Hindŵaeth: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

[[File:Holi Festival of Colors Utah, United States 2013.jpg|bawd|310px|chwith|Dathlu 'Holi' yn Nheml Sri Radha Krishna Utah, [[Utah]], UDA (2013)]]

 

 

Mae Hindŵaeth yn system o feddwl amrywiol iawn, gydag athroniaethau a chysyniadau sy'n gyffredin i lawer o wledydd, [[Defod|defodau]], systemau cosmolegol, safleoedd pererindod, ffynonellau testunol, [[metaffiseg]], mytholeg, yajna Vedig, [[ioga]], defodau agamic, ac adeiladu temlau, ymhlith pynciau eraill.{{Sfn|Michaels|2004}} Ymhlith y themâu amlwg yng nghredoau Hindŵaidd mae pedwar Puruṣārthas, nodau neu nodau priodol bywyd dynol; sef, dharma (moeseg / dyletswyddau), artha (ffyniant / gwaith), kama (dymuniadau / nwydau) a moksha (rhyddhad / rhyddid rhag y nwydau a chylch marwolaeth ac aileni),<ref name="Bilimoria 2007 p. 103">{{Harvard citation no brackets|Bilimoria|2007}}; see also {{Harvard citation no brackets|Koller|1968}}.</ref>{{Sfn|Flood|1997}} yn ogystal â [[karma]] (gweithredu, bwriad a chanlyniadau) a [[Samsara|saṃsāra]] (cylch marwolaeth ac aileni).{{Sfn|Klostermaier|2007|pages=46–52, 76–77}}{{Sfn|Brodd|2003}} Mae Hindŵaeth yn pwysleisio dyletswyddau tragwyddol, fel gonestrwydd, ymatal rhag anafu bodau byw (''Ahiṃsā''), amynedd, goddefgarwch, hunan-ataliaeth, rhinwedd a thosturi ac eraill.<ref>{{Cite book|last=Dharma|first=Samanya|title=History of Dharmasastra|last2=Kane|first2=P. V.|volume=2|pages=4–5}} See also {{Harvard citation no brackets|Widgery|1930}}</ref> Mae arferion Hindŵaidd yn cynnwys defodau fel puja (addoli) a datganiadau, japa, myfyrdod ([[Dhyana mewn Hindŵaeth|dhyāna]]), defodau newid byd (''rites of passage'') sy'n deulu-ganolog, gwyliau blynyddol, ac ambell bererindod. Ynghyd ag arferion amrywiol fel [[ioga]], mae rhai [[Hindwiaid]] yn gadael eu byd cymdeithasol a'u heiddo materol ac yn cymryd rhan mewn Sannyasa (mynachaeth) gydol oes er mwyn cyflawni moksha.<ref name="ellinger70">{{Cite book|last=Ellinger|first=Herbert|url=https://books.google.com/books?id=pk3iAwAAQBAJ|title=Hinduism|publisher=Bloomsbury Academic|year=1996|isbn=978-1-56338-161-4|pages=69–70}}</ref>

Mae testunau Hindŵaidd yn cael eu dosbarthu i ddau grwp: Śruti ("clywed") a Smṛti ("cofio"), ''a'u prif ysgrythurau yw'r [[Veda]]'', yr ''[[Upanishadau|Upanishads]]'', y ''Purānas'', y ''[[Mahabharata|Mahābhārata]]'', y ''[[Ramayana|Rāmāyana]]'', a'r ''Āgamas''.{{Sfn|Klostermaier|2007}}<ref>{{Cite book|last=Zaehner|first=R. C.|url=https://books.google.com/books?id=eWuezQEACAAJ|title=Hindu Scriptures|publisher=[[Penguin Random House]]|year=1992|isbn=978-0-679-41078-2|pages=1–7|author-link=Robert Charles Zaehner}}</ref> Ceir chwe ysgol athroniaeth Hindŵ a elwir yn āstika, sy'n cydnabod awdurdod y Vedas, sef Sānkhya, Ioga, Nyāya, Vaisheshika, Mimāmsā a Vedanta .<ref name="Matthew Clarke 2011 28">{{Cite book|last=Clarke|first=Matthew|url=https://books.google.com/books?id=DIvHQc0-rwgC&pg=PA28|title=Development and Religion: Theology and Practice|publisher=Edward Elgar Publishing|year=2011|isbn=978-0-85793-073-6|page=28|access-date=11 February 2015}}</ref><ref>{{Cite book|editor-last=Holberg|editor-first=Dale|title=Students' Britannica India|year=2000|volume=4|publisher=Encyclopædia Britannica India|isbn=978-0-85229-760-5|page=316}}</ref><ref>{{Cite book|last=Nicholson|first=Andrew|title=Unifying Hinduism: Philosophy and Identity in Indian Intellectual History|publisher=Columbia University Press|year=2013|isbn=978-0-231-14987-7|pages=2–5}}</ref> Mae'r gronoleg Puranig yn cyflwyno achau o filoedd o flynyddoedd, gan ddechrau gyda'r ''rishis'' Vedig, ond mae ysgolheigion yn ystyried Hindŵaeth fel ymasiad{{refn|group=note|name="Lockard-fusion"}} neu synthesis{{sfn|Samuel|2008|p=193}}{{refn|group=note|name="Hiltebeitel-synthesis"}} o orthopraxy Brahmanaidd<nowiki><sup typeof="mw:Transclusion" data-mw="{&amp;quot;parts&amp;quot;:[{&amp;quot;template&amp;quot;:{&amp;quot;target&amp;quot;:{&amp;quot;wt&amp;quot;:&amp;quot;refn&amp;quot;,&amp;quot;href&amp;quot;:&amp;quot;./Template:Refn&amp;quot;},&amp;quot;params&amp;quot;:{&amp;quot;group&amp;quot;:{&amp;quot;wt&amp;quot;:&amp;quot;note&amp;quot;},&amp;quot;name&amp;quot;:{&amp;quot;wt&amp;quot;:&amp;quot;\&amp;quot;Brahmanism\&amp;quot;&amp;quot;}},&amp;quot;i&amp;quot;:0}}]}" id="cite_ref-Brahmanism_42-0"></sup></nowiki> gyda diwylliannau Indiaidd amrywiol,<ref name="various cultures">{{Harvard citation no brackets|Hiltebeitel|2007}}; {{Harvard citation no brackets|Flood|1996}}; {{Harvard citation no brackets|Lockard|2007}}</ref>{{refn|group=note|name="fusion"}} â gwreiddiau amrywiol {{Sfn|Narayanan|2009}}{{refn|group=note|name="roots"}} a dim sylfaenydd penodol.{{Sfn|Fowler|1997}} Daeth y synthesis Hindŵaidd hwn i'r amlwg ar ôl y cyfnod Vedic, rhwng c. 500{{Sfn|Hiltebeitel|2007}} –200{{Sfn|Larson|2009}} BCE ac c. 300 CE,{{Sfn|Hiltebeitel|2007}} yng nghyfnod yr [[Hanes India|Ail Drefoli]] a chyfnod clasurol cynnar Hindŵaeth, pan gyfansoddwyd yr Epics a'r Purānas cyntaf.{{Sfn|Hiltebeitel|2007}}{{Sfn|Larson|2009}} Ffynnodd yn y cyfnod canoloesol, gyda dirywiad Bwdhaeth yn India.{{Sfn|Larson|1995}}

 

 

== Diffiniadau ==