Giovanni Pierluigi da Palestrina: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
→‎top: Nodyn:Person using AWB
Dim crynodeb golygu
Llinell 11:
Gelwir dull cerddorol arbennig ar gyfer lleisiau yn ''Alla Palestrina'' ([[Eidaleg]], "yn null Palestrina") ar ei ôl.
 
== Bywgraffiad ==
Ganwyd Giovanni Pierluigi da Palestrina yn nhref [[Palestrina]], <ref>{{Cite web|url=http://www.newadvent.org/cathen/11421b.htm|title=Giovanni Pierluigi da Palestrina|last=Otten|first=Joseph|date=1 February 1911|website=New Advent|access-date=13 September 2018}}</ref> ger [[Rhufain]], ar y pryd yn rhan o'r [[Taleithiau'r Babaeth]] ym 1525, o bosibl ar 3 Chwefror. Roedd ei rieni, Santo a Palma Pierluigi, yn dod o [[Napoli]]. Bu farw ei fam ar 16 Ionawr 1536, pan oedd Giovanni Pierluigi da Palestrina  yn 10 oed. Mae dogfennau’n awgrymu iddo ymweld â Rhufain am y tro cyntaf ym 1537, pan gafodd ei restru fel aelod o gôr basilica Santa Maria Maggiore, un o fasilicas pabaidd Esgobaeth Rhufain, a ganiataodd iddo ddysgu llenyddiaeth a cherddoriaeth. <ref name=":0">{{Cite book|last=Ferris|first=George T.|title=Great Italian and French Composers|publisher=[[Dodo Press]]|year=2007|isbn=978-1-4065-2375-1|pages=3-4}}</ref> Ym 1540, symudodd i Rufain, lle bu'n astudio yn ysgol yr Huguenot Claude Goudimel.  Astudiodd hefyd gyda Robin Mallapert a Firmin Lebel. Treuliodd y rhan fwyaf o'i yrfa yn y ddinas.
 
Daeth Giovanni Pierluigi da Palestrina i oed fel cerddor o dan ddylanwad arddull [[poliffoni]] gogledd Ewrop, a oedd yn ddyledus i'w goruchafiaeth yn yr Eidal yn bennaf i ddau gyfansoddwr dylanwadol o'r Iseldiroedd, Guillaume Dufay a Josquin des Prez, a oedd wedi treulio cyfnodau sylweddol o'u gyrfaoedd yno. Nid oedd yr Eidal ei hun wedi cynhyrchu unrhyw un o enwogrwydd na medr tebyg mewn poliffoni eto. <ref name="Roche">Jerome Roche, ''Palestrina'' (Oxford Studies of Composers, 7; New York: Oxford University Press, 1971), {{ISBN|978-0-19-314117-9}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Arbennig:BookSources/978-0-19-314117-9|978-0-19-314117-9]].</ref> Chwaraeodd Orlando di Lasso, a fu'n gydymaith a Giovanni Pierluigi da Palestrina  yn ei flynyddoedd cynnar, ran bwysig wrth ffurfio ei arddull. <ref name=":0">{{Cite book|last=Ferris|first=George T.|title=Great Italian and French Composers|publisher=[[Dodo Press]]|year=2007|isbn=978-1-4065-2375-1|pages=3-4}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFFerris2007">Ferris, George T. (2007). ''Great Italian and French Composers''. [[Gwasg Dodo|Dodo Press]]. pp.&nbsp;3-4. [[Rhif Llyfr Safonol Rhyngwladol|ISBN]]&nbsp;[[Arbennig: BookSources / 978-1-4065-2375-1|<bdi>978-1-4065-2375-1</bdi>]].</cite></ref>
 
Rhwng 1544 a 1551, gwasanaethodd Giovanni Pierluigi da Palestrina fel organydd Eglwys Gadeiriol Sant Agapito, prif eglwys ei ddinas enedigol. Ym 1551 penododd y Pab Julius III (Esgob Palestrina gynt) Giovanni Pierluigi da Palestrina yn ''maestro di cappella'' neu gyfarwyddwr cerdd y Cappella Giulia, <ref>Lino Bianchi, ''Giovanni Pierluigi da Palestrina''</ref> , côr siapter y canonau ym [[Basilica Sant Pedr|Masilica Sant Pedr.]] Cysegrodd Giovanni Pierluigi da Palestrina ei gyfansoddiadau cyhoeddedig cyntaf (1554), llyfr [[Cerddoriaeth yr offeren]] i Julius III. Hwn oedd y llyfr cyntaf o gerddoriaeth yr offeren gan gyfansoddwr Eidalaidd brodorol, oherwydd yn nhaleithiau Eidalaidd yng nghyfnod Giovanni Pierluigi da Palestrina, roedd y mwyafrif o gyfansoddwyr cerddoriaeth gysegredig yn dod o'r Iseldiroedd, Ffrainc, neu Sbaen.  Mewn gwirionedd modelwyd y llyfr ar un gan Cristóbal de Morales: mae'r torlun pren y wynebddalen gopi bron yn union o'r un yn llyfr y cyfansoddwr Sbaenaidd.
 
Ym 1555, gorchmynnodd y Pab Paul IV y dylai pob aelod o gôr Pabaidd fod yn glerigwyr. Gan fod Giovanni Pierluigi da Palestrina yn briod gyda phedwar o blant, a bod clerigwyr Catholig yn gorfod bod yn anghydweddog ac yn ddi-briod nid oedd yn cael parhau i wasanaethu yn y capel fel lleygwr. <ref name=":0">{{Cite book|last=Ferris|first=George T.|title=Great Italian and French Composers|publisher=[[Dodo Press]]|year=2007|isbn=978-1-4065-2375-1|pages=3-4}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFFerris2007">Ferris, George T. (2007). ''Great Italian and French Composers''. [[Gwasg Dodo|Dodo Press]]. pp.&nbsp;3-4. [[Rhif Llyfr Safonol Rhyngwladol|ISBN]]&nbsp;[[Arbennig: BookSources / 978-1-4065-2375-1|<bdi>978-1-4065-2375-1</bdi>]].</cite></ref>
 
Yn ystod y degawd nesaf, gwasanaethodd Giovanni Pierluigi da Palestrina mewn swyddi tebyg i'r un cyflawnodd yng Nghapel Julian mewn capeli ac eglwysi eraill yn Rhufain, yn benodol yn Eglwys Gadeiriol Sant Ioan Lateran (1555–1560, swydd a ddaliwyd yn flaenorol gan Lassus), a Santa Maria Maggiore (1561–1566). Ym 1571 dychwelodd i Gapel Julian ac arhosodd yn Eglwys Sant Pedr am weddill ei oes. Roedd degawd y 1570au yn anodd iddo ef yn bersonol: collodd ei frawd, dau o'i feibion, a'i wraig mewn tri achos ar wahân o'r [[pla]] (1572, 1575, a 1580). Mae'n ymddangos ei fod wedi ystyried dod yn offeiriad ar yr adeg hon, ond yn lle hynny fe ailbriododd, y tro hwn â gweddw gyfoethog. O'r diwedd, rhoddodd hyn annibyniaeth ariannol iddo (ni oedd ei gyflog fel côr-feistr yn un hael) a llwyddodd i gyfansoddi'n doreithiog hyd ei farwolaeth.
 
Bu farw yn Rhufain o'r [[pliwrisi]] ar 2 Chwefror 1594. Dywedir i Palestrina farw ddiwrnod yn unig gyn ei ben-blwydd yn 69 oed. Yn ôl yr arfer, claddwyd Palestrina ar y diwrnod y bu farw, mewn arch blaen gyda phlât plwm gyda'r adysgrifiwyd ''Libera me Domine (Rhyddha fi, Feistr)'' arno. Canwyd salm pum rhan ar gyfer dri chôr yn yr angladd. <ref name="Pyne">Zoe Kendrick Pyne, ''Giovanni Pierluigi da Palestrina: His Life and Times'' (London: Bodley Head, 1922).</ref> Cynhaliwyd offeren angladdol Giovanni Pierluigi da Palestrina yn Eglwys Sant Pedr, a chladdwyd ef o dan lawr y basilica. Yn ddiweddarach gorchuddiwyd ei feddrod gan adeiladu newydd ac mae ymdrechion i ddod o hyd i'r safle wedi bod yn aflwyddiannus.
 
== Cerddoriaeth ==
{{Listen|Audio|header=Agnus Dei from Missa in Festis Apostolorum|image=|filename=Palestrina Agnus Dei from Missa in Festis Apostolorum.ogg|alt=|title=Instrumental midi version|description=|help=no}}{{Listen|Audio|header=Madrigal Vestiva i colli - Prima parte|image=|filename=Palestrina - Vestiva i colli - Prima parte.ogg|alt=|title=Instrumental midi version|description=|help=no}}Gadawodd Palestrina gannoedd o gyfansoddiadau, gan gynnwys 105 offeren, 68 offrymfa, o leiaf 140 mydrigan a mwy na 300 motét. Yn ogystal, mae o leiaf 72 o [[Emyn|emynau]], 35 Magnifficat, 11 litani, a phedair neu bum set o alarnadau. <ref name="Roche">Jerome Roche, ''Palestrina'' (Oxford Studies of Composers, 7; New York: Oxford University Press, 1971), {{ISBN|978-0-19-314117-9}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-0-19-314117-9|978-0-19-314117-9]].</ref>
 
Roedd ei agwedd tuag at fydriganiadau ychydig yn ddryslyd. Yn y rhagair i'w gasgliad o fotetau ''Canticum canticorum'' (Cân y Caneuon) (1584) ymwrthododd â gosod testunau seciwlar i fydrigan, dim ond dwy flynedd yn ddiweddarach cyhoeddodd Llyfr II o'i fydriganiadau seciwlar (rhai ohonynt ymhlith y cyfansoddiadau gorau yn y cyfrwng). <ref name="Roche">Jerome Roche, ''Palestrina'' (Oxford Studies of Composers, 7; New York: Oxford University Press, 1971), {{ISBN|978-0-19-314117-9}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-0-19-314117-9|978-0-19-314117-9]].</ref> Cyhoeddodd ddau gasgliad o fydriganiadau gyda thestunau seciwlar, un yn 1555 ac un arall ym 1586.  Y ddau gasgliad arall oedd mydriganiadau ysbrydol, genre a oedd yn annwyl gan gefnogwyr y Gwrthddiwygiad.
 
Mae offerennau Giovanni Pierluigi da Palestrina yn dangos sut y datblygodd ei arddull o gyfansoddi dros amser. <ref name="Roche">Jerome Roche, ''Palestrina'' (Oxford Studies of Composers, 7; New York: Oxford University Press, 1971), {{ISBN|978-0-19-314117-9}}[[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-0-19-314117-9|978-0-19-314117-9]].</ref>Roedd [[Johann Sebastian Bach]] wedi ei ddylanwadu gan ei ''Missa sine nomine'', a'i hastudiodd a'i perfformiodd wrth ysgrifennu'r Offeren yn B leiaf . <ref name="Wolff">Christoph Wolff, ''Der Stile Antico in der Musik Johann Sebastian Bachs: Studien zu Bachs Spätwerk'' (Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1968), pp. 224-225.</ref> Ymddangosodd y rhan fwyaf o offerennau Giovanni Pierluigi da Palestrina mewn tair cyfrol ar ddeg a argraffwyd rhwng 1554 a 1601, y saith olaf yn cael eu cyhoeddi ar ôl ei farwolaeth.  <ref name="Garrat">James Garrat, ''Palestrina and the German Romantic Imagination'' (New York: Cambridge University Press, 2002).</ref>
[[Delwedd:Palestrina_missa_papae_macelli_kyrie.PNG|bawd|522x522px|Missa Papae Marcelli - Kyrie]]
Mae dau rifyn cynhwysfawr o weithiau Giovanni Pierluigi da Palestrina: argraffiad 33 cyfrol a gyhoeddwyd gan Breitkopf a Härtel, yn [[Leipzig]] yr Almaen rhwng 1862 a 1894 wedi'i olygu gan Franz Xaver Haberl, ac argraffiad 34 cyfrol a gyhoeddwyd yng nghanol yr ugeinfed ganrif, gan Fratelli Scalera, yn Rhufain, yr Eidal wedi'i olygu gan [[:it:Raffaele Casimiri|R. Casimiri]] ac eraill.
 
== Cymeriad ==
[[Delwedd:Giovanni_Palestrina_and_Pope_Julius_III.jpg|bawd|Palestrina, yn cyflwyno ei offerennau i'r Pab Julius III, 1554]]
Roedd Giovanni Pierluigi da Palestrina yn hynod enwog yn ei ddydd, ac os rhywbeth, cynyddodd ei enw da a'i ddylanwad ar ôl ei farwolaeth. Astudiodd a chopïodd [[Johann Sebastian Bach|JS Bach]] ''lyfr Offerynnau'' cyntaf Palestrina, ac ym 1742 ysgrifennodd ei addasiad ei hun o'r Kyrie a Gloria o'r ''Missa sine nomine.'' <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=SCklDwAAQBAJ&q=palestrina&pg=PA252|title=The Routledge Research Companion to Johann Sebastian Bach|last=Leaver|first=Robin A.|date=25 November 2016|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-315-45280-7}}</ref> [[Felix Mendelssohn|Gosododd Felix Mendelssohn]] ef ym mhantheon y cerddorion mwyaf, gan ysgrifennu, "Rwyf bob amser yn cynhyrfu pan fydd rhai yn canmol Beethoven yn unig, eraill Palestrina yn unig  ac eraill dim ond Mozart neu Bach. Y pedwar ohonynt, meddaf, neu ddim o gwbl. " . <ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/lifetimesoffelix0000zann|page=[https://archive.org/details/lifetimesoffelix0000zann/page/40 40]|quote=palestrina.|title=The Life and Times of Felix Mendelssohn|last=Zannos|first=Susan|date=March 2004|publisher=Mitchell Lane Publishers, Inc.|isbn=978-1-61228-916-8}}</ref>
 
== Ffilm ==
Yn 2009 cynhyrchwyd ffilm am y cyfansoddwr gan deledu Almaeneg [[ZDF]] / Arte . Teitl: ''Palestrina - Tywysog Cerdd'', wedi'i gyfarwyddo gan Georg Brintrup . <ref>[[imdbtitle:1611965|Internet Movie Database]]</ref>
 
== Cyfeiriadau ==
{{Rheoli awdurdod}}