|
l.<ref>{{Cite journal|date=2021-04-01|title=The Cuban revolution and infant mortality: A synthetic control approach|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0014498320300784|journal=Explorations in Economic History|language=en|volume=80|pages=101376|doi=10.1016/j.eeh.2020.101376|issn=0014-4983|last=Geloso|first=Vincent|last2=Pavlik|first2=Jamie Bologna}}</ref> <ref name=":1">{{Cite web|title=Justin Trudeau's claim that Castro made 'significant improvements' to Cuban health care and education|url=https://www.washingtonpost.com/news/fact-checker/wp/2016/12/01/justin-trudeaus-claim-that-castro-made-significant-improvements-to-cuban-health-care-and-education/|access-date=2017-08-19|website=Washington Post}}</ref>
=== Ieithoedd ===
[[Sbaeneg]] yw iaith swyddogol Ciwba ac mae mwyafrif llethol y Ciwbaiaid yn ei siarad. Gelwir y Sbaeneg fel y'i siaredir yng Nghiwba yn [[Sbaeneg Ciwba|"Sbaeneg Ciwba]]" ac mae'n fath o Sbaeneg Caribïaidd . Mae Lucumí, sef un o dafodieithoedd yr [[Iorwba (iaith)|Yoruba]]<nowiki/>sef iaith Gorllewin Affrica, hefyd yn cael ei defnyddio fel iaith yr egwlys gan rai o'r Santería.<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/santeriafromafri00bran|quote=lucumi language.|title=Santeria from Africa to the New World|last=George Brandon|page=[https://archive.org/details/santeriafromafri00bran/page/56 56]|publisher=Indiana University Press|isbn=978-0-253-21114-9|date=1 March 1997}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=luq|title=Lucumi: A Language of Cuba (Ethnologue)|access-date=10 March 2010}}</ref> [[Creol Haiti]] yw'r ail iaith fwyaf llafar yng Nghiwba, ac mae'n cael ei siarad gan fewnfudwyr Haitiaidd a'u disgynyddion.<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/10130814|title=Cuban Creole choir brings solace to Haiti's children|access-date=10 March 2010|work=BBC News}}</ref> Ymhlith yr ieithoedd eraill a siaredir gan fewnfudwyr mae [[Galisieg]] a [[Corseg|Chorseg]].<ref>{{Cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CU|title=Languages of Cuba|access-date=31 October 2010}}</ref>
=== Addysg ===
[[Delwedd:Università_de_La_Habana.jpg|de|bawd| Prifysgol Havana, a sefydlwyd ym 1728]]
Sefydlwyd [[Prifysgol Havana]] ym 1728 a cheir llawer o golegau a phrifysgolion eraill hefyd. Ym 1957, ychydig cyn i Castro ddod i rym, roedd y gyfradd llythrennedd yn bedwerydd yn y rhanbarth - ar bron i 80% yn ôl y [[Cenhedloedd Unedig]], yn uwch nag yn Sbaen.<ref name="asce">{{Harvard citation no brackets|Smith|Llorens|1998}}.</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.reason.com/news/show/125095.html|title=Still Stuck on Castro – How the press handled a tyrant's farewell|access-date=24 March 2009|archiveurl=https://archive.today/20120920/http://www.reason.com/news/show/125095.html|archivedate=20 September 2012}}</ref> Creodd Castro system a weithredir yn gyfan gwbl gan y wladwriaeth a gwaharddodd sefydliadau preifat.
Mae presenoldeb ysgol yn orfodol o chwech oed i ddiwedd addysg uwchradd sylfaenol (fel arfer yn 15 oed), ac mae pob myfyriwr, waeth beth fo'u hoedran neu ryw, yn gwisgo gwisg ysgol gyda'r lliw sy'n dynodi lefel gradd. Mae addysg gynradd yn para am chwe blynedd, mae addysg uwchradd wedi'i rhannu'n addysg sylfaenol a chyn-brifysgol. [[Llythrennedd|Cyfradd llythrennedd]] Cuba yw 99.8 y cant<ref name="factbook">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cuba/|title=Cuba|website=The World Factbook|publisher=CIA|access-date=6 April 2009}}</ref><ref name="Mdgs.un.org">{{Cite web|url=http://mdgs.un.org/unsd/mdg/SeriesDetail.aspx?srid=656&crid=192|title=unstats – Millennium Indicators|publisher=Mdgs.un.org|date=23 June 2010|access-date=7 November 2010}}</ref> yw'r [[Rhestr o wledydd yn ôl cyfradd llythrennedd|degfed uchaf yn fyd-eang]], yn bennaf oherwydd darparu addysg am ddim ar bob lefel.<ref name="LiteracyC">{{Cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/world/americas/latin-lessons-what-can-we-learn-from-the-worldrsquos-most-ambitious-literacy-campaign-2124433.html|title=Latin lessons: What can we Learn from the World's most Ambitious Literacy Campaign?|work=The Independent|date=7 November 2010|access-date=19 July 2013}}</ref> Cyfradd Llythrennedd y Deyrnas Gyfunol yw 99%.[https://www.aneki.com/comparison.php?country_1=United+Kingdom&country_2=Saint+Lucia<nowiki> ref] Cyfradd graddio ysgolion uwchradd Cuba yw 94 y cant. </nowiki>
Mae Gweinyddiaeth Addysg Uwch Ciwba'n gweithredu rhaglen addysg o bell sy'n darparu cyrsiau prynhawn a nos rheolaidd mewn ardaloedd gwledig i weithwyr amaethyddol ayb. Mae gan addysg bwyslais gwleidyddol ac ideolegol cryf, a disgwylir i fyfyrwyr sy'n symud ymlaen i addysg uwch fod ag ymrwymiad i nodau ac amcanion y genedl. Mae Ciwba wedi darparu addysg â chymhorthdal y wladwriaeth i nifer gyfyngedig o wladolion tramor yn Ysgol Feddygaeth America Ladin.<ref>{{Cite web|url=http://www.nbcnews.com/id/19942866|title=Students graduate from Cuban school – Americas – NBC News|website=NBC News|date=25 July 2007|access-date=7 November 2010}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/6914265.stm|title=Cuba-trained US doctors graduate|date=25 July 2007|access-date=7 September 2009|work=BBC News}}</ref>
=== Iechyd ===
Ar ôl y chwyldro, sefydlodd Cuba system iechyd cyhoeddus am ddim.<ref name=":1">{{Cite web|title=Justin Trudeau's claim that Castro made 'significant improvements' to Cuban health care and education|url=https://www.washingtonpost.com/news/fact-checker/wp/2016/12/01/justin-trudeaus-claim-that-castro-made-significant-improvements-to-cuban-health-care-and-education/|access-date=2017-08-19|website=Washington Post}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.washingtonpost.com/news/fact-checker/wp/2016/12/01/justin-trudeaus-claim-that-castro-made-significant-improvements-to-cuban-health-care-and-education/ "Justin Trudeau's claim that Castro made 'significant improvements' to Cuban health care and education"]. </cite></ref>
[[Disgwyliad oes]] Ciwba adeg genedigaeth yw 79.2 mlynedd (76.8 ar gyfer dynion ac 81.7 ar gyfer menywod). Mae hyn yn rhoi safle Ciwba yn 59fed uchaf yn y byd a'r 5ed yn yr America, y tu ôl i [[Canada|Ganada]], [[Tsile]], [[Costa Rica]] a'r [[Unol Daleithiau America|Unol Daleithiau]].<ref>{{Citation|title=Central America :: Cuba — The World Factbook – Central Intelligence Agency|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cuba/|access-date=8 June 2020}}</ref> Gostyngodd marwolaethau babanod o 32 marwolaeth babanod fesul 1,000 o enedigaethau byw ym 1957, i ddim ond 5.13 yn 2009.<ref name="Mdgs.un.org">{{Cite web|url=http://mdgs.un.org/unsd/mdg/SeriesDetail.aspx?srid=656&crid=192|title=unstats – Millennium Indicators|publisher=Mdgs.un.org|date=23 June 2010|access-date=7 November 2010}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://mdgs.un.org/unsd/mdg/SeriesDetail.aspx?srid=656&crid=192 "unstats – Millennium Indicators"]. </cite></ref><ref name="factbook">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cuba/|title=Cuba|website=The World Factbook|publisher=CIA|access-date=6 April 2009}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cuba/ "Cuba"]. </cite></ref>
Yn hanesyddol, mae gan Ciwba nifer uchel o bersonél meddygol ac wedi gwneud cyfraniadau sylweddol i iechyd y byd ers y [[19g]].<ref name="asce">{{Harvard citation no brackets|Smith|Llorens|1998}}.</ref> Heddiw, mae gan Giwba ofal iechyd cyffredinol (''universal health care'') ac er gwaethaf prinder parhaus o gyflenwadau meddygol (meddygyniaethau, offer ayb), nid oes prinder personél meddygol.<ref name="whiteford">{{Harvard citation no brackets|Whiteford|Branch|2008}}</ref> Mae gofal sylfaenol ar gael ledled yr ynys ac mae cyfraddau marwolaethau babanod a mamau yn cymharu'n ffafriol â'r rhai mewn gwledydd datblygedig eraill. <ref name="whiteford" /> Mae ymchwilwyr yn cyfeirio at genedl sy'n datblygu fel Ciwba â chanlyniadau iechyd sy'n cystadlu â'r byd datblygedig fel Paradocs Iechyd Ciwba.<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/sites/billfrist/2015/06/08/cubas-most-valuable-export-its-healthcare-expertise/#6635d966195e|title=Cuba's Most Valuable Export: Its Healthcare Expertise|last=Frist|first=Bill|date=8 June 2015|website=Forbes|access-date=18 November 2018}}</ref> Mae hi'n 30fed ar Fynegai Gwledydd Iach Bloomberg 2019, sef yr unig wlad sy'n datblygu i raddio'n uchel.<ref>{{Cite news|last=Miller|first=Lee J|last2=Lu|first2=Wei|date=24 February 2019|title=These Are the World's Healthiest Nations|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-02-24/spain-tops-italy-as-world-s-healthiest-nation-while-u-s-slips|work=Bloomberg|access-date=16 March 2019}}</ref>
Ymhlith yr heriau mae cyflogau isel i feddygon,<ref>{{Cite news|last=Editorial|date=16 May 2015|title=Be more libre|url=https://www.economist.com/news/leaders/21651216-transformation-economy-needs-happen-much-faster-be-more-libre|work=economist.com|access-date=20 May 2015}}</ref> cyfleusterau gwael, darpariaeth wael o offer, ac absenoldeb cyffuriau hanfodol yn aml.<ref>{{Cite web|last=The Committee Office, House of Commons|url=http://www.parliament.the-stationery-office.co.uk/pa/cm200001/cmselect/cmhealth/30/30ap91.htm|title=Cuban Health Care Systems and its implications for the NHS Plan|publisher=Select Committee on Health|date=28 March 2001|access-date=19 July 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130821213607/http://www.parliament.the-stationery-office.co.uk/pa/cm200001/cmselect/cmhealth/30/30ap91.htm|archivedate=21 August 2013}}</ref>
Mae gan Ciwba y gymhareb meddyg-i-boblogaeth uchaf yn y byd ac mae wedi anfon miloedd o feddygon i fwy na 40 o wledydd ledled y byd.{{Sfn|Breier|Wildschut|2007}} Yn ôl [[Cyfundrefn Iechyd y Byd|Sefydliad Iechyd y Byd]], mae Cuba "yn adnabyddus ledled y byd am ei allu i hyfforddi meddygon a nyrsys rhagorol a all wedyn fynd allan i helpu gwledydd eraill mewn angen".<ref name="who140914">{{Cite web|title=Cuban medical team heading for Sierra Leone|url=https://www.who.int/features/2014/cuban-ebola-team/en/|website=World Health Organisation|access-date=27 July 2021|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140914045119/https://www.who.int/features/2014/cuban-ebola-team/en/|archivedate=14 September 2014|date=14 September 2014}}</ref>
Yn y [[2020au]], roedd tua 50,000 o weithwyr gofal iechyd wedi'u hyfforddi yng Nghiwba yn cynorthwyo 66 o genhedloedd. Mae meddygon o Giwba wedi chwarae rhan flaenllaw yn brwydro yn erbyn [[Epidemig Ebola Gorllewin Affrica, 2013-16|epidemig firws Ebola yng Ngorllewin Affrica]]. <ref>Alexandra Sifferlin (5 November 2014). </ref> [[Meddygaeth ataliol|Mae meddygaeth ataliol]] yn bwysig iawn o fewn system feddygol Ciwba, sy'n ei gwneud hi'n hawdd i ddinasyddion gael ymweliadau iechyd rheolaidd.<ref name=":1">{{Cite web|title=Justin Trudeau's claim that Castro made 'significant improvements' to Cuban health care and education|url=https://www.washingtonpost.com/news/fact-checker/wp/2016/12/01/justin-trudeaus-claim-that-castro-made-significant-improvements-to-cuban-health-care-and-education/|access-date=2017-08-19|website=Washington Post}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.washingtonpost.com/news/fact-checker/wp/2016/12/01/justin-trudeaus-claim-that-castro-made-significant-improvements-to-cuban-health-care-and-education/ "Justin Trudeau's claim that Castro made 'significant improvements' to Cuban health care and education"]. </cite></ref>
Yn 2015, Ciwba oedd y wlad gyntaf i ddileu trosglwyddiad [[HIV]] a [[syffilis]] mam-i-blentyn<ref>{{Cite web|url=https://www.who.int/mediacentre/news/releases/2015/mtct-hiv-cuba/en/|title=WHO validates elimination of mother-to-child transmission of HIV and syphilis in Cuba|publisher=[[WHO]]|date=30 June 2015|access-date=30 August 2015}}</ref> carreg filltir a nodwyd gan [[Cyfundrefn Iechyd y Byd|Sefydliad Iechyd y Byd]] fel "un o'r cyflawniadau iechyd cyhoeddus mwyaf".<ref name="Graun eradication">{{Cite web|last=O'Carroll|first=Lisa|date=30 June 2015|title=Cuba first to eliminate mother-to-baby HIV transmission|url=https://www.theguardian.com/society/2015/jun/30/cuba-first-eliminate-mother-baby-hiv-transmission|website=theguardian.com|access-date=1 July 2015}}</ref>
{| style="border-spacing: 20px 1px;"
| rowspan="13" |
|
|
|-
|
|
|-
|
|
|-
|
|
|-
|
|
|-
|
|
|-
|
|
|-
|
|
|-
|
|
|-
|
|
|-
|
|
|-
|
|
|-
|
|
|}
Mae cadwraethwyr wedi poeni'n arbennig am [[Primat|brimatau]]. Mae nifer o rywogaethau o'r epa mawr yn byw yn y Congo.<ref>{{Cite web|url=https://www.iucnredlist.org/species/9404/102330408|title=The IUCN Red List of Threatened Species|website=IUCN Red List of Threatened Species|date=April 2016|access-date=23 October 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181023234244/https://www.iucnredlist.org/species/9404/102330408|archivedate=23 October 2018}}</ref> Hi yw'r unig wlad yn y byd lle mae bonobos i'w cael yn y gwyllt. Codwyd llawer o bryder ynghylch difodiant yr epa mawr. Oherwydd hela a dinistrio [[Cynefin|cynefinoedd]], mae'r tsimpansî, y bonobo a'r gorila, yr oedd pob un o'u poblogaethau ar un adeg yn y miliynau, bellach wedi gostwng i ddim ond tua 200,000 gorila, 100,000 o tsimpansî ac o bosibl dim ond tua 10,000 bonobos.<ref name="gorillas">
{{Cite web|url=http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=556&ArticleID=6033&l=en&t=long|title=Gorillas on Thin Ice|date=15 January 2009|publisher=[[United Nations Environment Programme]]|access-date=19 May 2010|archiveurl=http://arquivo.pt/wayback/20160518164244/http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?DocumentID=556&ArticleID=6033&l=en&t=long|archivedate=18 May 2016}}</ref><ref name="chimpanzees">
{{Cite journal|last=Vigilant, Linda|year=2004|title=Chimpanzees|journal=Current Biology|volume=14|issue=10|pages=R369–R371|doi=10.1016/j.cub.2004.05.006|pmid=15186757}}</ref> Mae gorilaod, tsimpansî, a bonobos i gyd yn cael eu dosbarthu fel rhai sydd mewn perygl gan [[Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur|Undeb Cadwraeth]] y Byd, yn ogystal â'r [[Ocapi]], sydd hefyd yn frodorol i'r ardal.
==== Potsio ====
Mae potsio anifeiliaid neu ifori ar gyfer y fasnach egsotig wedi bod yn broblem barhaus o ran [[Difodiant|colli rhywogaethau]] yn y CHA, fe'i gwnaed yn anghenraid i rai sy'n ceisio dianc rhag tlodi ac yn fodd i barhau â'r rhyfel cartref i rai grwpiau gwrthryfelwyr gan gynnwys byddin Gwrthsafiad yr Arglwyddi ( LRA). <ref>{{Cite news|url=https://www.scientificamerican.com/article/elephant-poaching-on-rise-in-resistance-army-stronghold-in-democratic-republic-of-congo/|title=Elephant Poaching on Rise in Resistance Army Stronghold in Democratic Republic of Congo|work=Scientific American|access-date=18 October 2018|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20181121203659/https://www.scientificamerican.com/article/elephant-poaching-on-rise-in-resistance-army-stronghold-in-democratic-republic-of-congo/|archive-date=21 November 2018}}</ref> Mae eliffant y goedwig mewn perygl arbennig oherwydd cost uchel ei ifori, yn enwedig yn y Dwyrain Pell, a arweiniodd at ostyngiad o 62% yn y boblogaeth yn 2002–2011.<ref name=":1">{{Cite journal|last=Maisels|last9=Ambahe|pmid=23469289|pmc=3587600|issn=1932-6203|doi=10.1371/journal.pone.0059469|pages=e59469|issue=3|volume=8|language=en|journal=PLOS ONE|title=Devastating Decline of Forest Elephants in Central Africa|date=4 March 2013|first9=Ruffin D.|first8=Gaspard|first=Fiona|last8=Abitsi|first7=Rostand|last7=Aba’a|first6=Elizabeth A.|last6=Williamson|first5=John|last5=Hart|first4=George|last4=Wittemyer|first3=Stephen|last3=Blake|first2=Samantha|last2=Strindberg|bibcode=2013PLoSO...859469M}}</ref> Y brif ffordd y gellir lleihau'r potsio hwn ar gyfer ifori yw drwy atal y galw rhyngwladol am ifori, gan fod hyn yn gyrru'r fasnach.<ref name=":1" />
=== Hawliau Dynol ===
[[Delwedd:DRC-_Child_Soldiers.jpg|bawd| Grŵp o filwyr plant sydd wedi'u dadfyddino yng Ngweriniaeth Ddemocrataidd y Congo]]
Cychwynnwyd ymchwiliad y [[Llys Troseddol Rhyngwladol]] yng Ngweriniaeth Ddemocrataidd y Congo gan Joseph Kabila yn Ebrill 2004. Agorodd erlynydd y Llys Troseddol Rhyngwladol yr achos ym Mehefin 2004.
Mae milwyr plant wedi cael eu defnyddio ar raddfa fawr yn DRC, ac yn 2011 amcangyfrifwyd bod 30,000 o blant yn dal i weithredu gyda grwpiau arfog.{{Sfn|Drumbl|2012}}
Mae achosion o lafur plant a llafur gorfodol wedi cael eu harsylwi a'u hadrodd yn y ddogfen ''Canfyddiadau Adran Lafur yr UD ar Ffurfiau Gwaethaf Llafur Plant yn y DRC'' yn 2013.<ref>
{{Cite web|url=http://www.dol.gov/ilab/reports/child-labor/congo_democratic_republic.htm|title=Findings on the Worst Forms of Child Labor – Democratic Republic of the Congo|website=United States Department of Labor|access-date=10 March 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150303052150/http://www.dol.gov/ilab/reports/child-labor/congo_democratic_republic.htm|archivedate=3 March 2015}}</ref>
==== Trais yn erbyn menywod ====
Mae'n ymddangos bod sectorau mawr o gymdeithas yn credu bod trais yn erbyn menywod yn normal.<ref>{{Cite web|url=http://www.onug.ch/__80256edd006b9c2e.nsf/%28httpNewsByYear_en%29/a4f381eea9d4ab63c12573280031fbf3?OpenDocument&Click=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080217035544/http://www.onug.ch/__80256edd006b9c2e.nsf/%28httpNewsByYear_en%29/a4f381eea9d4ab63c12573280031fbf3?OpenDocument&Click=|archivedate=17 February 2008|title=UN expert on violence against women expresses serious concerns following visit to Democratic Republic of Congo|date=30 July 2007|publisher=UNOG.ch}}</ref> Nododd arolwg DHS 2013–2014 (tt. 299) fod 74.8% o fenywod yn cytuno bod i ŵr guro ei wraig mewn rhai amgylchiadau yn gyfiawn. <ref>Ministère du Plan et Suivi de la Mise en œuvre de la Révolution de la Modernité (MPSMRM), Ministère de la Santé Publique (MSP) et ICF International (2014). </ref>
Mynegodd Pwyllgor y [[Cenhedloedd Unedig]] ar Ddileu Gwahaniaethu yn erbyn Menywod bryder yn 2006 nad yw hyrwyddo hawliau dynol menywod a chydraddoldeb rhywiol yn cael ei ystyried yn flaenoriaeth.<ref>
{{Cite web|url=https://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/cedaw36/cc/DRC/0647846E.pdf|title=Concluding comments of the Committee on the Elimination of Discrimination against Women: Democratic Republic of the Congo|publisher=United Nations|access-date=28 June 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304084538/http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/cedaw36/cc/DRC/0647846E.pdf|archivedate=4 March 2016}}</ref><ref>
{{Cite web|url=http://www.peacewomen.org/un/ecosoc/CEDAW/36th_session/DRC/NGO_report.pdf|title=Violence Against Women in the Democratic Republic of Congo (DRC)|publisher=peacewomen.org|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070925192704/http://www.peacewomen.org/un/ecosoc/CEDAW/36th_session/DRC/NGO_report.pdf|archivedate=25 September 2007}}</ref> Defnyddir treisio torfol, trais rhywiol a chaethwasiaeth rywiol fel arf rhyfel gan Lluoedd Arfog Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo a grwpiau arfog yn rhan ddwyreiniol y wlad.<ref>{{Cite web|url=http://www.ohchr.org/EN/Countries/AfricaRegion/Pages/CDIndex.aspx|title=OHCHR {{!}} Africa Region|website=Ohchr.org|language=en-US|access-date=20 May 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170517224508/http://www.ohchr.org/EN/countries/AfricaRegion/Pages/CDIndex.aspx|archivedate=17 May 2017}}</ref> Disgrifiwyd rhan ddwyreiniol y wlad yn benodol fel "prifddinas treisio'r byd" a disgrifir mynychder trais rhywiol yno fel y gwaethaf yn y byd.<ref name="washingtonpost.com">
{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/09/08/AR2007090801194.html|title=Prevalence of Rape in E. Congo Described as Worst in World|work=The Washington Post|date=9 September 2007|access-date=2 May 2010|first=Stephanie|last=McCrummen|archive-url=https://web.archive.org/web/20110516092502/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/09/08/AR2007090801194.html|archive-date=16 May 2011}}</ref><ref>
{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8650112.stm|title=UN official calls DR Congo 'rape capital of the world.'|date=28 April 2010|publisher=BBC|access-date=23 November 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121122182050/http://news.bbc.co.uk/2/hi/8650112.stm|archive-date=22 November 2012}}</ref>
Mae torri organau cenhedlu benywod (FGM) hefyd yn cael ei ymarfer yn DRC, er nad ar raddfa fawr. Amcangyfrifir bod FGM wedi digwydd i oddeutu 5% o fenywod.<ref>
{{Cite web|last=Matundu Mbambi|first=Annie|last2=Faray-Kele|first2=Marie-Claire|date=April–December 2010|url=http://www.peacewomen.org/assets/file/Resources/NGO/hrinst_genderinequalityinthedrc_wilpf_december2010english.pdf|title=Gender Inequality and Social Institutions in the D.R.Congo|website=peacewomen.org|access-date=12 November 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141031190906/http://www.peacewomen.org/assets/file/Resources/NGO/hrinst_genderinequalityinthedrc_wilpf_december2010english.pdf|archivedate=31 October 2014}}</ref> Mae FGM yn anghyfreithlon: mae'r gyfraith yn gosod cosb o ddwy i bum mlynedd o garchar a dirwy o 200,000 ffranc y Congo ar unrhyw berson sy'n torri "cyfanrwydd corfforol neu swyddogaethol" yr organau cenhedlu.<ref>The law on sexual violence, DRC 2006 (Les lois sur les violences sexuelles) reads (in French): ''"Article 3, Paragraphe 7: De la mutilation sexuelle; Article 174g; Sera puni d’une peine de servitude pénale de deux à cinq ans et d’une amende de deux cent mille francs congolais constants, quiconque aura posé un acte qui porte atteinte à l’intégrité physique ou fonctionnelle des organes génitaux d’une personne. ''</ref>
== Economi ==
Mae [[Banc Canolog y Congo]] yn gyfrifol am ddatblygu a chynnal ffranc y Congo, sy'n gweithredu fel y brif ffurf o [[arian cyfred]] yng Ngweriniaeth Ddemocrataidd y Congo. Yn 2007, penderfynodd Banc y Byd roi hyd at $ 1.3 biliwn i Weriniaeth Ddemocrataidd y Congo mewn cronfeydd cymorth dros y tair blynedd ganlynol.<ref>
{{Cite news|title=World Bank Pledges $1 Billion to Democratic Republic of Congo|date=10 March 2007|work=VOA News|publisher=Voice of America|url=http://www.voanews.com/content/a-13-2007-03-10-voa4-66771457/564310.html|access-date=25 December 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20130922170742/http://www.voanews.com/content/a-13-2007-03-10-voa4-66771457/564310.html|archive-date=22 September 2013}}</ref> Dechreuodd llywodraeth Congo drafod aelodaeth yn y Sefydliad ar gyfer Cysoni Cyfraith Busnes yn Affrica (OHADA), yn 2009.<ref name="ohada.com">{{Cite web|title=OHADA.com: The business law portal in Africa|url=http://www.ohada.com/index.php|access-date=22 March 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090326033744/http://www.ohada.com/index.php|archivedate=26 March 2009}}</ref>
Mae Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo yn cael ei hystyried yn eang fel un o wledydd cyfoethocaf y byd o ran adnoddau naturiol; amcangyfrifir bod ei ddyddodion heb eu cyffwrdd o fwynau amrwd yn werth mwy na US $24 triliwn.<ref>
{{Cite web|url=http://www.thefreelibrary.com/DR+Congo's+$24+trillion+fortune.-a0193800184|title=DR Congo's $24 trillion fortune|publisher=Thefreelibrary.com|access-date=22 July 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140221202108/http://www.thefreelibrary.com/403.htm|archivedate=21 February 2014}}</ref><ref>
{{Cite web|url=http://www.newsaboutcongo.com/2009/03/congo-with-24-trillion-in-mineral-wealth-but-still-poor.html|title=Congo with $24 Trillion in Mineral Wealth BUT still Poor|publisher=News About Congo|date=15 March 2009|access-date=22 July 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130514063014/http://www.newsaboutcongo.com/2009/03/congo-with-24-trillion-in-mineral-wealth-but-still-poor.html|archivedate=14 May 2013}}</ref><ref>
{{Cite web|last=Kuepper|first=Justin|url=http://theotcinvestor.com/mining-companies-could-see-big-profits-in-congo-855|title=Mining Companies Could See Big Profits in Congo|publisher=Theotcinvestor.com|date=26 October 2010|access-date=22 July 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110717022430/http://theotcinvestor.com/mining-companies-could-see-big-profits-in-congo-855/|archivedate=17 July 2011}}</ref> Mae gan y Congo 70% o [[Coltan|goltan]] y byd, traean o'i [[cobalt]], mwy na 30% o'i gronfeydd [[diemwnt]], ac un rhan o ddeg o'i [[Copr|gopr]].<ref>[[Coltan]] is a major source of [[tantalum]] which is used in the fabrication of electronic components in computers and mobile phones. </ref><ref>Bream, Rebecca (8 November 2007). </ref>
== Diwylliant ==
[[Delwedd:Hemba_male_figure1.jpg|bawd| Cerflun gwrywaidd Hemba]]
Mae diwylliant Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo yn adlewyrchu amrywiaeth ei channoedd o [[Grŵp ethnig|grwpiau ethnig]] a'u gwahanol ffyrdd o fyw ledled y wlad - o geg [[Afon Congo]] ar yr arfordir, i fyny'r afon trwy'r [[Coedwig law|goedwig law]] a safana yn ei chanol, i'r mynyddoedd mwy poblog yn y dwyrain pell. Ers diwedd y [[19g]], mae ffyrdd traddodiadol o fyw wedi newid yn sgil [[Trefedigaethrwydd|trefedigaethu]], y frwydr am annibyniaeth, marweidd-dra yn y cyfnod Mobutu, ac yn fwyaf diweddar, Rhyfeloedd Cyntaf ac Ail Ryfeloedd y Congo. Er gwaethaf y pwysau hyn, mae arferion a diwylliannau'r Congo wedi eucadw'n bur dda.
=== Cerddoriaeth ===
Nodwedd arall yn niwylliant y Congo yw ei gerddoriaeth. Mae gan y DRC ei ddylanwadau ar gerddoriaeth [[Ciwba|Ciwba, y]] rumba, kumba a'r merengue,ac yna'r soukous.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=XEeTAgAAQBAJ&pg=PA133|last=Stone, Ruth M.|title=The Garland Handbook of African Music|page=133|access-date=24 August 2014|isbn=978-1-135-90001-4|year=2010}}</ref> Mae cenhedloedd eraill yn Affrica yn cynhyrchu genres cerddoriaeth sy'n deillio o soukous y Congo. Ceir rhai o'r bandiau Affricanaidd yn canu mewn Lingala, un o brif ieithoedd y DRC. Mae'r un soukous, o dan arweiniad "le sapeur", Papa Wemba, wedi gosod y naws ar gyfer cenhedlaeth o ddynion ifanc sydd bob amser wedi gwisgo i fyny mewn dillad drud. Daethant i gael eu hadnabod fel y bedwaredd genhedlaeth o gerddoriaeth Congo ac maen nhw'n dod yn bennaf o'r cyn fand adnabyddus Wenge Musica. Mae Elizo Kisonga, artist cerddorol sydd bellach yn byw yn Lloegr yn dod â diwylliant y Congo i ble bynnag y mae hi gyda'i lleisiau a'i thalent anhygoel.
<nowiki>
[[Categori:GwledyddGwladwriaethau Affricacomiwnyddol]]
[[Categori:Gwledydd Gogledd America]]
[[Categori:Gwledydd a thiriogaethau Sbaeneg]]
[[Categori:Gweriniaethau]]
[[Categori:Aelod-wladwriaethau'r Cenhedloedd Unedig]]
[[Categori:GweriniaethauY Bloc Dwyreiniol]]
[[Categori:Aelod-wladwriaethau'rGwledydd Undeby AffricanaiddCaribî]]
[[Categori:GwledyddAntilles a thiriogaethau FfrangegFwyaf]]
[[Categori:Gweriniaeth Ddemocrataidd y CongoCiwba]]
[[Categori:Erthyglau gyda microfformats hAudio]]
[[Categori:Erthyglau sy'n cynnwys testun FfrangegSbaeneg]]</nowiki>
| 