Dolly Pentreath: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Sian EJ (sgwrs | cyfraniadau) copio o fy mhwll tywod, yn ol y cyfarwyddiadau gan Mr Llywelyn!CAwn weld! Tagiau: Golygiad cod 2017 |
|||
Llinell 13:
Heddiw mae sawl person yn siarad y Gernyweg adfywiedig fel mamiaith.
==Bywyd==
Ganwyd Pentreath ym Porthenys [[Mousehole|(Saesneg: Mousehole)]], Cernyw a'i bedyddio ar 16 Mai 1692, <ref name="odnb">{{ODNBweb|first=Matthew|last=Spriggs|title=Pentreath, Dorothy (bap. 1692, d. 1777)|date=2004|id=14692}}</ref> yr ail o chwech o blant y pysgotwr Nicholas Pentreath a'i ail wraig Jone Pentreath. <ref>W. T. Hoblyn, "The probable parentage of Dorothy Pentreath", in ''Old Cornwall'', 3/11 (1936), pp. 7–9</ref> Honnodd yn ddiweddarach na allai siarad gair o Saesneg tan oedd yn 20 oed. Pa un a yw hyn yn gywir ai peidio, [[Cernyweg]] oedd ei hiaith gyntaf.<ref name="odnb" /> Yn ei henaint, cofiodd ei bod hi, fel plentyn, wedi gwerthu pysgod yn [[Pennsans]] yn y Gernyweg; roedd y mwyafrif o drigolion lleol (hyd yn oed y bonedd) yn ei deall.<ref name="ellis">Peter Berresford Ellis, ''The Cornish language and its literature'', [https://books.google.com/books?id=L709AAAAIAAJ&pg=PA116#v=onepage&q=&f=false pp. 115–118] online</ref> Roedd hi'n byw ym mhlwyf Breweni (Saeseneg: [[Paul, Cernyw|Paul)]], wrth ymyl Porthenys.
Ni phriododd Pentreath erioed, ond ym 1729 esgorodd ar fab, John Pentreath, a oedd yn byw tan 1778.<ref name="odnb">{{ODNBweb|first=Matthew|last=Spriggs|title=Pentreath, Dorothy (bap. 1692, d. 1777)|date=2004|id=14692}}<cite class="citation encyclopaedia cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSpriggs2004">Spriggs, Matthew (2004). "Pentreath, Dorothy (bap. 1692, d. 1777)". ''[[Geiriadur Bywgraffiad Cenedlaethol|Oxford Dictionary of National Biography]]'' (online ed.). Oxford University Press. [[Adnabyddwr gwrthrychau digidol|doi]]:[[doi:10.1093/ref:odnb/14692|10.1093/ref:odnb/14692]].</cite> <span data-ve-ignore="true" style="font-size:0.95em; font-size:90%; color:#555">(Subscription or [https://www.oxforddnb.com/help/subscribe#public UK public library membership] required.)</span>
[[Category:Wikipedia articles incorporating a citation from the ODNB]]
[[Category:Pages using cite ODNB with id parameter]]</ref>
Disgrifir Pentreath fel "hen fatriarch yr iaith Gernyweg [. . . ] Roedd Dolly yn bysgotwraig o Gernyw a werthodd ei physgod o amgylch [[Pennwydh]] (Penwith) a Phensans. Yn Mhensans enillodd yr enw da am fod y siaradwr Cernyw brodorol olaf, er efallai nad hi oedd."<ref>{{Cite web|url=https://www.bbc.co.uk/ahistoryoftheworld/objects/qWv9dnnORZaEiEkG0ID8Lw|title=Dolly Pentreath|publisher=[[BBC]]|access-date=4 August 2015}}</ref>
=== Blynyddoedd diweddarach, marwolaeth, ac etifeddiaeth ===
Ym 1768, bu [[Daines Barrington|Daines Barrington yn]] chwilio Cernyw am siaradwyr yr iaith ac ym [[Porthenys]] daethpwyd o hyd i Pentreath, yn gwerthu pysgod y dywedir eibod tua 82 oed, ac yn gallu "siarad Cernyweg yn rhugl iawn." Yn 1775 cyhoeddodd erthygl arni yng nghyfnodolyn Cymdeithas yr Hynafiaethwyr ''Archaeologia'' mewn erthygl o'r enw ''"On the Expiration of the Cornish Language.''" Nododd Barrington fod y "cwt yr oedd hi'n byw ynddo mewn lôn gul," a'i fod wedi dod o hyd i ddwy fenyw arall, a oedd yn byw gyferbyn a hi, rhyw ddeg neu ddeuddeg mlynedd yn iau na Pentreath, nad oedden nhw'n gallu siarad Cernyweg yn rhwydd, ond a oedd yn ei rhannol ddeall. Bum mlynedd yn ddiweddarach, dywedwyd bod Pentreath yn 87 oed ac ar y pryd roedd ei thyddyn (neu 'gwt') yn "wael ac yn cael ei gynnal a'i gadw gan y plwyf yn bennaf, a'i bod yn dweud ffortiwn pobl ac yn parablu Cernyweg." <ref name="ellis">Peter Berresford Ellis, ''The Cornish language and its literature'', [https://books.google.com/books?id=L709AAAAIAAJ&pg=PA116#v=onepage&q=&f=false pp. 115–118] online</ref>
Ym mlynyddoedd olaf ei bywyd, daeth Pentreath yn enwog yn lleol am ei gwybodaeth am Gernyweg.<ref>Barrington, "On the expiration of the Cornish language", p. 283</ref> Tua 1777, tynnwyd llun ohoni gan [[John Opie]] (1761-1807), ac ym 1781 engrafiad ohoni gan Robert Scaddan, llun a gyhoeddwyd. <ref name="odnb">{{ODNBweb|first=Matthew|last=Spriggs|title=Pentreath, Dorothy (bap. 1692, d. 1777)|date=2004|id=14692}}<cite class="citation encyclopaedia cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSpriggs2004">Spriggs, Matthew (2004). "Pentreath, Dorothy (bap. 1692, d. 1777)". ''[[Geiriadur Bywgraffiad Cenedlaethol|Oxford Dictionary of National Biography]]'' (online ed.). Oxford University Press. [[Adnabyddwr gwrthrychau digidol|doi]]:[[doi:10.1093/ref:odnb/14692|10.1093/ref:odnb/14692]].</cite> <span data-ve-ignore="true" style="font-size:0.95em; font-size:90%; color:#555">(Subscription or [https://www.oxforddnb.com/help/subscribe#public UK public library membership] required.)</span>
[[Category:Wikipedia articles incorporating a citation from the ODNB]]
[[Category:Pages using cite ODNB with id parameter]]</ref>
Ym 1797, dywedodd pysgotwr o Borthenys wrth Richard Polwhele (1760-1838) fod William Bodinar "yn arfer siarad â hi am oriau gyda'i gilydd yng Nghernyweg; ac nad oedd eu sgwrs yn cael ei deall gan bron neb."<ref>[[Richard Polwhele]], ''The History of Cornwall'', (7 volumes, 1803–1808), vol. 5, pp. 19–20</ref> Mae ei chyfrif ei hun fel y'i cofnodwyd gan [[Daines Barrington|Daines Barrington yn]] nodi ei bod hefyd yn siarad Saesneg.
Mae Dolly Pentreath wedi pasio’n chwedl am felltithio pobl mewn llif hir o regfeydd Cernyweg, ffyrnig pan oedd yn ddig.<ref>{{Cite web|last=Harris|first=J. Henry|title=Dolly Pentreath: The Fish-Wife of Mousehole|url=http://www.britannia.com/history/legend/cornish/cornss03.html|publisher=Britannia.com|access-date=19 May 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120607154332/http://www.britannia.com/history/legend/cornish/cornss03.html|archivedate=7 June 2012}}</ref> Ystyrir bod ei marwolaeth yn nodi marwolaeth y Gernyweg fel iaith gymunedol, fyw.
Mae yna lawer o straeon amdani. Dywedir ei bod yn aml yn galw pobl yn "''kronnekyn hager du''," yn llyffant du hyll, "a dywedir ei bod hyd yn oed yn wrach. Mae nifer o straeon eraill wedi bod ynghlwm wrthi, ond mae eu cywirdeb yn cael ei amau. Credwyd ar un adeg ei bod yn union yr un fath â Dorothy Jeffrey neu Jeffery y cofnodir ei chladdedigaeth yng nghofrestr plwyf Paul, ond mae amheuaeth ynghylch hyn (fodd bynnag mae ''DNB Rhydychen'' (2004) yn nodi hyn).
== Heneb ==
Ni chofnodir claddedigaeth Dorothy Pentreath, ond dadleuwyd bod hyn yn ymddangos yng nghofrestr y plwyf dan yr enw Dolly Jeffery, yr awgrymir ei fod yn gyfenw tad ei mab. Derbynnir y theori hon gan ''Eiriadur Bywgraffiad Cenedlaethol Rhydychen''. <ref name="odnb">{{ODNBweb|first=Matthew|last=Spriggs|title=Pentreath, Dorothy (bap. 1692, d. 1777)}}<cite class="citation encyclopaedia cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSpriggs2004">Spriggs, Matthew (2004). "Pentreath, Dorothy (bap. 1692, d. 1777)". ''[[Geiriadur Bywgraffiad Cenedlaethol|Oxford Dictionary of National Biography]]'' (online ed.). Oxford University Press. [[Adnabyddwr gwrthrychau digidol|doi]]:[[doi:10.1093/ref:odnb/14692|10.1093/ref:odnb/14692]].</cite> <span data-ve-ignore="true" style="font-size:0.95em; font-size:90%; color:#555">(Subscription or [https://www.oxforddnb.com/help/subscribe#public UK public library membership] required.)</span>
[[Category:Wikipedia articles incorporating a citation from the ODNB]]
[[Category:Pages using cite ODNB with id parameter]]</ref>
Ym 1887, symudwyd ei heneb i'r safle lle roedd ei bedd, bedd heb groes nag enw, a chdowyd sgerbwd y credir ei fod yn eiddo iddi.<ref name="odnb">{{ODNBweb|first=Matthew|last=Spriggs|title=Pentreath, Dorothy (bap. 1692, d. 1777)|date=2004|id=14692}}<cite class="citation encyclopaedia cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSpriggs2004">Spriggs, Matthew (2004). "Pentreath, Dorothy (bap. 1692, d. 1777)". ''[[Geiriadur Bywgraffiad Cenedlaethol|Oxford Dictionary of National Biography]]'' (online ed.). Oxford University Press. [[Adnabyddwr gwrthrychau digidol|doi]]:[[doi:10.1093/ref:odnb/14692|10.1093/ref:odnb/14692]].</cite> <span data-ve-ignore="true" style="font-size:0.95em; font-size:90%; color:#555">(Subscription or [https://www.oxforddnb.com/help/subscribe#public UK public library membership] required.)</span>
[[Category:Wikipedia articles incorporating a citation from the ODNB]]
[[Category:Pages using cite ODNB with id parameter]]</ref> Mae Pêr-Jakez Helias, yr [[Llydawyr|awdur Llydaweg]], wedi cysegru cerdd i Dolly Pentreath.
== Siaradwr Cernyweg brodorol olaf ==
Fel gyda llawer o "siaradwyr brodorol olaf," mae yna ddadlau ynghylch statws Pentreath. Nid hi yw siaradwr olaf yr iaith, ond yn hytrach, hi oedd ysiaradwr brodorol rhugl olaf.<ref name="odnb">{{ODNBweb|first=Matthew|last=Spriggs|title=Pentreath, Dorothy (bap. 1692, d. 1777)|date=2004|id=14692}}<cite class="citation encyclopaedia cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSpriggs2004">Spriggs, Matthew (2004). "Pentreath, Dorothy (bap. 1692, d. 1777)". ''[[Geiriadur Bywgraffiad Cenedlaethol|Oxford Dictionary of National Biography]]'' (online ed.). Oxford University Press. [[Adnabyddwr gwrthrychau digidol|doi]]:[[doi:10.1093/ref:odnb/14692|10.1093/ref:odnb/14692]].</cite> <span data-ve-ignore="true" style="font-size:0.95em; font-size:90%; color:#555">(Subscription or [https://www.oxforddnb.com/help/subscribe#public UK public library membership] required.)</span>
[[Category:Wikipedia articles incorporating a citation from the ODNB]]
[[Category:Pages using cite ODNB with id parameter]]</ref>
Ar ôl ei marwolaeth, derbyniodd Barrington lythyr, a ysgrifennwyd yng Nghernyweg ynghyd â chyfieithiad Saesneg, gan bysgotwr ym [[Porthenys|Mousehole]] o’r enw William Bodinar (neu Bodener) yn nodi ei fod yn gwybod am bump o bobl a all siarad Cernyweg yn y pentref hwnnw. Mae Barrington hefyd yn siarad am John Nancarrow o [[Marazion]] a oedd yn siaradwr brodorol ac a oroesodd i'r [[1790au]].<ref>Ellis, P. Berresford, ''The Story of the Cornish Language'' (Truro: Tor Mark Press, 1971)</ref><ref>Ellis, P. Berresford (1974) ''The Cornish Language and its Literature''. London: Routledge & Kegan Paul</ref>
Mae yna un siaradwr Cernyw traddodiadol hysbys, John Mann, a oedd yn blentyn yn [[Boswednack|Boswydnek]] ''(''Boswednack), ym mhlwyf [[Zennor|Eglossenar]]; (Zennor), a oedd yn sgwrsio yng Nghernyweg â phlant eraill, ac a oedd yn fyw yn 80 oed ym 1914. Ef oedd y goroeswr olaf y gwyddys amdano allan o nifer o siaradwyr Cernyweg traddodiadol y 19g gan gynnwys Jacob Care o St Ives (bu f. 1892); Elizabeth Vingoe o Boswarva Uwch, Madron (bu f. 1903 ac a ddysgodd o leiaf rhywfaint o Gernyweg i'w mab); John Davey iau (bu f. 1891) ac uwch, o Boswednack; Anne Berryman (1766–1854), hefyd o Boswednack.<ref>[[Rod Lyon]], Cornish – The Struggle for Survival, 2001</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.thisiscornwall.co.uk/Legend-Dolly-Pentreath-outlived-native-tongue/story-13069391-detail/story.html|title=Legend of Dolly Pentreath outlived her native tongue|publisher=This is Cornwall|date=2011-08-04|access-date=2014-02-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20120207201058/http://www.thisiscornwall.co.uk/Legend-Dolly-Pentreath-outlived-native-tongue/story-13069391-detail/story.html|archive-date=7 February 2012}}</ref>
Ardystiodd Matthias Wallis o [[St Buryan]] ym 1859 fod ei nain, Ann Wallis, a fu farw tua 1844, wedi siarad Cernyweg yn dda. Dywedodd hefyd y gallai Jane Barnicoate, a fu farw tua 1857, siarad Cernyweg hefyd.<ref>[[Alan M. Kent]], [[Tim Saunders]], ''Looking at the Mermaid: A Reader in Cornish Literature 900–1900'', Francis Boutle, 2000</ref>
== Gweld hefyd ==
* Chesten Marchant, y siaradwr Cernyw ''olaf monoglot'', yn ôl pob sôn
* John Davey, un o'r bobl olaf â gwybodaeth draddodiadol am Gernyweg
* Ned Maddrell, siaradwr brodorol olaf [[Manaweg]], iaith Geltaidd arall
{{Rheoli awdurdod}}
| |||