Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
gwahan
→‎Fflora a ffawna: ehangu fymryn eto
Llinell 136:
=== Fflora a ffawna ===
[[Delwedd:Bas-congo.JPG|bawd| Tirwedd Bas-Congo]]
Mae [[Coedwig law|fforestydd glaw]] Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo yn cynnwys [[bioamrywiaeth]] fawr, gan gynnwys llawer o rywogaethau prin ac endemig, fel y [[Tsimpansî|tsimpansî cyffredin]] a'r bonobo, eliffant coedwig Affrica, [[Gorila|gorila'r mynydd]], yr [[Ocapi|okapi]] a'r [[rhino gwyn]]. Mae Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo yn un o 17 o wledydd <nowiki><i>''Megadiverse</i></nowiki>'', a hi yw'r wlad fwyaf bioamrywiol yn Affrica.<ref>{{Cite web|url=http://www.press.uchicago.edu/Misc/Chicago/468283.html|title=Lambertini, A Naturalist's Guide to the Tropics, excerpt|access-date=30 June 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120516181308/http://www.press.uchicago.edu/Misc/Chicago/468283.html|archivedate=16 May 2012}}</ref>
 
Mae'r rhyfel cartref wedi arwain at amodau economaidd gwael ac wedi peryglu llawer o'r fioamrywiaeth. Lladdwyd llawer o wardeiniaid y parc neu ni allent fforddio parhau â'u gwaith. Rhestrir pob un o'r pum safle gan [[UNESCO]] fel Treftadaeth y Byd mewn Perygl.
 
Mae cadwraethwyr wedi poeni'n arbennig am [[Primat|brimatau]]. Mae nifer o rywogaethau o'r epa mawr yn byw yn y Congo.<ref>{{Cite web|url=https://www.iucnredlist.org/species/9404/102330408|title=The IUCN Red List of Threatened Species|website=IUCN Red List of Threatened Species|date=April 2016|access-date=23 October 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181023234244/https://www.iucnredlist.org/species/9404/102330408|archivedate=23 October 2018}}</ref> Hi yw'r unig wlad yn y byd lle mae bonobos i'w cael yn y gwyllt. Codwyd llawer o bryder ynghylch difodiant yr epa mawr. Oherwydd hela a dinistrio [[Cynefin|cynefinoedd]], mae'r tsimpansî, y bonobo a'r gorila, yr oedd pob un o'u poblogaethau ar un adeg yn y miliynau, bellach wedi gostwng i ddim ond tua 200,000 gorila, 100,000 o tsimpansî ac o bosibl dim ond tua 10,000 bonobos.<ref name="gorillas">
{{Cite web|url=http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=556&ArticleID=6033&l=en&t=long|title=Gorillas on Thin Ice|date=15 January 2009|publisher=[[United Nations Environment Programme]]|access-date=19 May 2010|archiveurl=http://arquivo.pt/wayback/20160518164244/http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=556&ArticleID=6033&l=en&t=long|archivedate=18 May 2016}}</ref><ref name="chimpanzees">
{{Cite journal|last=Vigilant, Linda|year=2004|title=Chimpanzees|journal=Current Biology|volume=14|issue=10|pages=R369–R371|doi=10.1016/j.cub.2004.05.006|pmid=15186757}}</ref> Mae gorilaod, tsimpansî, a bonobos i gyd yn cael eu dosbarthu fel rhai sydd mewn perygl gan [[Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur|Undeb Cadwraeth]] y Byd, yn ogystal â'r [[Ocapi]], sydd hefyd yn frodorol i'r ardal.
 
==== Potsio ====
Mae potsio anifeiliaid neu ifori ar gyfer y fasnach egsotig wedi bod yn broblem barhaus o ran [[Difodiant|colli rhywogaethau]] yn y CHA, fe'i gwnaed yn anghenraid i rai sy'n ceisio dianc rhag tlodi ac yn fodd i barhau â'r rhyfel cartref i rai grwpiau gwrthryfelwyr gan gynnwys byddin Gwrthsafiad yr Arglwyddi ( LRA). <ref>{{Cite news|url=https://www.scientificamerican.com/article/elephant-poaching-on-rise-in-resistance-army-stronghold-in-democratic-republic-of-congo/|title=Elephant Poaching on Rise in Resistance Army Stronghold in Democratic Republic of Congo|work=Scientific American|access-date=18 October 2018|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20181121203659/https://www.scientificamerican.com/article/elephant-poaching-on-rise-in-resistance-army-stronghold-in-democratic-republic-of-congo/|archive-date=21 November 2018}}</ref> Mae eliffant y goedwig mewn perygl arbennig oherwydd cost uchel ei ifori, yn enwedig yn y Dwyrain Pell, a arweiniodd at ostyngiad o 62% yn y boblogaeth yn 2002–2011.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Maisels|last9=Ambahe|pmid=23469289|pmc=3587600|issn=1932-6203|doi=10.1371/journal.pone.0059469|pages=e59469|issue=3|volume=8|language=en|journal=PLOS ONE|title=Devastating Decline of Forest Elephants in Central Africa|date=4 March 2013|first9=Ruffin D.|first8=Gaspard|first=Fiona|last8=Abitsi|first7=Rostand|last7=Aba’a|first6=Elizabeth A.|last6=Williamson|first5=John|last5=Hart|first4=George|last4=Wittemyer|first3=Stephen|last3=Blake|first2=Samantha|last2=Strindberg|bibcode=2013PLoSO...859469M}}</ref> Y brif ffordd y gellir lleihau'r potsio hwn ar gyfer ifori yw drwy atal y galw rhyngwladol am ifori, gan fod hyn yn gyrru'r fasnach.<ref name=":1" />
 
=== Hawliau Dynol ===