Milwr a llywodraethwr oedd '''Rupert, Breiniarll y Rhein, Dug Bafaria, Dug 1af Cumberland, Iarll 1af Holderness''' ({{iaith-de|Ruprecht Pfalzgraf bei Rhein, Herzog von Bayern}}), [[Urdd y Gardas|KG]], [[Y Gymdeithas Frenhinol|FRS]] ([[17 Rhagfyr]] [[1619]] – [[29 Tachwedd]] [[1682]]).
RupertCafodd oeddei eni ym [[Prâg|Mhrâg]],<ref>{{cite book|author1=National Gallery of Ireland|author2=David Oldfield|title=Later Flemish Paintings in the National Gallery of Ireland: The Seventeenth to Nineteenth Centuries|url=https://books.google.com/books?id=HL5NAAAAYAAJ|year=1992|publisher=National Gallery of Ireland|isbn=978-0-903162-50-0|page=42|language=en}}</ref> fel trydydd fab yr [[Etholydd Palatin Frederick V]] ac Elizabeth, merch [[Iago, brenin Lloegr (I) a'r Alban (VI)|Iago, brenin Lloegr a'r Alban]]. Yn ystod [[Rhyfeloedd Cartref Lloegr]] enillodd nifer o frwydrau i'r Brenhinwyr tra'n arwain y [[marchfilwr|marchfilwyr]], ond cafodd ei drechu ym [[Brwydr Marston Moor|Mrwydr Marston Moor]] (1644) ac ildiodd [[Bryste]] i'r Seneddwyr. Am hynny cafodd ei ddiswyddo gan [[Siarl I, brenin Lloegr|y Brenin Siarl I]]. Yn hwyrach cafodd Rupert ei alltudio gan y Senedd ac arweiniodd llynges fechan y Brenhinwyr nes iddi gael ei gorchfygu gan [[Robert Blake (llyngesydd)|Robert Blake]] ym 1650. Bu Rupert yn ffoi i [[India'r Gorllewin]] cyn iddo ddychwelyd i Ewrop ym 1653 a byw yn [[yr Almaen]] hyd [[yr Adferiad]].<ref>''Chambers Dictionary of World History'' (Caeredin, Chambers, 2004), t. 719.</ref>
