Gwydr Hebron: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

diwydiant gwydr ym Mhalesteina
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Sian EJ (sgwrs | cyfraniadau)
Crewyd drwy gyfieithu'r dudalen "Hebron glass"
(Dim gwahaniaeth)

Fersiwn yn ôl 15:12, 12 Awst 2021

Mae Gwydr Hebron (Arabeg: زجاج الخليل‎, zajaj al-Khalili) yn cyfeirio at wydr a gynhyrchir yn Hebron fel rhan o ddiwydiant celf llewyrchus a sefydlwyd yn y ddinas yn ystod rheolaeth y Rhufeiniaid ym Mhalestina. [1][2] Ceir hyd heddiw, o fewn Hen Dinas Hebron chwarter a enwir y "Chwarter y Chwythwr Gwydr" (Haret Kezazin, Arabeg: حارة القزازين‎) ac mae gwydr Hebron yn parhau i wasanaethu fel atyniad twristaidd pwysig yn y ddinas.

Arddangosfa o wydr Hebron mewn siop yn Hebron .

Yn draddodiadol, toddwyd y gwydr gan ddefnyddio deunyddiau crai lleol, gan gynnwys tywod o bentrefi cyfagos, sodiwm carbonad (o'r Môr Marw ),[3] ac ychwanegion lliw fel haearn ocsid a chopr ocsid. Y dyddiau hyn, defnyddir gwydr wedi'i ailgylchu'n aml.

Mae cynhyrchu gwydr yn Hebron yn fasnach deuluol, gyda'i gyfrinachau wedi'u cadw a'u trosglwyddo gan ychydig o deuluoedd Palesteinaidd sy'n gweithredu'r ffatrïoedd gwydr hyn, sydd y tu allan i'r ddinas.[2][4] Mae'r cynhyrchion a wneir yn cynnwys gemwaith gwydr, fel gleiniau, breichledau, a modrwyau,[5] yn ogystal â ffenestri gwydr lliw, a lampau gwydr. Fodd bynnag, oherwydd y gwrthdaro rhwng Palestina ac Israel, mae cynhyrchu gwydr wedi'i lesteirio.[4]

Hanes

 
Glass Works, llun a dynnwyd 1900-1920 gan American Colony, Jerwsalem .

Sefydlwyd y diwydiant gwydr yn Hebron yn ystod rheolaeth y Rhufeiniaid ym Mhalestina. [1] Wrth i'r diwydiant gwydr Ffeniciaid hynafol gilio o'r dinasoedd agored ar hyd arfordir dwyreiniol Môr y Canoldir, symudodd y diwydiant i fewn i'r tir, i Hebron yn benodol.[6] Cafwyd hyd i arteffactau gwydr o Hebron sy'n dyddio o'r 1g a'r 2g, ac maent yn cael eu harddangos fel rhan o "Gasgliad Drake".[1]

Mae ffenestri gwydr lliw wedi'u gwneud o wydr Hebron sy'n dyddio o'r 12fgif i'w gweld ym Ogof y Patriarchiaid, a wasanaethodd fel eglwys yn ystod oes y Croesgadau ym Mhalesteina.[7] Enghraifft arall o ffenestri gwydr lliw a gynhyrchwyd yn Hebron yw'r rhai sy'n addurno Dôm y Graig yn Hen Ddinas Jerwsalem.[2]

Nododd Simmons Gailː "Mae enw da canoloesol Hebron yn y grefft o greu gwydr yn cael ei ategu gan rai o'r pererinion Cristnogol niferus a ymwelodd â'r ddinas dros y canrifoedd. Rhwng 1345 a 1350, nododd y brodyr Ffransisgaidd Niccolò da Poggibonsi eu bod "yn gwneud gweithiau celf gwych mewn gwydr." Ar ddiwedd y 15g, arhosodd y mynach Felix Faber a'i gymdeithion yn y "ddinas hynafol ragorol hon", a disgrifiodd sut "y daethom allan o'n tafarn, a phasio trwy stryd hir y ddinas, lle'r oedd... gweithwyr mewn gwydr; oherwydd yn y lle hwn mae gwydr yn cael ei wneud, nid gwydr clir, ond du, ac o'r lliwiau rhwng tywyll a golau." [8]

Tra’n cydnabod bod cynhyrchu gwydr ym Mhalestina yn dyddio’n ôl i gyfnod y Rhufeiniaid, mae Nazmi Ju’beh, cyfarwyddwr RIWAQ: Canolfan Cadwraeth Bensaernïol, yn dadlau bod arferion y diwydiant gwydr heddiw yn Hebron wedi dod i’r amlwg yn y 13g.[4] Mae hyn yn cyfateb i'r hyn a arsylwodd tramorwyr, fel Jacques de Vitry pan soniodd yn 1080 am ddinasoedd Acre a Tyrus, (ond nid Hebron), fel dinasoedd sy'n cynhyrchu gwydr.[9][10]

Mae Ju'beh yn nodi bod damcaniaeth arall yn aseinio technegau heddiw i'r traddodiad gwydr Fenisaidd a bod ymchwilwyr eraill yn dal i honni eu bod eisoes yn bodoli adeg y Croesgadau ac fe'u cludwyd yn ôl i Ewrop o Hebron.[4]

Roedd gwydr a gynhyrchwyd gan y ffatrïoedd hyn yn nodweddiadol yn eitemau a wnaed i bwrpas ymarferol, gan gynnwys llestri yfed a bwyta, yn ogystal a llestri dal olew'r olewydd a lampau olew yn ddiweddarach, er bod y ffatrïoedd hefyd yn cynhyrchu gemwaith ac ategolion mwy ecsotig. Bedowiniaid o'r Negev (Naqab), Anialwch Arabia, a Sinai oedd prif brynwyr y gemwaith, ond anfonwyd llawer o'r allforion o eitemau gwydr Hebron drud mewn carafanau camel i'r Aifft, Syria, a'r Trawsiorddonen. Sefydlwyd cymunedau marchnata gwydr Hebron yn al-Karak (Crac) yn ne Gwlad Iorddonen a Cairo yn yr Aifft erbyn yr 16g.[4]

Roedd y diwydiant gwydr yn brif gyflogwr ac yn cynhyrchu cyfoeth i berchnogion y ffatrioedd hyn [4] Disgrifiodd teithwyr y Gorllewin i Balesteina yn y 18g a'r 19g ddiwydiant gwydr Hebron hefyd. Er enghraifft, ysgrifennodd Volney yn y 1780au: "Maen nhw'n gwneud llawer iawn o fodrwyau lliw, breichledau ar gyfer yr arddyrnau a'r coesau, ac ar gyfer y fraich uwchben y penelinoedd, sy'n cael eu hanfon i Gaergystennin hyd yn oed."[11] Nododd Ulrich Jasper Seetzen yn ystod ei deithiau ym Mhalesteina ym 1807-1809 bod 150 o bobl yn cael eu cyflogi yn y diwydiant gwydr yn Hebron.[12] Sgwennodd CJ Irby a J. Mangles wedi ymweld â ffatri lampau gwydr yn Hebron ym 1818 fod y nwyddau'n cael eu hallforio i'r Aifft.[13][14]

Yn y 19g, dirywiodd y cynnyrch, oherwydd cystadleuaeth gan nwyddau gwydr Ewropeaidd. Fodd bynnag, parhawyd i werthu cynnyrch o Hebron, yn enwedig ymhlith y boblogaeth dlotach.[15] Yn Ffair y Byd 1873 yn Fienna, cynrychiolwyd Hebron gydag addurniadau gwydr. Mae adroddiad gan gonswl Ffrainc ym 1886 yn awgrymu bod gwneud gwydr yn parhau i fod yn ffynhonnell incwm bwysig i Hebron gyda phedair ffatri yn gwneud 60,000 ffranc y flwyddyn.[16]

Mae'r traddodiad o chwythu gwydr yn parhau yn yr 21g mewn tair ffatri sydd wedi'u lleoli y tu allan i chwarter traddodiadol yr Hen Ddinas, i'r gogledd o Hebron ac i'r de o dref gyfagos Halhul sy'n cynhyrchu cofroddion cartref. Mae dwy o'r ffatrïoedd yn eiddo i deulu Natsheh. Mae'r rhain yn cael eu harddangos mewn neuaddau mawr yn agos at bob un o'r ffatrïoedd.[4]

Cynhyrchu

 
Symud gwydr tawdd yn ofalus fel rhan o'r broses gynhyrchu fodern

Yn draddodiadol, cynhyrchwyd gwydr hebron gan ddefnyddio tywod o bentref Bani Na'im, i'r dwyrain o Hebron, a sodiwm carbonad a gymerwyd o'r Môr Marw. Yn lle tywod, defnyddir gwydr wedi'i ailgylchu bellach, fel y prif ddeunydd crai a ddefnyddir i wneud gwydr Hebron heddiw.[4]

  • C

Cyfeiriadau

Llyfryddiaeth

  1. 1.0 1.1 1.2 Spaulding and Welch, 1994, pp. 200-201
  2. 2.0 2.1 2.2 "Vases". Holy Land Handicraft Cooperative Society. Cyrchwyd 2008-04-13. Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; mae'r enw "HolyLand" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol
  3. "Hebron Beads". Dphjewelry.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-10-11. Cyrchwyd 2012-08-18.
  4. 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 Nazmi al-Ju'bah (January 25, 2008). "Hebron glass: A centuries' old tradition". Institute for Middle East Understanding (Original in This Week in Palestine). Archifwyd o'r gwreiddiol ar December 25, 2010. Cyrchwyd March 31, 2012. Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; mae'r enw "IMEU" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol
  5. Beard, 1862, p. 19
  6. Perrot, Chipiez and Armstrong, 1885, p. 328
  7. Comay, 2001, p. 13.
  8. Simmons, Gail. 2013. "Hebron's Glass History." Saudi Aramco World. January/February 2013. Page 5.
  9. Vitry, 1896, pp. 92-93
  10. Fabri, 1893, p. 411
  11. Volney, 1788, vol II, p. 325
  12. Seetzen, 1855, vol. 3, pp. 5-6. Schölch, 1993, p. 161
  13. Irby and Mangles, 1823, p. 344
  14. Sears, 1849, p. 260
  15. Delpuget, 1866, p. 26. Quoted in Schölch, 1993, pp. 161-162
  16. Quoted in Schölch, 1993, pp. 161-162