freezes in the winter, and in the coldest winters ice forms in the south as well.<ref>{{cite web|url=http://ann.az/en/?p=19304|title=News Azerbaijan|work=ann.az|access-date=9 October 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20130512051506/http://ann.az/en/?p=19304|archive-date=12 May 2013|url-status=live}}</ref>

 

Mae gan Fôr Caspia nifer o [[ynys]]oedd drwyddi draw, pob un ohonynt ger yr arfordiroedd; dim yn rhannau dyfnach y môr. [[Ogurja Ada]] yw'r ynys fwyaf, sy'n 37 km (23 milltir) o hyd, gyda ''gazelles'' yn crwydro'n rhydd arni. Yng Ngogledd Caspia, mae mwyafrif yr ynysoedd yn fach ac yn anghyfannedd, fel Archipelago Tyuleniy, sy'n warchodfa adar pwysig. Mae gan rai o'r ynysoedd aneddiadau dynol.