Defnyddiwr:Llywelyn2000/Pwll Tywod: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Crewyd drwy gyfieithu'r dudalen "Portugal"
Crewyd drwy gyfieithu'r dudalen "Portugal"
Llinell 1:
'''Portiwgal''' (yn swyddogol: '''Gweriniaeth''' '''Portiwga'''l ({{Iaith-pt|República Portuguesa}}), yn wlad sydd wedi'i lleoli ar [[Penrhyn Iberia|Benrhyn Iberia]], yn [[De Ewrop|Ne-orllewin Ewrop]] . Hi yw'r wladwriaeth sofran fwyaf gorllewinol ar dir mawr Ewrop, wedi'i ffinio â'r gorllewin a'r de gan [[Cefnfor yr Iwerydd|Gefnfor yr Iwerydd]] ac i'r gogledd a'r dwyrain gan [[Sbaen]], yr unig wlad i gael ffin tir â Phortiwgal. Mae tiriogaeth Portiwgal hefyd yn cynnwys [[Ynysfor|archipelagos]] yr Iwerydd yn yr [[Azores]] a [[Madeira]], y ddau yn rhanbarthau ymreolaethol â'u llywodraethau rhanbarthol eu hunain. [[Portiwgaleg]] yw'r iaith swyddogol a chenedlaethol. [[Lisbon]] yw'r [[Prifddinas|brifddinas]] a'r ddinas fwyaf.
 
Portiwgal yw'r [[Cenedl-wladwriaeth|genedl-wladwriaeth]] hynaf ar Benrhyn Iberia ac un o'r hynaf yn [[Ewrop]], ac mae ei thiriogaeth wedi cael ei setlo, ei goresgyn a'i hymladd yn barhaus ers y cyfnod cynhanesyddol. Pobl gyn-Geltaidd a [[Y Celtiaid|Cheltaidd]] oedd yn byw yno, ymwelodd y [[Ffenicia|Phoeniciaid]], Carthaginiaid, a'r [[Hen Roeg (iaith)|Groegiaid Hynafol]] â nhw, a chawsant eu rheoli gan y [[Gweriniaeth Rhufain|Rhufeiniaid]], a ddilynwyd hynny gan oresgyniadau [[Germaniaid|pobloedd Germanaidd]], y Suebi a'r [[Fisigothiaid]]. Ar ôl goresgyniad y [[Penrhyn Iberia|Penrhyn Iberaidd]] gan y [[Mwriaid]], daeth y rhan fwyaf o'i thiriogaeth yn rhan o Al-Andalus. Sefydlwyd Portiwgal fel gwlad yn ystod cyfnod y ''[[Reconquista]]'' Cristnogol cynnar, sef cyfnod o 750 mlynedd pan ad-enillodd y Cristionogion y rhannau o [[Penrhyn Iberia|Benrhyn Iberia]] a oedd wedi dod dan lywodraeth [[Islam|Islamaidd]]. Fe'i sefydlwyd ym 868, ac enillodd Sir Portiwgal amlygrwydd ar ôl Brwydr São Mamede (1128). Cyhoeddwyd Teyrnas Portiwgal yn ddiweddarach yn dilyn [[Brwydr Ourique]] (1139), a chydnabuwyd annibyniaeth oddi wrth León gan Gytundeb Zamora (1143).<ref>Brian Jenkins, Spyros A. Sofos, [https://books.google.com/books?id=LNRyNG9NNkcC&lpg=1 ''Nation and identity in contemporary Europe''], p. 145, Routledge, 1996, {{ISBN|0-415-12313-5}}</ref>
 
Yn y [[15fed ganrif|15fed]] a'r [[16g,]] sefydlodd Portiwgal yr ymerodraeth forwrol a masnachol fyd-eang gyntaf, gan ddod yn un o brif [[Grym (cysylltiadau rhyngwladol)|bwerau]] economaidd, gwleidyddol a milwrol y byd.<ref>Melvin Eugene Page, Penny M. Sonnenburg, p. 481</ref> Yn ystod y cyfnod hwn, y cyfeirir ato heddiw fel [[Oes y Darganfod]] (neu neu Oes Aur Fforio), arloesodd y fforwyr Portiwgalaidd mewn mordwyaeth gan ddarganfod y tir a fyddai’n cael ei enwi'n Brasil (1500). Yn ystod yr amser hwn ehangodd yr ymerodraeth Bortiwgalaidd gydag ymgyrchoedd milwrol yn Asia. Fodd bynnag, profodd ddigwyddiadau negyddol fel [[Daeargryn Lis5 1755|daeargryn Lisbon 1755]], [[Rhyfeloedd Napoleon]], ac [[Annibyniaeth Brasil|annibyniaeth Brasil (1822)]].<ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/portugal/|title=The World Factbook|website=cia.gov|access-date=14 September 2015}}</ref> Parhaodd rhyfel cartref rhwng y rhyddfrydwyr a'r ceidwadwyr ym Mhortiwgal dros olyniaeth frenhinol rhwng 1828 a 1834.
 
Ar ôl i chwyldro 1910 ddiorseddu’r frenhiniaeth, sefydlwyd Gweriniaeth Gyntaf Portiwgal, gweriniaeth ddemocrataidd ond ansefydlog, a gafodd ei disodli’n ddiweddarach gan drefn awdurdodol yr ''Estado Novo.'' Adferwyd democratiaeth ar ôl Chwyldro'r Penigan (<nowiki><i>carnation</i></nowiki>) yn 1974, gan ddod â Rhyfel Trefedigaethol Portiwgal i ben. Yn fuan wedi hynny, rhoddwyd annibyniaeth i bron ei holl diriogaethau tramor. Roedd trosglwyddo Macau i China (1999) yn nodi diwedd yr hyn y gellir ei ystyried yn un o'r ymerodraethau trefedigaethol hiraf mewn hanes.
 
Mae wedi gadael dylanwad diwylliannol, pensaernïol diwylliant a phensaerniaeth Portiwgal wedi ymledu drwy'r byd, fel ag y mae ei hiaith hefyd gyda tua 250 miliwn o siaradwyr Portiwgaleg. Mae'n wlad ddatblygedig gydag economi ddatblygedig a safonau byw uchel.<ref>{{Cite web|date=8 April 2014|title=World Economic Outlook April 2014 - Recovery Strengthens, Remains Uneven|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/01/pdf/text.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140408225045/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/01/pdf/text.pdf|archivedate=8 April 2014|access-date=20 April 2021|website=imf.org}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/au/Documents/public-sector/deloitte-au-ps-social-progress-index-executive-summary-2015-90415.pdf|title=SOCIAL PROGRESS INDEX 2015 : EXECUTIVE SUMMARY|website=2.deloitte.com|access-date=2 August 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.numbeo.com/quality-of-life/rankings_by_country.jsp|title=Quality of Life Index by Country 2020 Mid-Year|website=www.numbeo.com}}</ref> Yn ogystal, mae'n uchel iawn ar restr gwledydd heddychlon y byd, [[democratiaeth]], <ref>{{Cite web|url=https://www.v-dem.net/en/news-publications/democracy-reports/|title=Democracy Reports &#124; V-Dem|website=www.v-dem.net|access-date=14 July 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190621135623/https://www.v-dem.net/en/news-publications/democracy-reports/|archivedate=21 June 2019}}</ref> rhyddid y wasg, sefydlogrwydd, cynnydd cymdeithasol a ffyniant. Mae'n aelod o'r [[Y Cenhedloedd Unedig|Cenhedloedd Unedig]], yr [[Yr Undeb Ewropeaidd|Undeb Ewropeaidd]], Ardal Schengen a [[Cyngor Ewrop|Chyngor Ewrop]] (CoE), ac mae'n un o aelodau sefydlu [[NATO]], [[Ardal yr ewro|ardal]] yr ewro a'r OECD.
 
== Geirdarddiad ==
[[Delwedd:Anta_de_Arca.JPG|de|bawd| Cromlech Chalcolithig ''Anta da Arca'']]
Mae'r gair Portiwgal yn deillio o'r enw lle [[Rhufain hynafol|Rhufeinig]] - [[Y Celtiaid|Celtaidd]] Portus Cale;<ref>{{Cite web|url=https://www.etymonline.com/word/portugal|title=Portugal – Origin and meaning of the name Portugal by Online Etymology Dictionary|website=Etymonline.com}}</ref> hen ddinas lle saif heddiw Vila Nova de Gaia, wrth geg [[Afon Douro]] (hen air Celtaidd am ddŵr yw 'douro'. Saif yng ngogledd yr hyn sydd bellach yn Bortiwgal. Daw enw'r ddinas o'r gair Lladin am [[Porthladd|borthladd]] neu harbwr, ''portus'', ond mae ail elfen ''<nowiki/>'Cale''' yn llai eglur. Yr esboniad amlaf yw bod yr enw'n deillio o'r llwythi Celtaidd Castro, a elwir hefyd yn [[Callaeci]], Gallaeci neu Gallaecia, a feddiannodd ogledd-orllewin Penrhyn Iberia.<ref name="academia.edu">{{Cite journal|url=https://www.academia.edu/31989410|title=Documentos danca portuguesa|first=Marcos|last=Winicius}}</ref> Yr enwau ''Cale'' a ''Callaici'' yw tarddiad ''Gaia'' a ''[[Galisia|Galicia]]'' heddiw.<ref name="ReferenceA">{{Cite journal|url=https://www.academia.edu/10819665|title=Origem e significado dos nomes de Portugal e da Galiza|first=Luís|last=Magarinhos}}</ref><ref name="auto3">{{Cite web|url=https://books.google.com/books?id=te1YDwAAQBAJ&q=gallaecian+druid+culture&pg=PA9|title=Europa Sun Issue 4: April 2018|first=Carolyn|last=Emerick|first2=Various|last2=Authors|publisher=Carolyn Emerick}}</ref>
 
Damcaniaeth arall yw fod ''Cale'' neu ''Calle'' yn tarddu o'r gair Celtaidd am borthladd, fel y [[Gwyddeleg|gair Gwyddeleg]] ''caladh'' neu [[Gaeleg yr Alban|Aeleg yr Alban]] ''cala.'' Mae ysgolheigion fel Jean Markale a Tranoy yn cynnig bod y canghennau Celtaidd i gyd yn rhannu'r un tarddiad, ac mae enwau lleoedd fel Cale, Gal, Gaia, Calais, Galatia, Galicia, Gaeleg, Gael, Gâl, Cymru, Cernyw, Wallonia ac eraill i gyd yn deillio o un gwreiddyn ieithyddol.<ref name="ReferenceA">{{Cite journal|url=https://www.academia.edu/10819665|title=Origem e significado dos nomes de Portugal e da Galiza|first=Luís|last=Magarinhos}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFMagarinhos">Magarinhos, Luís. </cite></ref><ref>{{Cite journal|last=De Alarcão|first=Jorge|title=Ainda sobre a localização dos ''populi'' do ''conventus Bracaraugustanus''|journal=Anales de Arquelogía Cordobesa|year=1998|pages=51–58|url=https://helvia.uco.es/xmlui/bitstream/handle/10396/2852/9.3.pdf}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://archive.org/details/originesetmigrat00peti|title=Origines et migrations des peuples de la Gaule jusqu'à l'avènement des Francs|first=Émile|last=Petitot|date=11 July 1894|publisher=Paris : J. Maisonneuve}}</ref>
 
Damcaniaeth arall yw mai Cala oedd enw duwies Geltaidd (gan dynnu cymhariaeth â'r ''Cailleach'' [[Ieithoedd Goedelaidd|Goedeleg]], sef gwrach oruwchnaturiol). Mae rhai ysgolheigion o Ffrainc yn credu bod yr enw wedi dod o "Portus Gallus", <ref>{{Cite web|url=https://books.google.com/books?id=MD8zAQAAMAAJ&q=portus+Gallus+etymologie+du+portugal&pg=PA441|title=Manuel géographique et statistique de l'Espagne et du Portugal ...|date=11 April 2018|publisher=Buisson}}</ref> porthladd y Gâliaid neu'r Celtiaid.
 
== Hanes ==
 
=== Cynhanes ===
[[Delwedd:Rock_Art_Foz_Coa_01.jpg|chwith|bawd| Safleoedd Celf Roc Cynhanesyddol Dyffryn Côa .]]
Rhennir hanes cynnar Portiwgal â gweddill [[Penrhyn Iberia]] yn ne-orllewin Ewrop. [[Hanes Portiwgal|Mae enw Portiwgal yn]] deillio o'r enw Rhufeinig-Geltaidd Portus Cale. Sefydlwyd y rhanbarth gan Gyn- [[Y Celtiaid|Geltiaid]] a Cheltiaid, ac yn darddle pobloedd fel y [[Gallaeci]], Lusitaniaid, <ref>{{Cite web|url=https://books.google.com/books?id=sA9TDwAAQBAJ&q=Proto+celtic+portugal&pg=PA28|title=Europa Sun Issue 2: December 2017|first=Carolyn|last=Emerick|first2=Various|last2=Authors|date=28 December 2017|publisher=Carolyn Emerick}}</ref> [[Celtici]] a [[Cynetes]] (a elwir hefyd yn [[Conii]]),<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=LTbc1GIAwcIC&q=Conii+culture+portugal&pg=PA155|title=The Celtic Encyclopedia|first=Harry|last=Mountain|date=11 July 1998|publisher=Universal-Publishers|isbn=978-1-58112-890-1}}</ref> ymwelwyd â hwy gan [[Ffenicia|Ffeniciaid]] - Carthaginiaid a [[Hen Roeg (iaith)|Groegiaid Hynafol]], a'u hymgorffori yn rhanbarthau o'r [[Gweriniaeth Rhufain|Weriniaeth Rufeinig]] fel [[Lusitania (talaith)|Lusitania]] a rhan o [[Gallaecia]], rhwng 45 CC a 298 OC.
 
Roedd y [[Neanderthaliaid]] yn byw yma ac yna gan ''[[Bod dynol|Homo sapiens]]'', a grwydrodd y rhanbarth heb ffiniau ar benrhyn gogledd Iberia.<ref name="Birmp1">David Birmingham (2003), p. 11</ref> Cymdeithasau oedd y rhain ac er na wnaethant sefydlu aneddiadau llewyrchus, roeddent yn ffurfio cymdeithasau trefnus. Arbrofodd Portiwgal Neolithig â dofi anifeiliaid a bugeilio, codi rhai cnydau grawn a physgota afonol a morol.<ref name="Birmp1" />
[[Delwedd:Centro_de_Alcalar_2017_-_Monumento_9_-_Entrada_(cropped).jpg|chwith|bawd| Henebion Megalithig Alcalar, a adeiladwyd yn y 3edd mileniwm CC.]]
Cred rhai ysgolheigion fod sawl ton o [[Y Celtiaid|Geltiaid wedi]] goresgyn Portiwgal o Ganol Ewrop yn gynnar yn y mileniwm cyntaf CC ac wedi priodi gyda'r poblogaethau lleol, gan ffurfio gwahanol lwythau.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=So1mDwAAQBAJ&q=different+celtic+tribes+in+Portugal&pg=PA63|title=Portugal: Third Edition|first=Jay|last=Heale|first2=Angeline|last2=Koh|first3=Elizabeth|last3=Schmermund|date=15 April 2016|publisher=Cavendish Square Publishing, LLC|isbn=978-1-5026-1694-4}}</ref> Mae damcaniaeth arall yn awgrymu bod Celtiaid yn byw yng ngorllewin Iberia / Portiwgal ymhell cyn unrhyw ymfudiadau Celtaidd mawr o [[Canolbarth Ewrop|Ganol Ewrop]].<ref>{{Cite journal|last=Garstk|first=Kevin|title=Celtic from the West: Alternative Perspectives from Archaeology, Genetics, Language and Literature. Edited by Barry Cunliffe and John T. Koch. Oxford: Oxbow Books, 2010. 384 pages. {{text|ISBN}}-13: 978-1842174104.|journal=E-Keltoi: Journal of Interdisciplinary Celtic Studies|date=28 August 2012|volume=9|issue=1|id={{ProQuest|1095733285}}|url=https://dc.uwm.edu/ekeltoi/vol9/iss1/9/}}</ref> Yn ogystal, mae nifer o ieithyddion sy'n arbenigo mewn Celtaidd hynafol wedi cyflwyno tystiolaeth gymhellol bod yr iaith Tartessaidd, a arferai gael ei siarad mewn rhannau o De-Orllewin Sbaen a De-Orllewin Portiwgal, o leiaf yn broto-Geltaidd ei strwythur<ref>{{Cite web|url=https://www.historyireland.com/pre-history-archaeology/tartessian-europes-newest-and-oldest-celtic-language/|title=Tartessian, Europe's newest and oldest Celtic language|date=5 March 2013}}</ref>
 
Mae tiriogaeth Portiwgal yn cynnwys rhan o [[Penrhyn Iberia|Benrhyn Iberia]] (y cyfeirir ati fel ''y cyfandir'' gan y mwyafrif o Bortiwgaliaid) a dau ynysfor yng Nghefnfor yr Iwerydd: [[Madeira]] a'r [[Azores]]. Mae'n gorwedd rhwng lledredau 30° a 42° Gog, a hydoedd 32 ° a 6 ° Gor.
Mae archeoleg ac ymchwil fodern yn dangos fod gwreiddiau'r [[Y Celtiaid|Celtiaid]] ym Mhortiwgal ac mewn mannau eraill (ee y Swistir ac Awstria).<ref>{{Cite web|title=Our Celtic roots lie in Spain and Portugal|url=http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/celtic-roots-lie-spain-portugal-2174486|access-date=11 April 2017|website=Wales Online|last=Devine|first=Darren}}</ref> Yn ystod y cyfnod hwnnw a than y goresgyniadau Rhufeinig, roedd diwylliant Castro yn doreithiog ym Mhortiwgal a Galicia fodern.<ref>{{Cite web|last=Trombetta|first=Silvana|date=29 March 2018|title=Celts and the Castro Culture in the Iberian Peninsula – issues of national identity and Proto-Celtic substratum|url=http://ppg.revistas.uema.br/index.php/brathair/article/download/1785/1305|access-date=11 July 2020|website=ppg.revistas.uema.br}}</ref><ref>Estos se establecieron en el norte de Portugal y el área de la [[Galicia (Eastern Europe)|Galicia]] actual, introduciendo en esta región la cultura de las urnas, una variante de las Urnenfelder que evolucionaría después en la cultura de los castros o castreña</ref><ref name="auto3">{{Cite web|url=https://books.google.com/books?id=te1YDwAAQBAJ&q=gallaecian+druid+culture&pg=PA9|title=Europa Sun Issue 4: April 2018|first=Carolyn|last=Emerick|first2=Various|last2=Authors|publisher=Carolyn Emerick}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFEmerickAuthors">Emerick, Carolyn; Authors, Various. </cite></ref> Daeth y diwylliant hwn, ynghyd â'r elfennau sydd wedi goroesi o ddiwylliant megalithig yr Iwerydd <ref>{{Cite web|last=|first=|date=19 September 2019|title=Celts Part 1|url=https://peopleinhistory.co.uk/celts-part-1|website=People In History}}</ref> a'r cyfraniadau sy'n dod o ddiwylliannau mwy Môr y Canoldir y Gorllewin, i ben yn yr hyn a elwir yn Ddiwylliant Cultura Castreja neu Castro.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=dDV-AgAAQBAJ&q=Castro+culture+celt+portugal+Cit%C3%A2nia&pg=PA209|title=The Archaeology of Celtic Art|first=D. W.|last=Harding|date=11 June 2007|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-26464-3}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=C3cUtvx8uwIC&q=Castro+culture+celt+portugal&pg=PA547|title=The Celtic World|first=Miranda J.|last=Green|first2=Miranda Jane|last2=Aldhouse-Green|date=11 July 1995|publisher=Psychology Press|isbn=978-0-415-05764-6}}</ref> Mae'r dynodiad yn cyfeirio at y poblogaethau Celtaidd nodweddiadol o'r enw 'Dun', 'dùin' neu 'don' yn [[Ieithoedd Goedelaidd|Gaeleg]].<ref>{{Cite journal|url=https://www.academia.edu/40149889|title=The Irish connection with Chadic and Afro-Asiatic languages|first=Lughais MacAoidh|last=Banbridge}}</ref>
 
Mae Portiwgal y tir mawr wedi'i rannu gan ei phrif afon, y [[Afon Tagus|Tagus]], sy'n llifo o [[Sbaen]] ac yn llifo i'r môôr yn Aber Tagus, yn Lisbon, cyn llifo i Fôr yr Iwerydd. Mae'r dirwedd ogleddol yn fynyddig ond nodweddir y de, gan gynnwys rhanbarthau [[Algarve]] ac Alentejo, gan wastadeddau bryniog.<ref>{{Cite book|last=Vieira|first=Gonçalo|last2=Luís|first2=Zêzere José|last3=Mora|first3=Carla|title=Landscapes and Landforms of Portugal|date=2018|publisher=Springer International Publishing|isbn=978-3-319-03640-3}}</ref>
 
Copa uchaf Portiwgal yw'r Mynydd Pico, sef llosgfynydd hynafol 2,351 metr ac sy'n symbol eiconig o'r Asores. Mae'r Serra da Estrela ar y tir mawr, gyda'i gopa 1,991 metr yn atyniad tymhorol pwysig i sgiwyr.
 
Mae ynysforoedd Madeira a'r Asores wedi'u gwasgaru o fewn Cefnfor yr Iwerydd, gyda'r Asores yn pontio Crib Canol yr Iwerydd ar gyffordd driphlyg tectonig, a Madeira. Yn ddaearegol, ffurfiwyd yr ynysoedd hyn gan ddigwyddiadau folcanig a seismig. Digwyddodd y ffrwydrad folcanig daearol olaf ym 1957-58 (Capelinhos) ac mae mân ddaeargrynfeydd yn digwydd yn achlysurol, fel arfer o ddwysedd isel.
 
Mae gan barth economaidd unigryw Portiwgal, parth môr y mae gan y Portiwgaleg hawliau arbennig drosto i archwilio a defnyddio adnoddau morol, 1,727,408&nbsp;km <sup>2</sup>. Dyma'r 3ydd parth economaidd unigryw mwyaf yn yr Undeb Ewropeaidd a'r 20fed mwyaf yn y byd.<ref>{{Cite web|url=https://www.dn.pt/portugal/interior/portugal-tenta-duplicar-territorio-maritimo-8703814.html|title=Portugal tenta duplicar território marítimo (in Portuguese)|last=Francisco|first=Susete|date=14 August 2017|website=Diário de Notícias|access-date=7 December 2017}}</ref>
 
=== CynhanesHinsawdd ===
[[Delwedd:Portugal_Köppen.svg|chwith|bawd| Map dosbarthu hinsawdd Köppen o Bortiwgal cyfandirol]]
Nodweddir Portiwgal yn bennaf gan [[Hinsawdd y Canoldir|hinsawdd Môr y Canoldir]].<ref>{{Cite web|url=http://www.weatheronline.co.uk/reports/climate/Portugal.htm|title=Climate of the World: Portugal|website=Weatheronline.co.uk|access-date=14 September 2015}}</ref> ceir hinsawdd lled-gras mewn rhai rhannau o Ardal Beja ymhell i'r de ( ''BSk'' ) ac yn Ynys Porto Santo (BSh), hinsawdd anialwch gynnes (BWh) yn Ynysoedd Selvagens a hinsawdd is-drofannol llaith yn yr [[Azores|Asores]] orllewinol (Cfa), yn ôl Dosbarthiad Hinsawdd Köppen-Geiger. Mae'n un o'r gwledydd cynhesaf yn Ewrop: gall y tymheredd cyfartalog blynyddol ar dir mawr Portiwgal amrywio o {{Convert|10-12|°C|°F|1}} yn y tiroedd mynyddig i'r gogledd i {{Convert|16-18|°C|°F|1}} yn y de ac ar fasn afon [[Afon Guadiana|Guadiana]]. Fodd bynnag, mae amrywiadau o'r ucheldiroedd i'r iseldiroedd: mae'r biolegydd Sbaenaidd Salvador Rivas Martinez yn cyflwyno sawl parth bioclimatig gwahanol ar gyfer Portiwgal.<ref>{{Cite web|url=http://www.globalbioclimatics.org/form/tb_med.htm|title=Mapas bioclimáticos y biogeográficos|website=Globalbioclimatics.org|access-date=2 August 2017}}</ref> Gwahanwyd yr [[Algarve]]<nowiki/>o ranbarth Alentejo gan fynyddoedd sy'n cyrraedd hyd at 900 metr Alto da Fóia, mae ganddo hinsawdd sy'n debyg i hinsawdd ardaloedd arfordirol deheuol Sbaen neu Dde-orllewin Awstralia.
 
Mae'r glawiad cyfartalog blynyddol ar y tir mawr yn amrywio o ychydig dros 3,200 mm ar [[Parc Cenedlaethol Peneda-Gerês|Barc Cenedlaethol Peneda-Gerês]] i lai na 500 mm yn rhannau deheuol Alentejo. Cydnabyddir mai Mount Pico sy'n derbyn y glawiad blynyddol mwyaf (dros 6,250 mm y flwyddyn) ym Mhortiwgal, yn ôl ''Instituto Português do Mar e da Atmosfera'' .
 
Mewn rhai ardaloedd, fel basn Guadiana, gall tymereddau dyddiol cyfartalog blynyddol fod mor uchel â {{Convert|26|°C|°F}}, ac mae tymereddau uchaf yr haf dros {{Convert|40|°C|°F}}. Y tymheredd uchaf yw {{Convert|47.4|°C|°F}} a gofnodwyd yn Amareleja, er efallai nad hwn oedd y man poethaf yn yr haf, yn ôl darlleniadau lloeren.<ref>{{Cite web|title=Extremos climáticos de temperatura, Capitais Distrito|url=http://www.ipma.pt/pt/oclima/extremos.clima/|publisher=Instituto Português do Mar e da Atmosfera|access-date=23 January 2013|last=Instituto Português do Mar e da Atmosfera|language=pt|year=2012}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.ipma.pt/pt/oclima/extremos.clima/|title=Instituto Português do Mar e da Atmosfera, IP Portugal|publisher=ipma.pt|access-date=22 August 2010}}</ref>
[[Delwedd:Praia_da_Marinha_(2012-09-27),_by_Klugschnacker_in_Wikipedia_(86).JPG|de|bawd| Mae Traeth Marinha yn Lagoa, [[Algarve]] yn cael ei ystyried gan y [[The Michelin Guide|Michelin Guide]] fel un o'r 10 traeth harddaf yn Ewrop ac fel un o'r 100 o draethau harddaf y byd.]]
Ceir eira'n rheolaidd yn y gaeaf yng Ngogledd a Chanol y wlad mewn ardaloedd fel Guarda, Bragança, Viseu a Vila Real, yn enwedig ar y mynyddoedd. Yn y gaeaf, gall y tymheredd ostwng yn is na {{Convert|-10.0|°C|°F}}, yn enwedig yn Serra da Estrela, Serra do Gerês, Serra do Marão a Serra de Montesinho. Yn y lleoedd hyn gall eira ddisgyn unrhyw amser rhwng Hydref a Mai. Yn Ne'r wlad mae rhaeadrau eira yn brin ond yn digwydd ar y drychiadau uchaf. Er mai'r isafswm absoliwt swyddogol gan IPMA yw {{Convert|-16.0|°C|°F}} ym Mhenhas da Saúde a [[Miranda de l Douro|Miranda do Douro]], cofnodwyd tymereddau is, fel {{Convert|-17.5|°C|°F}} gan Sefydliad Polytechnig Bragança ar gyrion y ddinas ym 1983, ac islaw {{Convert|-20.0|°C|°F}} yn Serra da Estrela.
 
Am oddeutu 2300 i 3200 awr y flwyddyn mae gan Bortiwgal Cyfandirol haul, 4–6 awr ar gyfartaledd yn y gaeaf a 10–12 awr yn yr haf, gyda gwerthoedd uwch yn y de-ddwyrain, y de-orllewin ac arfordir Algarve ac ychydig is yn y gogledd-orllewin. Ceir tua 1600 awr yn Ynys llaith y Flores a thua 2300 awr yn ynys Madeira a Phorto Santo. Credir bod ynysiad yn y Selvagens yn uwch oherwydd eu hagosrwydd cymharol at [[Sahara|Anialwch]] y Sahara.
<nowiki>
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]