Defnyddiwr:Llywelyn2000/Pwll Tywod: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Crewyd drwy gyfieithu'r dudalen "Australia" |
Crewyd drwy gyfieithu'r dudalen "Bangladesh" |
||
Llinell 1:
Gwlad yn [[De Asia|Ne Asia]] yw '''Bangladesh''' ( /b MA n l ə d ɛ ʃ / ; <ref>{{Cite web|title=English pronunciation of Bangladesh|url=https://dictionary.cambridge.org/pronunciation/english/bangladesh|website=Cambridge Dictionary|publisher=Cambridge Dictionary|access-date=26 March 2020}}</ref> yn swyddogol '''Gweriniaeth Pobl Bangladesh'''. Hi yw'r [[Rhestr gwledydd yn nhrefn eu poblogaeth|wythfed wlad fwyaf poblog]] yn y byd, gyda'i phoblogaeth yn fwy na 163 miliwn o bobl, mewn ardal o 148,560 km sg (57,360 mill sg), gan ei gwneud yn un o'r gwledydd [[Rhestr gwledydd yn nhrefn eu dwysedd poblogaeth|mwyaf poblog]] yn y byd. Mae Bangladesh yn rhannu ffiniau tir ag [[India]] i'r gorllewin, i'r gogledd, a'r dwyrain, [[Myanmar]] i'r de-ddwyrain, a [[Bae Bengal]] i'r de. Mae Coridor Siliguri yn ei gwahanu o [[Nepal|drwch]] [[Bhwtan|blewyn]] oddi wrth Nepal a Bhutan, ac o [[Tsieina]] gan [[Sikkim|dalaith Indiaidd Sikkim]] yn y gogledd. Canolbwynt economaidd, gwleidyddol a diwylliannol y genedl yw [[Dhaka]], y brifddinas a'r ddinas fwyaf. [[Chittagong]], y porthladd mwyaf yw'r ddinas ail-fwyaf.
Mae Bangladesh yn ffurfio rhan fwyaf a dwyreiniol o ranbarth [[Bengal|Bengal.]]<ref name="EyetsemitanGire2003">{{Cite book|last=Frank E. Eyetsemitan|last2=James T. Gire|title=Aging and Adult Development in the Developing World: Applying Western Theories and Concepts|url=https://books.google.com/books?id=xxZf3Jai1rAC&pg=PA91|year=2003|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-89789-925-3|page=91}}</ref> Yn ôl y testunau hynafol Indiaidd, ''[[Ramayana|Rāmāyana]]'' a ''[[Mahabharata|Mahābhārata]]'', roedd [[Teyrnas Vanga]] yn bwer llyngesol cryf. Yng nghyfnodau hynafol a chlasurol [[is-gyfandir India]], roedd y diriogaeth yn gartref i lawer o dywysogaethau, gan gynnwys y [[Pundravardhana|Pundra]], [[Gangaridai]], Gauda, Samatata, a Harikela . Roedd hefyd yn dalaith Mauryaidd o dan deyrnasiad [[Asoka|Ashoka]]. Roedd y tywysogaethau yn nodedig am eu masnach dramor, cysylltiadau â'r byd [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|Rhufeinig]], allforio [[Masnach Mwslin yn Bengal|mwslin]] mân a [[sidan]] i'r Dwyrain Canol, a lledaenu athroniaeth a chelf i [[De-ddwyrain Asia|Dde-ddwyrain Asia]]. [[Ymerodraeth y Gupta|Ymerodraeth Gupta]], Ymerodraeth Pala, llinach Chandra, a llinach Sena oedd y teyrnasoedd Bengali cyn-Islamaidd olaf. [[Islam|Cyflwynwyd Islam]] yn ystod yr Ymerodraeth Pala, trwy fasnach gyda’r [[Abassiaid|Califfiaeth Abbāsid]],<ref name="kumar">{{Cite book|last=Raj Kumar|date=2003|title=Essays on Ancient India|url=https://books.google.com/books?id=qvnjXOCjv7EC|publisher=Discovery Publishing House|page=199|isbn=978-81-7141-682-0}}</ref> ond yn dilyn concwest y Ghurid dan arweiniad Bakhtiyār Khaljī, sefydlu Swltaniaeth Delhi a phregethu [[Shah Jalal|Shah Jalāl]] yn y gogledd-ddwyrain, ymledodd ar draws y rhanbarth gyfan. Yn 1576, atodwyd y Swltaniaeth Bengal i [[Ymerodraeth y Mughal|Ymerodraeth Mughal]], ond dim ond am gyfnod byr iawn, a chafodd ei rheoli gan yr [[Sur Empire|Ymerodraeth Sūr]].
Fe wnaeth [[Mughal Bengal]], a oedd yn werth 12% o [[Cynnyrch Mewnwladol Crynswth|Gynnyrch Mewnwladol Crynswth]] y byd (diwedd yr [[17g]]), chwifio'r Proto-ddiwydiannu, dangos arwyddion o [[Y Chwyldro Diwydiannol|chwyldro diwydiannol]] posib, <ref name="ray">{{Cite book|last=Indrajit Ray|year=2011|title=Bengal Industries and the British Industrial Revolution (1757-1857)|url=https://books.google.com/books?id=CHOrAgAAQBAJ&pg=PA57|publisher=Routledge|pages=57, 90, 174|isbn=978-1-136-82552-1}}</ref> <ref name="sengupta">Shombit Sengupta, [http://www.financialexpress.com/archive/bengals-plunder-gifted-the-british-industrial-revolution/576476/ Bengals plunder gifted the British Industrial Revolution], ''[[The Financial Express (India)|The Financial Express]]'', 8 February 2010</ref> sefydlu cysylltiadau â'r [[:en:English_East_India_Company|English East India Company]] a'r Dutch East India Company, a daeth hefyd yn sail y Rhyfel Eingl-Mughal. Yn dilyn marwolaeth yr Ymerawdwr Aurangzēb Ālamgir a'r Llywodraethwr Shāista Khān yn gynnar yn y [[1700au]], daeth y rhanbarth yn wladwriaeth lled-annibynnol o dan Nawabs Bengal. Gorchfygwyd Sirāj ud-Daulah, Nawab olaf Bengal, gan yr English East India Company ym [[Brwydr Plassey|Mrwydr Plassey]] ym 1757 a daeth y wlad gyfan o dan reolaeth y Cwmni erbyn 1793. <ref>{{Cite book|editor-last=Esposito|editor-first=John L.|editor-link=John L. Esposito|year=2004|title=The Islamic World: Past and Present|volume=Volume 1: Abba – Hist.|url=https://books.google.com/books?id=KZcohRpc4OsC&pg=PT190|publisher=Oxford University Press|page=174|isbn=978-0-19-516520-3|access-date=29 August 2017}}</ref>
* Ar ôl i Arlywyddiaeth Prydain yn Bengal wanhau, sefydlwyd ffiniau Bangladesh fodern gyda [[Rhaniad Bengal (1947)|rhaniad Bengal]] yn Awst 1947 yr un pryd â rhaniad India, pan ddaeth y rhanbarth yn Ddwyrain Pacistan fel rhan o [[Dominiwn Pacistan]].<ref name="NYT">
{{Cite web|title=Peacocks at Sunset|url=http://opinionator.blogs.nytimes.com/2012/07/03/peacocks-at-sunset/|website=The New York Times|last=Jacobs|first=Frank|date=6 January 2013|access-date=15 July 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120714183923/http://opinionator.blogs.nytimes.com/2012/07/03/peacocks-at-sunset/|archivedate=14 July 2012}}</ref> Yn ddiweddarach, cododd yr awydd am annibyniaeth a daeth cynnydd yn y mudiad o blaid democratiaeth, cenedlaetholdeb a [[hunanbenderfyniad]] Bengal, gan arwain at y Rhyfel dros Annibyniaeth Bangladesh ac a arweiniodd at ymddangosiad Bangladesh fel cenedl sofran ac annibynnol ym 1971.
Mae'r Bengalis yn ffurfio 98% o gyfanswm poblogaeth Bangladesh. Ceir yno boblogaeth Fwslimaidd fawr sy'n ei gwneud y [[Islam yn ôl gwlad|wlad gyda'r mwyafrif o Fwslimiaid trydydd-fwyaf]].<ref>{{Cite web|title=Mapping the Global Muslim Population: A Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population|website=[[Pew Research Center]]|date=7 October 2009|access-date=30 November 2019|url=http://www.pewforum.org/2009/10/07/mapping-the-global-muslim-population/}}</ref> Mae'r cyfansoddiad yn datgan bod Bangladesh yn wladwriaeth seciwlar, wrth sefydlu Islam fel crefydd wladol.<ref name="Secularism">{{Cite book|title=The Constitution of the People's Republic of Bangladesh|quote=Article 2A. – The state religion and Article 12. – Secularism and freedom of religion|url=http://bdlaws.minlaw.gov.bd/act-367.html|publisher=Ministry of Law, The People's Republic of Bangladesh|access-date=17 May 2019}}</ref> Rhennir y wlad yn wyth rhanbarth gweinyddol a 64 rhanbarth. Er bod y wlad yn parhau i wynebu sawl argyfwng: ffoaduriaid Rohingya,<ref>{{Cite news|last=Lisa Schlein|title=Rohingya Refugee Crisis Has Bangladesh, UN Calling for Help {{!}} Voice of America – English|url=https://www.voanews.com/south-central-asia/rohingya-refugee-crisis-has-bangladesh-un-calling-help|work=VOA News|date=3 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200305052026/https://www.voanews.com/south-central-asia/rohingya-refugee-crisis-has-bangladesh-un-calling-help|archive-date=5 March 2020|language=en}}</ref> llygredd ariannol,<ref>{{Cite journal|last=Zafarullah|first=Habib|last2=Siddiquee|first2=Noore Alam|date=1 December 2001|title=Dissecting Public Sector Corruption in Bangladesh: Issues and Problems of Control|journal=Public Organization Review|language=en|volume=1|issue=4|pages=465–486|doi=10.1023/A:1013740000213|issn=1566-7170}}</ref> ac [[Effeithiau newid hinsawdd ar bobl|effeithiau andwyol newid hinsawdd]],<ref name="Braun-2010">{{Cite news|url=http://voices.nationalgeographic.com/2010/10/20/bangladesh_india_at_risk_from_climate_change/|title=Bangladesh, India Most Threatened by Climate Change, Risk Study Finds|last=Braun|first=David Maxwell|date=20 October 2010|work=National Geographic|access-date=14 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20160503045634/http://voices.nationalgeographic.com/2010/10/20/bangladesh_india_at_risk_from_climate_change/|archive-date=3 May 2016}}</ref> Bangladesh yw un o economïau'r byd sy'n tyfu ac yn dod i'r amlwg, ac mae hefyd yn un o'r un ar deg gwlad nesaf, sydd â chyfradd twf CMC go iawn gyflymaf drwy Asia.<ref name="IMF">{{Cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2020/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=49&pr.y=8&sy=2019&ey=2019&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C668%2C914%2C672%2C612%2C946%2C614%2C137%2C311%2C546%2C213%2C674%2C911%2C676%2C314%2C548%2C193%2C556%2C122%2C678%2C912%2C181%2C313%2C867%2C419%2C682%2C513%2C684%2C316%2C273%2C913%2C868%2C124%2C921%2C339%2C948%2C638%2C943%2C514%2C686%2C218%2C688%2C963%2C518%2C616%2C728%2C223%2C836%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C962%2C156%2C142%2C626%2C449%2C628%2C564%2C228%2C565%2C924%2C283%2C233%2C853%2C632%2C288%2C636%2C293%2C634%2C566%2C238%2C964%2C662%2C182%2C960%2C359%2C423%2C453%2C935%2C968%2C128%2C922%2C611%2C714%2C321%2C862%2C243%2C135%2C248%2C716%2C469%2C456%2C253%2C722%2C642%2C942%2C643%2C718%2C939%2C724%2C734%2C576%2C644%2C936%2C819%2C961%2C172%2C813%2C132%2C726%2C646%2C199%2C648%2C733%2C915%2C184%2C134%2C524%2C652%2C361%2C174%2C362%2C328%2C364%2C258%2C732%2C656%2C366%2C654%2C144%2C336%2C146%2C263%2C463%2C268%2C528%2C532%2C923%2C944%2C738%2C176%2C578%2C534%2C537%2C536%2C742%2C429%2C866%2C433%2C369%2C178%2C744%2C436%2C186%2C136%2C925%2C343%2C869%2C158%2C746%2C439%2C926%2C916%2C466%2C664%2C112%2C826%2C111%2C542%2C298%2C967%2C927%2C443%2C846%2C917%2C299%2C544%2C582%2C941%2C474%2C446%2C754%2C666%2C698&s=NGDP_RPCH&grp=0&a=|title=World Economic Outlook Database, April 2020|website=IMF.org|publisher=[[International Monetary Fund]]|access-date=23 May 2020}}</ref> Economi Bangladeshaidd yw'r 39ain fwyaf yn y byd yn ôl CMC enwol, a'r 29ain-fwyaf gan PPP.
== Geirdarddiad ==
Gellir olrhain etymoleg yr enw ''Bangladesh'' (Gwlad Bengal) i ddechrau'r [[20g]], pan daeth caneuon gwladgarol Bengali, fel ''Namo Namo Namo Bangladesh Momo'' gan [[Kazi Nazrul Islam]] ac ''Aaji Bangladesher Hridoy'' gan [[Rabindranath Tagore]] yn boblogaidd.<ref>{{Cite web|url=http://www.geetabitan.com/lyrics/A/aaji-bangladesher-hridoy.html|title=Notation of song aaji bangladesher hridoy|access-date=10 September 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150904011316/http://www.geetabitan.com/lyrics/A/aaji-bangladesher-hridoy.html|archivedate=4 September 2015}}</ref> Yn aml, ysgrifennwyd yr enw ''Bangladesh'' fel dau air, ''Bangla Desh'', yn y gorffennol. Gan ddechrau yn y [[1950au]], defnyddiodd cenedlaetholwyr Bengali y term mewn ralïau gwleidyddol yn Nwyrain Pacistan.
Mae'r term ''Bangla'' yn enw brodorol o bwys ar gyfer rhanbarth [[Bengal]] a'r [[Bengaleg|iaith Bengaleg]]. Mae'r ddau ohonyn nhw'n deillio o ''Bangālah'', sef y gair [[Perseg]] am y rhanbarth. Cyn y chwyldro Mwslemaidd, nid oedd unrhyw diriogaeth unedol o'r enw hwn gan fod y rhanbarth wedi'i rannu'n nifer o adrannau daer-wleidyddol yn lle hynny. Yr amlycaf o'r rhain oedd [[Teyrnas Vanga|Vanga]] (y ''credir bod Bangalah'' yn ddiweddarach yn deillio ohoni) yn y de, [[Rarh]] yn y gorllewin, Pundravardhana a Varendra yn y gogledd, a Samatata a Harikela yn y dwyrain. Ystyrir bod tir Vanga (''merchgô'' mewn Bengaleg) wedi tarddu o enw dyn a oedd wedi ymgartrefu yn yr ardal. Yn ôl haneswyr Mwslimaidd a Christnogol cynnar, gwladychwyd yr ardal gyntaf gan ''Bang'', mab Hind a oedd yn fab i [[Ham (Beibl)|Ham (mab Noa)]].<ref name="riaj">[http://persian.packhum.org/persian/pf?file=07601010&ct=11 RIYAZU-S-SALĀTĪN: A History of Bengal] {{Webarchive}}, [[Salim Husula Ghulam|Ghulam Husain Salim]], The Asiatic Society, Calcutta, 1902.</ref><ref>{{Cite book|last=[[Firishta]]|pages=7–9|year=1768|title=History of Hindostan|editor-last=[[Alexander Dow|Dow, Alexander]]}}</ref><ref>{{Cite book|title=Aryans and British India|last=[[Thomas Trautmann|Trautmann, Thomas]]|publisher=[[Yoda Press]]|year=2005|page=53}}</ref> Mae'r [[Mahabharata]], y Purana a'r Harivamsha yn nodi mai Vanga oedd sylfaenydd [[Teyrnas Vanga]] a'i fod yn un o feibion mabwysiedig y Brenin Vali. Yn ddiweddarach daeth tir Vanga i gael ei adnabod fel Vangāla ( ''Bôngal'' ) ac mae ei gyfeiriad cynharaf ym mhlatiau Nesari (805 CE) o Govinda III sy'n adrodd am y brenin Dharmapala. Mae cofnodion Rajendra Chola I o linach Chola, a oresgynnodd Bengal yn yr [[11g]], yn crybwyll Govindachandra fel rheolwr Vangaladesa (sy'n gydnaws â Sansgrit â'r gair Bangladesh, a oedd yn hanesyddol yn gyfystyr â Bengal).<ref>{{Cite book|last=Keay|first=John|author-link=John Keay|year=2000|title=India: A History|publisher=Atlantic Monthly Press|page=[https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/220 220]|isbn=978-0-87113-800-2|quote=In C1020 ... launched Rajendra's great northern escapade ... peoples he defeated have been tentatively identified ... 'Vangala-desa where the rain water never stopped' sounds like a fair description of Bengal in the monsoon.|url=https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/220}}</ref><ref>{{Cite book|last=Sen|first=Sailendra Nath|year=1999|orig-year=First published 1988|title=Ancient Indian History and Civilization|publisher=New Age International|page=281|isbn=978-81-224-1198-0}}</ref> Enillodd y term statws swyddogol yn ystod Sultaniaeth Bengal yn y [[14g]].<ref name="Ahmed2004">{{Cite book|last=Ahmed|first=Salahuddin|date=2004|title=Bangladesh: Past and Present|url=https://books.google.com/books?id=Szfqq7ruqWgC&pg=PA23|publisher=APH Publishing|page=23|isbn=978-81-7648-469-5|access-date=14 May 2016}}</ref><ref>"But the most important development of this period was that the country for the first time received a name, ie Bangalah." </ref> Cyhoeddodd Shamsuddin Ilyas Shah ei hun fel y " [[Shah]] Bangala" cyntaf ym 1342.<ref name="Ahmed2004" /> Daeth y gair ''Bangla'' yn enw mwyaf cyffredin ar y rhanbarth yn ystod y cyfnod Islamaidd. Cyfeiriodd y Portiwgaliaid at y rhanbarth fel ''Bengala'' yn yr [[16g]].<ref>{{Cite book|last=Sircar|first=D.C.|date=1990|title=Studies in the Geography of Ancient and Medieval India|url=https://books.google.com/books?id=AqKw1Mn8WcwC|publisher=Motilal Banarsidass|page=135|isbn=978-81-208-0690-0|access-date=19 April 2016}}</ref>
Mae'r ôl-ddodiad Indo-Aryan ''Desh'' yn deillio o'r gair [[Sansgrit]] ''deśha'', sy'n golygu "tir" neu "wlad". Felly, mae'r enw ''Bangladesh yn'' golygu "Gwlad Bengal" neu "Dir Bengal".<ref name="auto3">{{Cite book|last=Sen|first=Sailendra Nath|year=1999|orig-year=First published 1988|title=Ancient Indian History and Civilization|url=https://books.google.com/books?id=Wk4_ICH_g1EC&pg=PA281|publisher=New Age International|page=281|isbn=978-81-224-1198-0}}</ref>
== Daearyddiaeth ==
[[Delwedd:Map_of_Bangladesh-en.svg|bawd| Map ffisegol o Bangladesh]]
Mae Bangladesh yn wlad fach ffrwythlon yn [[De Asia|Ne Asia]] sydd wedi'i lleoli ar [[Bae Bengal|Fae Bengal]]. Mae wedi ei hamgylchynu bron yn gyfan gwbl gan [[India]] gyfagos - ac mae'n rhannu ffin fach â [[Myanmar]] i'r de-ddwyrain, er ei bod yn agos iawn at [[Nepal]], [[Bhwtan|Bhutan]] a [[Tsieina]]. Mae'r wlad wedi'i rhannu'n dair rhanbarth. Mae'r rhan fwyaf o'r wlad yn cael ei dominyddu gan [[Afon Ganga|Ddelta'r Ganga]] - ardal hynod o ffrwythlon, a delta afon fwya'r byd.<ref>{{Cite web|last=Aditi Rajagopal|title=How the World's Largest Delta Might Slowly Go Under Water|url=https://www.discovery.com/nature/largest-delta-underwater|website=Discovery|date=8 February 2020|language=en}}</ref> Mae rhannau gogledd-orllewin a chanol y wlad yn cael eu ffurfio gan y Madhupur a llwyfandir Barind. Mae'r gogledd-ddwyrain a'r de-ddwyrain yn gartref i fyniau o elltydd bytholwyrdd.
Ffurfir delta'r Ganga gan gydlifiad y Ganga (enw lleol Padma neu ''Pôdda'' ), y [[Afon Brahmaputra|Brahmaputra]], ac afon Meghna a'u llednentydd priodol. Mae'r Ganga yn uno â'r Jamuna (prif sianel y Brahmaputra) ac yn ddiweddarach mae'n ymuno â'r Meghna, gan lifo i Fae Bengal o'r diwedd. Gelwir Bangladesh yn "Wlad yr Afonydd";<ref>{{Cite web|url=https://ejfoundation.org/films/bangladesh-land-of-rivers|title=No Place Like Home - BANGLADESH: LAND OF RIVERS|website=Environmental Justice Foundation|access-date=March 10, 2020}}</ref> gan ei bod yn gartref i dros 57 o afonydd trawsffiniol. Fodd bynnag, mae hyn yn golygu bod datrys materion [[dŵr]] yn gymhleth yn wleidyddol, yn y rhan fwyaf o achosion, gan fod y [[dŵr]] lan yr [[Torlannol|afon]] yn mynd drwy India.<ref>{{Cite book|last=Suvedī|first=Sūryaprasāda|title=International watercourses law for the 21st century|publisher=Ashgate Publishing, Ltd.|year=2005|pages=154–66|isbn=978-0-7546-4527-6}}</ref>
Mae Bangladesh yn dir gwastad ffrwythlon cyfoethog yn bennaf. Mae'r rhan fwyaf ohono yn llai na 12 metr (39 tr) uwch lefel y môr, ac amcangyfrifir y byddai tua 10% o'i dir dan ddŵr pe bai lefel y môr yn codi 1 fetr (3,3 tr).<ref name="ali">{{Cite journal|last=Ali|first=A.|year=1996|title=Vulnerability of Bangladesh to climate change and sea level rise through tropical cyclones and storm surges|doi=10.1007/BF00175563|journal=Water, Air, & Soil Pollution|volume=92|issue=1–2|pages=171–79|doi_brokendate=31 May 2021|url=https://link.springer.com/article/10.1007/BF00175563}}</ref> Gorchuddir 17% o'r wlad gan goedwigoedd, ac mae systemau bryniau yn gorchuddio 12%. Mae gwlyptiroedd gwair y wlad o arwyddocâd i wyddoniaeth yr [[amgylchedd]] fyd-eang.
Gyda drychiad o 1,064 m (3,491 tr) y mynydd Saka Haphong (a elwir hefyd yn Mowdok Mual) ger y ffin â [[Myanmar]], mae'n debygol, yw copa uchaf Bangladesh.<ref>{{Cite web|url=https://www.peakbagger.com/list.aspx?lid=1100|title=World Country High Points|website=peakbagger.com|publisher=peakbagger.com}}</ref> Fodd bynnag, nid yw'n cael ei gydnabod gan bawb fel pwynt ucha'r wlad, ac mae'r mwyafrif o ffynonellau'n rhoi'r anrhydedd i fynydd Keokradong.<ref name="CIA">{{Cite web|website=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|title=Bangladesh|location=Langley, Virginia|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/bangladesh/|year=2012|access-date=15 May 2007}}</ref>
=== Gweinyddiaeth ===
{{Bangladesh Divisions Image Map}}Rhennir Bangladesh yn wyth adran weinyddol,<ref>{{Cite web|url=http://www.bangladesh.gov.bd/site/view/division-list/List-of-Divisions|publisher=Bangladesh Government|title=National Web Portal of Bangladesh|date=15 September 2015|access-date=23 September 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923061605/http://www.bangladesh.gov.bd/site/view/division-list/List-of-Divisions|archivedate=23 September 2015}}</ref><ref name="CIA">{{Cite web|website=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|title=Bangladesh|location=Langley, Virginia|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/bangladesh/|year=2012|access-date=15 May 2007}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/bangladesh/ "Bangladesh"]. </cite></ref><ref>{{Cite web|url=http://bdnews24.com/bangladesh/2010/01/25/rangpur-becomes-a-division|title=Rangpur becomes a divivion|publisher=bdnews24.com|date=25 January 2010|access-date=6 August 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150903184553/http://bdnews24.com/bangladesh/2010/01/25/rangpur-becomes-a-division|archivedate=3 September 2015}}</ref> pob un wedi'i enwi ar ôl eu pencadlys rhanbarthol priodol: Barisal (''Barishal'' yn swyddogol <ref name="namechange">{{Cite news|url=https://bdnews24.com/bangladesh/2018/04/02/bangladesh-changes-english-spellings-of-five-districts|title=Bangladesh changes English spellings of five districts|publisher=bdnews24.com|date=2 April 2018|access-date=1 October 2019}}</ref>), Chittagong (''Chattogram'' <ref name="namechange" /> yn swyddogol), Dhaka, Khulna, Mymensingh, Rajshahi, Rangpur, a Sylhet.
Mae is-adrannau wedi'u hisrannu'n ardaloedd (''zila''). Mae 64 o ardaloedd yn Bangladesh, pob un wedi'i hisrannu ymhellach yn ''upazila'' (isranbarthau) neu ''thana''. Mae'r ardal ym mhob gorsaf heddlu, ac eithrio'r rhai mewn ardaloedd metropolitan, wedi'i rhannu'n sawl ''undeb'', gyda phob undeb yn cynnwys nifer o bentrefi. Yn yr ardaloedd metropolitan, mae gorsafoedd heddlu wedi'u rhannu'n wardiau, sydd wedi'u rhannu ymhellach yn ''mahallas'' .
Nid oes unrhyw swyddogion etholedig ar y lefelau adrannol nac ardal, ac mae'r weinyddiaeth yn cynnwys swyddogion y llywodraeth yn unig. Cynhelir etholiadau uniongyrchol ym mhob undeb (neu ward) ar gyfer cadeirydd a nifer o aelodau. Ym 1997, pasiwyd deddf seneddol i gadw tair sedd (allan o 12) ym mhob undeb ar gyfer ymgeiswyr benywaidd.<ref>''Local Government Act'', No. 20, 1997</ref>
{| class="wikitable sortable" style="text-align: right"
|+Adrannau Gweinyddol Bangladesh
! scope="col" | Adran
! scope="col" | [[Prifddinas|Cyfalaf]]
! data-sort-type="date" scope="col" | Wedi'i sefydlu
! scope="col" | Arwynebedd (km <sup>2</sup> ) <ref name="dghs">{{Cite web|url=http://www.dghs.gov.bd/images/docs/Publicaations/HB%202016%20_2nd_edition_13_01_17.pdf|title=Health Bulletin 2016|website=Directorate General of Health Services (DGHS)|page=13|access-date=11 September 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170613050056/http://dghs.gov.bd/images/docs/Publicaations/HB%202016%20_2nd_edition_13_01_17.pdf|archivedate=13 June 2017}}</ref>
! scope="col" | Poblogaeth 2016 <ref name="dghs" />
! scope="col" | [[Dwysedd poblogaeth|Dwysedd]] <ref name="dghs" />
|-
| style="text-align:left" | Adran Barisal
| style="text-align:left" | Barisal
| 1 Ionawr 1993
| 13,225
| 9,145,000
| 691
|-
| style="text-align:left" | Adran Chittagong
| style="text-align:left" | [[Chittagong]]
| 1 Ionawr 1829
| 33,909
| 31,980,000
| 943
|-
| style="text-align:left" | Adran Dhaka
| style="text-align:left" | [[Dhaka]]
| 1 Ionawr 1829
| 20,594
| 40,171,000
| 1,951
|-
| style="text-align:left" | Adran Khulna
| style="text-align:left" | Khulna
| 1 Hydref 1960
| 22,284
| 17,252,000
| 774
|-
| style="text-align:left" | Adran Mymensingh
| style="text-align:left" | Mymensingh
| 14 Medi 2015
| 10,584
| 12,368,000
| 1,169
|-
| style="text-align:left" | Adran Rajshahi
| style="text-align:left" | Rajshahi
| 1 Ionawr 1829
| 18,153
| 20,412,000
| 1,124
|-
| style="text-align:left" | Adran Rangpur
| style="text-align:left" | Rangpur
| 25 Ionawr 2010
| 16,185
| 17,602,000
| 1,088
|-
| style="text-align:left" | Adran Sylhet
| style="text-align:left" | Sylhet
| 1 Awst 1995
| 12,635
| 11,291,000
| 894
|}
=== Hinsawdd ===
[[Delwedd:Koppen-Geiger_Map_BGD_present.svg|bawd| Dosbarthu hinsawdd Köppen-Geiger Bangladesh<ref>{{Cite journal|last=Beck|first6=Eric F.|pmc=6207062|pmid=30375988|doi=10.1038/sdata.2018.214|page=180214|volume=5|date=30 October 2018|journal=Scientific Data|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|last6=Wood|first=Hylke E.|first5=Alexis|last5=Berg|first4=Noemi|last4=Vergopolan|first3=Tim R.|last3=McVicar|first2=Niklaus E.|last2=Zimmermann|bibcode=2018NatSD...580214B}}</ref>]]
[[Delwedd:Flooding_after_1991_cyclone.jpg|bawd| Llifogydd ar ôl seiclon Bangladesh 1991, a laddodd tua 140,000 o bobl.]]
Eistedda Bangladesh yn gyfforddus dros [[Trofan Cancr|D]][[Trofan Cancr|rofan Cancr]]; mae hinsawdd Bangladesh yn drofannol gyda gaeaf mwyn rhwng Hydref a Mawrth, a haf poeth, llaith rhwng Mawrth a Mehefin. Nid yw'r wlad erioed wedi cofnodi tymheredd aer o dan {{Convert|0|°C}}, gyda'r record o dymheredd isel yn {{Convert|1.1|°C}} yn ninas gogledd-orllewin [[Dinajpur]] ar 3 Chwefror 1905. <ref>{{Cite web|url=http://kantaji.com/dinajpurmap.html|title=Map of Dinajpur|website=kantaji.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110713134542/http://kantaji.com/dinajpurmap.html|archivedate=13 July 2011|access-date=17 April 2015}}</ref> Mae tymor cynnes a llaith y [[monsŵn]] yn para rhwng Mehefin a Hydref ac yn cyflenwi'r rhan fwyaf o lawiad y wlad.
Mae trychinebau naturiol megis [[llifogydd]], [[Corwynt|seiclonau trofannol]], [[Trowynt|corwyntoedd]], a llanw uchel bron yn flynyddol,<ref name="NatDis">{{Cite book|last=Alexander|first=David E.|title=Natural Disasters|year=1999|publisher=Kluwer Academic Publishers|location=Dordrecht|isbn=978-0-412-04751-0|page=532|chapter=The Third World|orig-year=1993}}</ref> ynghyd ag effeithiau [[datgoedwigo]], diraddio pridd ac [[erydiad]] eithriadol. Roedd seiclonau 1970 a 1991 yn arbennig o ddinistriol, gyda'r olaf yn lladd tua 140,000 o bobl.
Ym mis Medi 1998, gwelodd Bangladesh [[1998 llifogydd Bangladesh|y llifogydd mwyaf difrifol]] yn hanes y byd modern. Gorlifodd y Brahmaputra, y Ganga a'r Meghna gan chwalu 300,000 o dai, 9,700 m o ffordd a 2,700 o argloddiau. Boddwyd 1,000 o bobl a gwnaed 30 miliwn yn ddigartref. I bob pwrpas, roedd dwy ran o dair o'r wlad o dan ddŵr. Priodolwyd difrifoldeb y llifogydd i:
<nowiki>*</nowiki> lawogydd monsŵn anarferol o uchel,
<nowiki>*</nowiki>ar yr un pryd cafwyd cymaint o ddŵr-tawdd o'r [[Himalaya]], a
<nowiki>*</nowiki>thorri coed ar gyfer coed tân - ar lefel enfawr (a fyddai wedi angori'r dŵr glaw).<ref name="EWG">{{Cite book|last=Haggett|first=Peter|title=Encyclopedia of World Geography|publisher=Marshall Cavendish|year=2002|location=New York|isbn=978-0-7614-7308-4|oclc=46578454|pages=2, 634|chapter=The Indian Subcontinent|orig-year=2002}}</ref>
O ganlyniad i amrywiol fentrau ar lefel ryngwladol a chenedlaethol o ran lleihau risg trychinebau, mae tollau dynol a difrod economaidd o lifogydd a seiclonau wedi gostwng dros y blynyddoedd.<ref>{{Cite news|last=Raju|first=M. N. A.|title=Disaster Preparedness for Sustainable Development in Bangladesh|url=https://www.daily-sun.com/arcprint/details/294175/Disaster-Preparedness-for-Sustainable-Development-in-Bangladesh/2018-03-10|work=Daily Sun|date=10 March 2018|access-date=26 September 2019}}</ref> Cafwyd llifogydd tebyg ledled y wlad eto yn 2007, trychineb a adawodd 5 miliwn o bobl yn ddigartref, a thua 500 yn farw.<ref>{{Cite news|title=Bangladesh flood death toll nears 500, thousands ill|url=http://www.alertnet.org/thenews/newsdesk/DHA30252.htm|agency=[[Reuters]]|date=15 August 2007|access-date=15 August 2007}}</ref>
Cydnabyddir bod Bangladesh yn un o'r gwledydd sydd fwyaf agored i newid yn yr hinsawdd.<ref>{{Cite journal|last=Kulp|first=Scott A.|last2=Strauss|first2=Benjamin H.|date=29 October 2019|title=New elevation data triple estimates of global vulnerability to sea-level rise and coastal flooding|journal=Nature Communications|volume=10|issue=1|pages=4844|bibcode=2019NatCo..10.4844K|doi=10.1038/s41467-019-12808-z|issn=2041-1723|pmc=6820795|pmid=31664024}}</ref><ref>{{Cite web|date=29 October 2019|title=Report: Flooded Future: Global vulnerability to sea level rise worse than previously understood|url=https://climatecentral.org/news/report-flooded-future-global-vulnerability-to-sea-level-rise-worse-than-previously-understood|access-date=3 November 2019|website=climatecentral.org}}</ref> Dros gyfnod o ganrif, mae 508 o seiclonau wedi effeithio ar ranbarth Bae Bengal, y credir bod 17% ohonynt wedi effeithio ar Bangladesh.<ref>{{Cite book|last=Chaturvedi|first=Sanjay|url=https://books.google.com/books?id=UB1qDwAAQBAJ&pg=PT67|title=Climate Change and the Bay of Bengal|date=29 April 2016|publisher=Flipside Digital Content Company Inc.|isbn=978-981-4762-01-4|language=en}}</ref> Disgwylir i beryglon naturiol sy'n dod o or-lawiad cynyddol, lefelau'r môr yn codi, a seiclonau trofannol gynyddu wrth i'r hinsawdd newid, pob un yn effeithio'n ddifrifol ar [[amaethyddiaeth]], diogelwch dŵr a bwyd, iechyd pobl a lloches.<ref>{{Cite book|url=http://www.moef.gov.bd/moef.pdf|title=Bangladesh Climate Change Strategy and Action Plan, 2008|publisher=Ministry of Environment and Forests Government of the People's Republic of Bangladesh|year=2008|isbn=978-984-8574-25-6}}</ref> Er mwyn mynd i’r afael â’r bygythiad o gynnydd yn [[lefel y môr]] yn Bangladesh, lansiwyd Cynllun Delta Bangladesh 2100.<ref name=":2">{{Cite web|url=https://www.dutchwatersector.com/news/bangladesh-delta-plan-2100|title=Bangladesh Delta Plan 2100|publisher=The Dutch water sector|access-date=24 September 2019|date=20 May 2019}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.gwp.org/globalassets/global/gwp-sas_images/gwp-sas-in-action/ldai/bdp-2100-ppt.pdf|title=Bangladesh Delta Plan (BDP) 2100}}</ref>
===
[[Delwedd:Bengal_Tiger_gets_down_in_a_shallow_canal_in_Sundarban.jpg|bawd| Teigr Bengal, yr anifail cenedlaethol, yn y Sundarbans]]
Cadarnhaodd Bangladesh Gonfensiwn Rio ar Amrywiaeth Fiolegol ar 3 Mai 1994. <ref name="cbd.int">{{Cite web|url=http://www.cbd.int/countries/profile/default.shtml?country=bd|title=Bangladesh – Country Profile|website=cbd.int|access-date=16 February 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150217020013/http://www.cbd.int/countries/profile/default.shtml?country=bd|archivedate=17 February 2015}}</ref> Erbyn 2014, roedd y wlad ar fin adolygu ei Strategaeth Bioamrywiaeth Genedlaethol a'i Chynllun Gweithredu . <ref name="cbd.int" />
Mae Bangladesh wedi'i lleoli yn y parth Indomalayaidd, ac mae'n gorwedd o fewn pedwar eco-ranbarth daearol:
* Coedwigoedd collddail llaith Gwastadedd y Ganga Isaf,
* Coedwigoedd glaw Mizoram-Manipur-Kachin,
* [[Sundarbans|Coedwigoedd cors dŵr croyw Sundarbans]], a
* [[Sundarbans|Mangrofau Sundarbans]].<ref name="DinersteinOlson2017">{{Cite journal|last=Dinerstein|first8=Suzanne|pmid=28608869|doi=10.1093/biosci/bix014|issn=0006-3568|pages=534–545|year=2017|issue=6|volume=67|journal=BioScience|title=An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm|first9=Prashant|last9=Hedao|last8=Palminteri|first=Eric|first7=Nathan|last7=Hahn|first6=Eric|last6=Wikramanayake|first5=Neil D.|last5=Burgess|first4=Carly|last4=Vynne|first3=Anup|last3=Joshi|first2=David|last2=Olson|pmc=5451287}}</ref> Mae ei ecoleg yn cynnwys morlin hir, nifer o afonydd a llednentydd, llynnoedd, [[Gwlyptir|gwlyptiroedd]], coedwigoedd bythwyrdd, coedwigoedd lled-fythwyrdd, bryniau coediog, coedwigoedd collddail llaith, coedwigoedd cors dŵr-croyw a thir gwastad gyda glaswellt tal. Mae Gwastadedd Bangladesh yn enwog am ei [[Llifwaddod|bridd llifwaddodol]] ffrwythlon cyfoethog. Mae llystyfiant ledled y wlad, gyda phentrefi yn aml wedi'u claddu mewn llwyni o [[mango]], jackfruit, [[corsen y trofannau|bambŵ]], cnau betel, [[Cneuen goco|cnau coco]] a [[Palmwydden ddatys|phalmwydd datus]]. Mae gan y wlad hyd at 6000 o rywogaethau o blanhigion, gan gynnwys 5000 o blanhigion blodeuol gwahanol.<ref>{{Cite web|url=http://www.bdhcdelhi.org/index.php/flora-fauna|title=Flora and Fauna – Bangladesh high commission in India|website=Bangladesh High Commission, New Delhi|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130820012655/http://www.bdhcdelhi.org/index.php/flora-fauna|archivedate=20 August 2013}}</ref> Mae lilïau dŵr a lotysau dŵr yn tyfu yn ystod tymor y monsŵn.a cheir yma 50 o warchodfeydd bywyd gwyllt, sef yr ardaloedd gwarchodedig.
=== Hawliau Dynol ===
[[Delwedd:Protest_against_War_Crimes_at_Shahabag_Square_(8459696133).jpg|bawd| Protestiadau Shahbag 2013 yn mynnu’r gosb eithaf ar gyfer troseddwyr rhyfel rhyfel 1971]]
Mae rhestr o hawliau sylfaenol wedi'i hymgorffori yng nghyfansoddiad y wlad. Dylanwadwyd ar ddrafftiwr y cyfansoddiad ym 1972, sef y Dr. Kamal Hossain, gan [[Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol|Ddatganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol]] . <ref>{{Cite web|url=http://legal.un.org/avl/ls/Hossain_HR.html|title=Lecture Series – Dr. Kamal Hossain|publisher=United Nations|access-date=15 August 2019}}</ref> Mae Bangladesh hefyd yn cydnabod y [[Trydydd rhywedd|trydydd rhyw]].<ref>{{Cite web|url=https://thediplomat.com/2018/01/bangladesh-adds-third-gender-option-to-voter-forms/|title=Bangladesh Adds Third Gender Option to Voter Forms|last=Diplomat|first=Shakil Bin Mushtaq, The|website=The Diplomat|access-date=15 August 2019}}</ref> Fodd bynnag, mae [[Cyfunrywioldeb]] wedi'i wahardd gan adran 377 o'r cod troseddol, a gellir cosbi person hoyw gydag charchar am oes.<ref>{{Cite news|last=Ashif Islam Shaon|date=27 April 2016|title=Where does Bangladesh stand on homosexuality issue?|url=http://archive.dhakatribune.com/bangladesh/2016/apr/27/where-does-bangladesh-stand-homosexuality-issue|work=Dhaka Tribune|access-date=30 May 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170605155955/http://archive.dhakatribune.com/bangladesh/2016/apr/27/where-does-bangladesh-stand-homosexuality-issue|archive-date=5 June 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.independent.co.uk/news/world/asia/bangladesh-authorities-arrest-27-men-gay-homosexuality-muslim-country-islam-police-charge-a7744366.html|title=Bangladesh authorities arrest 27 men on suspicion of being gay|website=[[The Independent]]|date=19 May 2017}}</ref>
Mae gweithredu barnwrol yn aml wedi cadarnhau hawliau dynol. Yn y [[1970au]], annilysodd barnwyr ddaliadau dan Ddeddf Pwerau Arbennig, 1974 trwy achosion fel ''Aruna Sen v.'' ''Llywodraeth Bangladesh'' ac ''Abdul Latif Mirza v.'' ''Llywodraeth Bangladesh'' . Yn 2008, fe wnaeth y Goruchaf Lys baratoi'r ffordd ar gyfer dinasyddiaeth i'r Pacistaniaid a Adawyd, tua 300,000 o bobl heb wladwriaeth.<ref>{{Cite web|url=https://www.unhcr.org/news/latest/2015/2/54ec22869/bangladesh-court-ruling-changed-lives-300000-stateless-people.html|title=How a Bangladesh court ruling changed the lives of more than 300,000 stateless people|last=Refugees|first=United Nations High Commissioner for|website=UNHCR|access-date=15 August 2019}}</ref> Er gwaethaf y ffaith nad oedd wedi llofnodi Confensiwn Ffoaduriaid y Cenhedloedd Unedig, mae Bangladesh wedi derbyn ffoaduriaid Rohingya ers 1978 ac mae'r wlad bellach yn gartref i filiwn o ffoaduriaid. Mae Bangladesh yn aelod gweithgar o'r Sefydliad Llafur Rhyngwladol (ILO) ers 1972. Cadarnhaodd 33 o gonfensiynau ILO, gan gynnwys y saith confensiwn ILO sylfaenol<ref>{{Cite web|url=https://www.ilo.org/dhaka/Areasofwork/international-labour-standards/lang--en/index.htm|title=International labour standards in Bangladesh (ILO in Bangladesh)|website=ilo.org|access-date=15 August 2019}}</ref>, y [[Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Sifil a Gwleidyddol]] a'r Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Economaidd, Cymdeithasol a Diwylliannol.<ref>{{Cite web|url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?chapter=4&clang=_en&mtdsg_no=IV-4&src=IND#EndDec|title=United Nations Treaty Collection|publisher=United Nations|access-date=15 August 2019}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg_no=IV-3&chapter=4&lang=en|title=United Nations Treaty Collection|publisher=United Nations|access-date=15 August 2019}}</ref> Yn 2018, daeth Bangladesh o dan feirniadaeth llym am ei Deddf Diogelwch Digidol gormesol a oedd yn bygwth y [[rhyddid i lefaru]]. Cafodd y ffotonewyddiadurwr Shahidul Alam ei garcharu a'i arteithio am feirniadu'r llywodraeth.<ref>{{Cite web|url=https://www.amnesty.org/en/latest/news/2018/09/bangladesh-new-digital-security-act-imposes-dangerous-restrictions-on-freedom-of-expression/|title=Bangladesh: New Digital Security Act imposes dangerous restrictions on freedom of expression|website=Amnesty International|access-date=15 August 2019}}</ref> Cafodd Alam sylw yn cylchgrawn ''[[:en:Time_Person_of_the_Year|Time Person of the Year]]'' yn 2018.
Mae llywodraethau olynol a'u lluoedd diogelwch wedi gwthio egwyddorion cyfansoddiadol i'r pen, ac wedi cael eu cyhuddo o gam-drin [[hawliau dynol]]. Mae Bangladesh wedi'i rhestru'n "rhannol rydd" yn adroddiad ''Rhyddid yn y Byd'' Freedom House,<ref>[https://freedomhouse.org/country/bangladesh Bangladesh]. </ref> ond caiff gwasg y wlad ei restru fel "heb fod yn rhydd".<ref>{{Cite web|url=https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2016/bangladesh|title=Bangladesh – Country report – Freedom in the World – 2016|website=freedomhouse.org|access-date=12 May 2016|date=27 January 2016}}</ref>
Bangladesh oedd y drydedd wlad fwyaf heddychlon yn Ne Asia ym Mynegai Heddwch Byd-eang 2015.<ref>{{Cite news|title=Bangladesh 98th among 162 countries|url=http://www.thedailystar.net/bangladesh-98th-among-162-countries-37336|work=The Daily Star|date=16 August 2014|access-date=9 December 2015}}</ref>
[[Delwedd:R.A.B.jpg|alt=Armed men in black uniforms on a street|bawd| Mae asiantaethau gorfodaeth cyfraith Bangladeshaidd, gan gynnwys Bataliwn Gweithredu Cyflym ''(yn y llun)'', wedi’u cyhuddo o gam-drin hawliau dynol]]
Yn ôl y Comisiwn Hawliau Dynol Cenedlaethol, mae 70% o droseddau honedig hawliau dynol yn cael eu cyflawni gan asiantaethau gorfodaeth cyfreithlon.<ref>{{Cite web|url=http://www.dandc.eu/en/article/bangladeshs-crisis-civil-liberties-and-human-rights|title=Clashing ideologies|last=Ridwanul Hoque|publisher=D+C, development and cooperation|access-date=21 December 2015}}</ref> Ymhlith y rhai a dargedwyd y mae [[Muhammad Yunus|Muhammad Yunus,]] enillydd [[Gwobr Heddwch Nobel]] a'r Grameen Bank, blogwyr seciwlar a phapurau newydd annibynnol, pro-wrthblaid a rhwydweithiau teledu. Mae'r Cenhedloedd Unedig yn poeni am "fesurau sy'n cyfyngu ar ryddid mynegiant a hawliau democrataidd".<ref name="thedailystar.net">{{Cite news|title=Civil society, freedom of speech under attack in Bangladesh: UN|url=http://www.thedailystar.net/op-ed/politics/civil-society-freedom-speech-under-attack-bangladesh-un-5297|work=The Daily Star|date=5 March 2015|access-date=9 December 2015}}</ref>
=== Ynni a seilwaith ===
[[Delwedd:বাংলাদেশের_কয়লা_ও_গ্যাস_ফিল্ড.png|alt=Map of Bangladesh, illustrating coal and gas deposits|bawd| Meysydd glo a nwy naturiol yn Bangladesh, 2011]]
Roedd gan Bangladesh gapasiti trydanol o 20,000 megawat yn 2018, gan gyrraedd 23,548 MW yn 2020.<ref>{{Cite web|url=https://www.dhakatribune.com/bangladesh/2018/09/08/in-pictures-celebrating-20-000mw-of-power|title=In pictures: Celebrating 20,000MW of power|date=8 September 2018|website=Dhaka Tribune|access-date=4 January 2019}}</ref><ref>{{Cite news|date=18 July 2020|title=Inept distribution turns surplus power useless|work=The Business Standard|url=https://tbsnews.net/bangladesh/energy/inept-distribution-turns-surplus-power-useless-107800}}</ref> Mae tua 56 y cant o ynni masnachol y wlad yn cael ei gynhyrchu gan nwy naturiol, ac yna olew, [[Egni hydro|ynni dŵr]] a glo. Mae Bangladesh wedi bwriadu mewnforio ynni dŵr o Bhutan a Nepal.<ref>{{Cite book|last=Lall|first=Marie|date=2009|title=The Geopolitics of Energy in South Asia|url=https://books.google.com/books?id=x19tadW4iyAC&pg=PA143|publisher=Institute of Southeast Asian Studies|page=143|isbn=978-981-230-827-6|access-date=14 May 2016}}</ref> Yn 2020 roedd gorsaf ynni niwclear yn cael ei hadeiladu gyda chefnogaeth Rwsia ym mhrosiect Offer Pŵer Niwclear Ruppur gorsaf a fydd yn ychwanegu 2,160 MW pan fydd yn gwbl weithredol.<ref>{{Cite web|url=http://www.themoscowtimes.com/business/article/rosatom-to-build-bangladeshs-first-nuclear-power-plant/487015.html|title=Rosatom to Build Bangladesh's First Nuclear Power Plant | Business|website=The Moscow Times|date=3 October 2013|access-date=17 December 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160219060839/http://www.themoscowtimes.com/business/article/rosatom-to-build-bangladeshs-first-nuclear-power-plant/487015.html|archivedate=19 February 2016}}</ref> Bangladesh yw'r pumed wlad ledled y byd yn nifer y swyddi gwyrdd [[Egni adnewyddadwy|ynni adnewyddadwy]], ac mae [[paneli solar]] yn cael eu defnyddio fwyfwy i bweru ardaloedd gwledig trefol ac oddi ar y grid.<ref>{{Cite web|url=https://www.theatlantic.com/technology/archive/2014/05/why-a-green-jobs-boom-is-under-way-in-bangladesh/362087/|title=Why Green Jobs Are Booming in Bangladesh|last=Woody, Todd|date=12 May 2014|website=The Atlantic|access-date=5 March 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170206220058/https://www.theatlantic.com/technology/archive/2014/05/why-a-green-jobs-boom-is-under-way-in-bangladesh/362087/|archivedate=6 February 2017}}</ref>
=== Gwyddoniaeth a thechnoleg ===
[[Delwedd:Bangabandhu_Satellite-1_Mission_(42025498972).jpg|chwith|bawd| Yn 2018, llwyth tâl cyntaf roced Bloc 5 Falcon 9 [[SpaceX]] oedd lloeren Bangabandhu-1 a adeiladwyd gan Thales Alenia Space]]
Mae Cyngor Ymchwil Gwyddonol a Diwydiannol Bangladesh, a sefydlwyd ym 1973, yn olrhain ei wreiddiau i Labordai Rhanbarthol Dwyrain Pacistan a sefydlwyd yn Dhaka (1955), Rajshahi (1965) a Chittagong (1967). Sefydlwyd asiantaeth ofod Bangladesh, SPARRSO, ym 1983 gyda chymorth yr Unol Daleithiau.<ref>{{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=X6SeyyuuiEs|title=Dhaka, Bangladesh. 1985|access-date=17 December 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160311051654/https://www.youtube.com/watch?v=X6SeyyuuiEs|archivedate=11 March 2016}}</ref> Lansiwyd lloeren gyfathrebu gyntaf y wlad, Bangabandhu-1, o'r Unol Daleithiau yn 2018. <ref>{{Cite news|title=Bangladesh launches its first satellite Bangabandhu-1|url=http://timesofindia.indiatimes.com/world/south-asia/bangladesh-launches-its-first-satellite-bangabandhu-1/articleshow/64144484.cms|work=The Times of India|date=13 May 2018|access-date=15 May 2018}}</ref> Mae Comisiwn Ynni Atomig Bangladesh yn gweithredu adweithydd ymchwil TRIGA yn ei ganolfanynni atomig yn Savar.<ref>{{Cite web|url=http://www.baec.org.bd/instRNPD.php|title=Bangladesh Atomic Energy Commission|publisher=Baec.org.bd|date=22 June 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304084032/http://www.baec.org.bd/instRNPD.php|archivedate=4 March 2016|access-date=17 December 2015}}</ref> Yn 2015, roedd Bangladesh y 26ed cyrchfan gontract allanol TG fyd-eang. <ref>{{Cite news|title=Bangladesh Best Destination for IT outsourcing|url=http://www.thedailystar.net/bangladesh-26th-best-destination-for-it-outsourcing-42306|work=The Daily Star|date=8 March 2015|access-date=15 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160816060716/http://www.thedailystar.net/bangladesh-26th-best-destination-for-it-outsourcing-42306|archive-date=16 August 2016}}</ref>
== Demograffeg ==
{{Historical populations|1901|14=50,840,871|23=2011|22=124,355,330|21=2001|20=106,313,652|19=1991|18=87,120,221|17=1981|16=71,479,663|15=1974|13=1961|28,928,621|12=41,932,128|11=1951|10=41,997,567|9=1941|8=35,602,382|7=1931|6=33,255,373|5=1921|4=31,555,164|1911|24=142,319,111}}Mae amcangyfrifon o boblogaeth Bangladeshaidd yn amrywio, ond mae data'r Cenhedloedd Unedig yn awgrymu 161,376,708 (162.9 miliwn) yn 2017.[9] Amcangyfrifodd cyfrifiad 2011 142.3 miliwn,<ref>{{Cite web|url=http://english.cri.cn/6966/2011/07/24/2821s650100.htm|title=Bangladesh's Population to Exceed 160 Mln after Final Census Report|publisher=English.cri.cn|access-date=6 August 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120114145232/http://english.cri.cn/6966/2011/07/24/2821s650100.htm|archivedate=14 January 2012}}</ref> llawer llai nag amcangyfrifon 2007-2010 o boblogaeth Bangladesh (150-1,700) miliwn). Bangladesh yw [[Rhestr gwledydd yn nhrefn eu poblogaeth|wythfed]] genedl fwyaf poblog y byd a'r wlad fawr fwyaf poblog yn y byd, gan ddod yn 7fed yn nwysedd y boblogaeth hyd yn oed pan gynhwysir gwledydd bach a dinas-wladwriaethau.<ref>{{Cite web|url=http://www.photius.com/rankings/geography/population_density_persons_per_sq_km_2010_0.html|title=Population density – Persons per sq km 2010 Country Ranks|access-date=2 October 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101024225201/http://www.photius.com/rankings/geography/population_density_persons_per_sq_km_2010_0.html|archivedate=24 October 2010}}</ref>
Roedd cyfradd twf poblogaeth y wlad ymhlith yr uchaf yn y byd yn y 1960au a'r 1970au, pan dyfodd ei phoblogaeth o 65 i 110 miliwn. Drwy rreoli genedigaeth yn yr [[1980au]], dechreuodd cyfradd twf Bangladesh arafu. Mae cyfanswm ei gyfradd ffrwythlondeb bellach yn 2.05, <ref>{{Cite book|url=https://mof.gov.bd/site/page/44e399b3-d378-41aa-86ff-8c4277eb0990/BangladeshEconomicReview|title=Bangladesh Economic Review 2018|publisher=Ministry of Finance, Bangladesh|year=2018|chapter=Socio-Economic Indicators of Bangladesh|access-date=26 April 2019}}</ref> sy'n is na chyfradd India (2.58) a Phacistan (3.07). Mae'r boblogaeth yn gymharol ifanc, gyda 34 y cant yn 15 oed neu'n iau a phump y cant yn 65 neu'n hŷn. Amcangyfrifwyd bod disgwyliad oes adeg genedigaeth yn 72.49 mlynedd yn 2016. <ref name="CIA">{{Cite web|website=The World Factbook|publisher=Central Intelligence Agency|title=Bangladesh|location=Langley, Virginia|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/bangladesh/|year=2012|access-date=15 May 2007}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/bangladesh/ "Bangladesh"]. </cite></ref> Yn ôl Banc y Byd, yn 2016, mae 14.8% o'r wlad yn byw o dan y llinell dlodi ryngwladol ar lai na $1.90 y dydd.<ref>{{Cite web|title=Poverty & Equity Data Portal|url=http://povertydata.worldbank.org/poverty/country/BGD|publisher=world bank|access-date=26 December 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181227040801/http://povertydata.worldbank.org/poverty/country/BGD|archivedate=27 December 2018}}</ref><ref>{{Cite web|title=The World Bank in Bangladesh|url=http://www.worldbank.org/en/country/bangladesh/overview|publisher=world bank|access-date=26 December 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181217110847/https://www.worldbank.org/en/country/bangladesh/overview|archivedate=17 December 2018}}</ref>
Mae Bengalisiaid yn 98% o'r boblogaeth.<ref name="bn">[https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/3452.htm "Background Note: Bangladesh"] . </ref> O'r Bengaliiaid, Mwslemiaid yw'r mwyafrif, ac yna Hindwiaid, Cristnogion a Bwdistiaid.
<nowiki>
[[Categori:Gwledydd
[[Categori:
[[Categori:Aelod-wladwriaethau'r Cenhedloedd Unedig]]
[[Categori:Aelod-wladwriaethau'r
[[Categori:
[[Categori:
[[Categori:
[[Categori:Erthyglau gyda microfformats hAudio]]
[[Categori:Erthyglau sy'n cynnwys testun Bengaleg]]
[[Categori:Pages with unreviewed translations]]</nowiki>
| |||