Maen y Brenin Donyerth: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Yn y bumed ganrif, daethpwyd â Christnogaeth i Gernyw gyntaf gan fynachod o Gymru ac Iwerddon. Credir bod y cenhadon cynnar wedi codi croesau pren i ddangos lleoedd yr oeddent wedi ennill buddugoliaethau i Grist ynddynt. Ymhen amser sancteiddiwyd y lleoedd hyn a disodlwyd y croesau pren gan rai gwnaethpwyd â charreg.

Mae'r safle'n cynnwys olion dau ddarn o siafft croes gwenithfaen o'r 9fed-11eg ganrif a thramwyfa dan ddaear a siambr siâp croes o dan y croesau y credir eu bod naill ai'n weddillion gwaith tun neu'n fetws posibl. <ref name="pastscape">[http://www.pastscape.org.uk/hob.aspx?hob_id=435004&sort=4&search=all&criteria=king%20donierts%20stone&rational=q&recordsperpage=10 Scheduled Monument description quoted in Pastscape]</ref> Y groes ogleddol, a elwir yn "Faen Donyerth" yw ag uchder o 1.37m (4 tr. 6 m.) gyda phaneli o addurno plethedig ar dair ochr ac arysgrif ''{{Lang|la|doniert rogavit pro anima}}'' wedi'i gerfio mewn sgript hanner wnsial neu ynysig. <ref name="pastscape" /> Cyfieithiad yr arysgrif yw "Mae Doniert wedi gofyn [am i hyn gael ei wneud] er mwyn ei enaid". <ref name="engher">[http://www.english-heritage.org.uk/daysout/properties/king-donierts-stone/history-and-research/ History and research on King Doniert's Stone: English Heritage]</ref> Credir bod yr arysgrif yn cyfeirio at y brenin lleol "Dumgarth" (neu'r "Dwingarth"), Donyerth yn y Gernyweg, a gofnodir yn y cronicl cynnar o Gymru a elwir yr ''{{Lang|la|[[Annales Cambriae]]}}'' , boddwyd tua 875 OC. <ref name="pastscape" /> <ref name="engher" /> Mae ganddo slot mortais a phlinth yn y gwaelod. <ref name="pastscape" />

Mae'r groes ddeheuol, y cyfeirir ati weithiau fel y "Hanner Maen Arall", sydd ag uchder o 2.1 m (6 tr. 11 m.) gyda phanel o addurniad plethedig ar yr wyneb dwyreiniol, slot mortais wedi torri ar y brig a phlinth ar y gwaelod. <ref name="pastscape">[http://www.pastscape.org.uk/hob.aspx?hob_id=435004&sort=4&search=all&criteria=king%20donierts%20stone&rational=q&recordsperpage=10 Scheduled Monument description quoted in Pastscape]</ref>

Yn 1849 cynhaliodd Cymdeithas Bensaernïol Esgobaeth Caerwysg gloddiadau o amgylch y cerrig a darganfod claddgell gudd oddi tanynt. Cyhoeddodd Mr Charles Spence yn Transition of that Society bapur o'r enw 'Iter Cornubiense' lle mae'n manylu ar drafodion y gwaith. 'Ar ôl codi carreg Donyerth a'i gosod i fyny, màs o wenithfaen heb fod yn llai na dwy dunnell a hanner mewn pwysau, cyfarwyddwyd y gweithwyr i gloddio i lawr wrth ochr y monolith arall. 'Ar ôl cyrraedd dyfnder o oddeutu wyth neu naw troedfedd darganfuwyd twll. Yma fe ddaethon nhw o hyd i gladdgell croesffurf ddeunaw troedfedd o hyd o'r dwyrain i'r gorllewin ac un ar bymtheg o'r gogledd i'r de, roedd lled y gladdgell oddeutu pedair troedfedd. Roedd yr ochrau yn berpendicwlar ac roedd y to yn grwn a phob un wedi'i lyfnhau ag offeryn ac mor wastad ag y byddai natur arw'r graig noeth yn caniatáu.' Daeth y dynion a gyflogwyd ar gyfer y dasg hon o fwynglawdd Bre Garn Soth (South Caradon Mine) . Adroddwyd bod y cloddwyr wedi dweud nad oedd yn 'ddim byd ond hen waith', mewn geiriau eraill gweithiau mwynglawdd hynafol. <ref>The Antiquarian, Volume 2. Page 14</ref>

Mae'r siambr tanddaearol naddwyd o'r graig yn cychwyn fel cyntedd tua 8 metr i'r de-ddwyrain o'r croesau, yn troi'n dwnnel ac yn gorffen fel siambr groesffurf o dan y croesau. <ref name="pastscape">[http://www.pastscape.org.uk/hob.aspx?hob_id=435004&sort=4&search=all&criteria=king%20donierts%20stone&rational=q&recordsperpage=10 Scheduled Monument description quoted in Pastscape]</ref> Nid yw'r berthynas rhwng y siambr danddaearol a'r croesau yn hysbys. <ref name="engher">[http://www.english-heritage.org.uk/daysout/properties/king-donierts-stone/history-and-research/ History and research on King Doniert's Stone: English Heritage]</ref>

Rheolir y safle gan Ymddiriedolaeth Treftadaeth Cernyw ar ran [[English Heritage]] . <ref>{{Cite web|url=http://www.cornwallheritagetrust.org/page_sites.php|title=Index, Sites Managed and Cared for by Cornwall Heritage Trust for English Heritage UK|website=cornwallheritagetrust.org|year=2012|access-date=25 April 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120613195529/http://www.cornwallheritagetrust.org/page_sites.php|archivedate=13 June 2012}}</ref> Gall cerbydau barcio mewn cilfan sy'n gyfagos i'r safle, mae mynediad am ddim a gellir ymweld â'r safle ar unrhyw adeg resymol yn ystod oriau golau dydd. <ref name="EngHer">{{Cite web|url=http://www.english-heritage.org.uk/visit/places/king-donierts-stone/|title=King Doniert's Stone|publisher=English Heritage|access-date=13 August 2016}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.english-heritage.org.uk/visit/places/king-donierts-stone/ "King Doniert's Stone"]. English Heritage<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 August</span> 2016</span>.</cite></ref>