Intifada Cyntaf Palesteina: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
B ychwanegu categori Wicibrosiect Palesteina using AWB
 
Llinell 4:
==Hanes==
[[File:Shootings as a percent of all incidents during the First Intifada.svg|bawd|chwith|Saethiadau fel canran o'r holl achosion yn ystod yr Intiffada]]
Dechreuodd y gwrthryfel ar 9 Rhagfyr 1987,<ref>Edward Said,'Intifada and Independence', in Zachery Lockman, Joel Beinin, (eds.) ''Intifada: The Palestinian Uprising Against Israeli Occupation,''South End Press, 1989 pp.5-22, p.5:'The Palestinian uprising (''intifada'') on the West Bank and Gaza is said to have begun on December 9, 1987'</ref> yng ngwersyll [[ffoadur]]iaid [[Jabalia]] yn ôl y math o fesurau a marwolaeth yn cynyddu. Ar ochrau Palestina ac Israel, fe gyrhaeddodd y tensiynau rhwng dinasyddion ferwbwynt pan ddamwain byddin Israel i mewn i gar gyda thryc, gan ladd pedwar Palesteiniad.<ref>David McDowall,''Palestine and Israel: the uprising and beyond,''University of California Press, 1989 p.1</ref> Roedd sibrydion bod y drychineb yn weithred a gyflawnwyd yn fwriadol wedi lledaenu’n gyflym ledled [[Gaza]], y [[Lan Orllewinol]], ac ar draws Dwyrain [[Jerwsalem]] (rhan Arabaidd y ddinas).
 
Mewn ymateb cafwyd [[streic]] gyffredinol, [[boicot]] sefydliadau gweinyddol sifil Israel yn Gaza a’r Lan Orllewinol, [[anufudd-dod sifil]] ar ffurf gorchmynion milwrol a’r boicot economaidd, a arweiniodd at wrthod cynhyrchion Israel, gwrthod talu trethi, gwrthod gyrru ceir Palestina gyda [[Plât trwydded|platiau trwydded]] Israel, [[graffiti]], a barricadau. <ref>[http://news.bbc.co.uk/1/shared/spl/hi/middle_east/03/v3_ip_timeline/html/1987.stm BBC: A History of Conflict]</ref><ref>Walid Salem, 'Human Security from Below: Palestinian Citizens Protection Strrategies, 1988-2005 ,' in Monica den Boer, Jaap de Wilde
(eds.), ''The viability of human security,''Amsterdam University Press, 2008 pp.179-201 p.190.</ref> Yn ychwanegol at y boicot, taflwyd cerrig a [[Coctêl Molotov|choctêls Molotov]] (poteli gwydr yn llawn petrol gyda chlwtyn yn y ceg wedi ei danio) at fyddin Israel a'i seilwaith o fewn tiriogaethau Palestina.
 
Anfonodd Israel 80,000 o [[Llu Amddiffyn Israel|filwyr]] i chwalu'r gwrthryfel. Yn y ddwy flynedd gyntaf, yn ôl sefydliad [[Achub y Plant]] y [[Cenhedloedd Unedig]], cafodd tua 7% o’r holl Balesteiniaid o dan 18 oed anafiadau o ganlyniad i saethu a churiadau. Fe wnaethant fabwysiadu polisi o “dorri esgyrn Palestiniaid” trwy ddefnyddio bwledi go iawn yn erbyn sifiliaid, rhwygo nwy.
 
==Effaith Dynol==
Ymhlith Israeliaid, lladdwyd 100 o sifiliaid a 60 o bersonél IDF <ref>https://www.btselem.org/statistics/first_intifada_tables</ref> yn aml gan filwriaethwyr y tu hwnt i reolaeth UNLU (Arweinyddiaeth Genedlaethol Unedig y Gwrthryfel, [[Arabeg]] ''al-Qiyada al Muwhhada'') yr Intiffada, <ref>https://books.google.co.uk/books?id=sHOMAgAAQBAJ&pg=PA101&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false</ref> ac anafwyd mwy na 1,400 o sifiliaid Israel a 1,700 o filwyr. Roedd trais o fewn Palestina hefyd yn nodwedd amlwg o'r Intifada, gyda dienyddiad o amcangyfrif o 822 o Balesteiniaid wedi'u lladd fel cydweithredwyr honedig Israel (1988-Ebrill 1994).<ref>[[Human Rights Watch]] ''Israel, the Occupied West Bank and Gaza Strip, and the Palestinian Authority Territories, November, 2001. Vol. 13, No. 4(E), p. 49'' </ref> Ar y pryd, yn ôl pob sôn, cafodd Israel wybodaeth gan ryw 18,000 o Balesteiniaid a oedd dan fygythiad, <ref>https://books.google.co.uk/books?id=UF79Qxid7YkC&pg=PA191&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false</ref> er bod gan lai na hanner unrhyw gyswllt profedig ag awdurdodau Israel.<ref>Ackerman, Peter; DuVall, Jack (2000). A Force More Powerful: A Century of Nonviolent Conflict. New York: Palgrave. ISBN 978-0-312-24050-9.</ref> Cynhaliwyd yr Ail Intifada i ddod rhwng Medi 2000 a 2005.
 
==Canlyniad a Gwaddol==
[[File:Arton8011.jpg|bawd|300px|Nodwyd yr Intiffada gan ddefnydd o arfau anfecanyddol - cerrig, ffon dafl - a gan hynny dangos y cyferbyniad mewn grym rhwng [[Llu Amddiffyn Israel|Lluoedd Israel]] a natur 'di-rym' dulliau'r Arabiaid ifainc o ymladd]]
* Cydnabuwyd yr Intiffada fel achlysur lle gweithredodd y Palestiniaid yn gydlynol ac yn annibynnol ar eu harweiniad neu gymorth gan wladwriaethau Arabaidd cyfagos.<ref>https://books.google.co.uk/books?id=FRSVtzxH_10C&pg=PA1&redir_esc=y</ref>
 
* Torrodd yr Intifada ddelwedd Jerwsalem fel dinas unedig Israeli. Cafwyd sylw rhyngwladol digynsail, a beirniadwyd ymateb Israel mewn allfeydd cyfryngau a fforymau rhyngwladol.<ref>Shlaim, Avi (2000). ''The Iron Wall: Israel and the Arab World''. London: Penguin. ISBN 978-0-14-028870-4.</ref>
 
* Rhoddodd llwyddiant yr Intifada yr hyder yr oedd ei angen ar Arafat a'i ddilynwyr i gymedroli eu rhaglen wleidyddol: Yng nghyfarfod Cyngor Cenedlaethol Palestina yn [[Algiers]] ganol mis Tachwedd 1988, enillodd [[Yasser Arafat]] fwyafrif am y penderfyniad hanesyddol i gydnabod cyfreithlondeb Israel; derbyn yr holl benderfyniadau perthnasol gan y [[Cenhedloedd Unedig]] sy'n mynd yn ôl i 29 Tachwedd 1947; a mabwysiadu egwyddor datrysiad dwy wladwriaeth.<ref>Shlaim, Avi (2000). The Iron Wall: Israel and the Arab World. London: Penguin. ISBN 978-0-14-028870-4.</ref>
 
* Torrodd [[Gwlad yr Iorddonen]] ei gysylltiadau gweinyddol ac ariannol gweddilliol â'r [[Lan Orllewinol]] yn wyneb cefnogaeth boblogaidd ysgubol i'r [[PLO]]. Achosodd bolisi draddodiadol "Dwrn Haearn" Israel (athroniaeth sy'n deillio o ysgrifau'r [[Seioniaeth|Seionydd]], [[Ze'ev Jabotinsky]], o ymateb yn chwyrn ac yn galed yn erbyn yr Arabiaid er mwyn iddynt, yn ôl yr athroniaeth, ddeall bod Israel yno i aros a bod rhaid i'r Arabiaid gydnabod a pharchu/ofni hyn a gwneud heddwch o rhyw fath gyda'r Iddewon), danseilio a niweidio delwedd ryngwladol Israel. Torrodd yr [[Gwlad yr Iorddonen]] gysylltiadau cyfreithiol a gweinyddol â'r [[Lan Orllewinol]], a chydnabyddiaeth yr [[Unol Daleithiau]] o'r PLO fel cynrychiolydd pobl Palestina i [[Yitzhak Rabin]] geisio rhoi diwedd ar y trais trwy gyd-drafod a deialog â'r PLO.<ref>https://web.archive.org/web/20080909204606/http://www.fpri.org/peacefacts/023.199511.sicherman.rabinappreciation.html</ref>
* Yn y maes diplomyddol, roedd y PLO yn gwrthwynebu [[Rhyfel y Gwlff]] yn erbyn [[Irac]] yr unben [[Saddam Hussein]]. Wedi hynny, ynyswyd y PLO yn ddiplomyddol, gyda [[Kuwait]] a [[Saudi Arabia]] yn torri cymorth ariannol i ffwrdd, a ffodd 300,000-400,000 o Balesteiniaid neu eu diarddel o Kuwait cyn ac ar ôl y rhyfel. Arweiniodd y broses ddiplomyddol at [[Cynhadledd Madrid 1991|Gynhadledd Madrid]] a [[Cytundebau Oslo|Chytundebau Oslo]] (Oslo Accords).<ref>Roberts, Adam; Garton Ash, Timothy, eds. (2009). ''Civil Resistance and Power Politics: The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present.'' Oxford: University Press. ISBN 978-0-19-955201-6. tud 37 </ref>
 
* Yn y maes diplomyddol, roedd y PLO yn gwrthwynebu [[Rhyfel y Gwlff]] yn erbyn [[Irac]] yr unben [[Saddam Hussein]]. Wedi hynny, ynyswyd y PLO yn ddiplomyddol, gyda [[Kuwait]] a [[Saudi Arabia]] yn torri cymorth ariannol i ffwrdd, a ffodd 300,000-400,000 o Balesteiniaid neu eu diarddel o Kuwait cyn ac ar ôl y rhyfel. Arweiniodd y broses ddiplomyddol at [[Cynhadledd Madrid 1991|Gynhadledd Madrid]] a [[Cytundebau Oslo|Chytundebau Oslo]] (Oslo Accords).<ref>Roberts, Adam; Garton Ash, Timothy, eds. (2009). ''Civil Resistance and Power Politics: The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present.'' Oxford: University Press. ISBN 978-0-19-955201-6. tud 37 </ref>
 
* Roedd yr effaith ar sector gwasanaethau Israel, gan gynnwys diwydiant twristiaeth pwysig Israel, yn hynod negyddol.<ref>Noga Collins-kreiner, Nurit Kliot, Yoel Mansfeld, Keren Sagi (2006) Christian Tourism to the Holy Land: Pilgrimage During Security Crisis Ashgate Publishing, Ltd., ISBN 978-0-7546-4703-4 and ISBN 978-0-7546-4703-4</ref>
 
==Llinell Amser==
Graff gyda chyfodau llywodraethu Prif Weindiogion Israel a chyfnodau'r ddau intiffada fel llinell lliw [[lelog]] ''Første Intifada'' (Intiffada Cyntaf), gwyrdd ''Andre Intifada'' (ail intiffada).
 
 
[[File:Intifada-diagram-norwegian.PNG|Intifada-diagram-norwegian]]
 
 
Dilynwyd hyn gan yr '''[[Ail Intifada'r Palesteiniaid|Ail Intiffada]]''', a ddigwyddodd rhwng Medi 2000 a 2005.
Llinell 47 ⟶ 40:
[[Categori:Israel]]
[[Categori:Cenedlaetholdeb Arabaidd]]
[[Categori:Wicibrosiect Palesteina]]