Wicipedia

Hindŵaeth: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Pori'r hanes yn rhyngweithiol
← Cymharer â'r fersiwn gyntCymharer â'r fersiwn dilynol →
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
GweledolCystrawen wici
Dim crynodeb golygu
Dim crynodeb golygu
Tagiau: Golygiad cod 2017
Llinell 18:
Mae Hindŵaeth yn system o feddwl amrywiol iawn, gydag athroniaethau a chysyniadau sy'n gyffredin i lawer o wledydd, [[Defod|defodau]], systemau cosmolegol, safleoedd pererindod, ffynonellau testunol, [[metaffiseg]], mytholeg, yajna Vedig, [[ioga]], defodau agamic, ac adeiladu temlau, ymhlith pynciau eraill.{{Sfn|Michaels|2004}} Ymhlith y themâu amlwg yng nghredoau Hindŵaidd mae pedwar Puruṣārthas, nodau neu nodau priodol bywyd dynol; sef, dharma (moeseg / dyletswyddau), artha (ffyniant / gwaith), kama (dymuniadau / nwydau) a moksha (rhyddhad / rhyddid rhag y nwydau a chylch marwolaeth ac aileni),<ref name="Bilimoria 2007 p. 103">{{Harvard citation no brackets|Bilimoria|2007}}; see also {{Harvard citation no brackets|Koller|1968}}.</ref>{{Sfn|Flood|1997}} yn ogystal â [[karma]] (gweithredu, bwriad a chanlyniadau) a [[Samsara|saṃsāra]] (cylch marwolaeth ac aileni).{{Sfn|Klostermaier|2007|pages=46–52, 76–77}}{{Sfn|Brodd|2003}} Mae Hindŵaeth yn pwysleisio dyletswyddau tragwyddol, fel gonestrwydd, ymatal rhag anafu bodau byw (''Ahiṃsā''), amynedd, goddefgarwch, hunan-ataliaeth, rhinwedd a thosturi ac eraill.<ref>{{Cite book|last=Dharma|first=Samanya|title=History of Dharmasastra|last2=Kane|first2=P. V.|volume=2|pages=4–5}} See also {{Harvard citation no brackets|Widgery|1930}}</ref> Mae arferion Hindŵaidd yn cynnwys defodau fel puja (addoli) a datganiadau, japa, myfyrdod ([[Dhyana mewn Hindŵaeth|dhyāna]]), defodau newid byd (''rites of passage'') sy'n deulu-ganolog, gwyliau blynyddol, ac ambell bererindod. Ynghyd ag arferion amrywiol fel [[ioga]], mae rhai [[Hindwiaid]] yn gadael eu byd cymdeithasol a'u heiddo materol ac yn cymryd rhan mewn Sannyasa (mynachaeth) gydol oes er mwyn cyflawni moksha.<ref name="ellinger70">{{Cite book|last=Ellinger|first=Herbert|url=https://books.google.com/books?id=pk3iAwAAQBAJ|title=Hinduism|publisher=Bloomsbury Academic|year=1996|isbn=978-1-56338-161-4|pages=69–70}}</ref>
 
Mae testunau Hindŵaidd yn cael eu dosbarthu i ddau grwp: Śruti ("clywed") a Smṛti ("cofio"), ''a'u prif ysgrythurau yw'r [[Veda]]'', yr ''[[Upanishadau|Upanishads]]'', y ''Purānas'', y ''[[Mahabharata|Mahābhārata]]'', y ''[[Ramayana|Rāmāyana]]'', a'r ''Āgamas''.{{Sfn|Klostermaier|2007}}<ref>{{Cite book|last=Zaehner|first=R. C.|url=https://books.google.com/books?id=eWuezQEACAAJ|title=Hindu Scriptures|publisher=[[Penguin Random House]]|year=1992|isbn=978-0-679-41078-2|pages=1–7|author-link=Robert Charles Zaehner}}</ref> Ceir chwe ysgol athroniaeth Hindŵ a elwir yn āstika, sy'n cydnabod awdurdod y Vedas, sef Sānkhya, Ioga, Nyāya, Vaisheshika, Mimāmsā a Vedanta .<ref name="Matthew Clarke 2011 28">{{Cite book|last=Clarke|first=Matthew|url=https://books.google.com/books?id=DIvHQc0-rwgC&pg=PA28|title=Development and Religion: Theology and Practice|publisher=Edward Elgar Publishing|year=2011|isbn=978-0-85793-073-6|page=28|access-date=11 February 2015}}</ref><ref>{{Cite book|editor-last=Holberg|editor-first=Dale|title=Students' Britannica India|year=2000|volume=4|publisher=Encyclopædia Britannica India|isbn=978-0-85229-760-5|page=316}}</ref><ref>{{Cite book|last=Nicholson|first=Andrew|title=Unifying Hinduism: Philosophy and Identity in Indian Intellectual History|publisher=Columbia University Press|year=2013|isbn=978-0-231-14987-7|pages=2–5}}</ref> Mae'r gronoleg Puranig yn cyflwyno achau o filoedd o flynyddoedd, gan ddechrau gyda'r ''rishis'' Vedig, ond mae ysgolheigion yn ystyried Hindŵaeth fel ymasiad{{refn|group=note|name="Lockard-fusion"}} neu synthesis{{sfn|Samuel|2008|p=193}}{{refn|group=note|name="Hiltebeitel-synthesis"}} o orthopraxy Brahmanaidd<nowiki><sup typeof="mw:Transclusion" data-mw="{&amp;quot;parts&amp;quot;:[{&amp;quot;template&amp;quot;:{&amp;quot;target&amp;quot;:{&amp;quot;wt&amp;quot;:&amp;quot;refn&amp;quot;,&amp;quot;href&amp;quot;:&amp;quot;./Template:Refn&amp;quot;},&amp;quot;params&amp;quot;:{&amp;quot;group&amp;quot;:{&amp;quot;wt&amp;quot;:&amp;quot;note&amp;quot;},&amp;quot;name&amp;quot;:{&amp;quot;wt&amp;quot;:&amp;quot;\&amp;quot;Brahmanism\&amp;quot;&amp;quot;}},&amp;quot;i&amp;quot;:0}}]}" id="cite_ref-Brahmanism_42-0"></sup></nowiki> gyda diwylliannau Indiaidd amrywiol,<ref name="various cultures">{{Harvard citation no brackets|Hiltebeitel|2007}}; {{Harvard citation no brackets|Flood|1996}}; {{Harvard citation no brackets|Lockard|2007}}</ref>{{refn|group=note|name="fusion"}} â gwreiddiau amrywiol {{Sfn|Narayanan|2009}}{{refn|group=note|name="roots"}} a dim sylfaenydd penodol.{{Sfn|Fowler|1997}} Daeth y synthesis Hindŵaidd hwn i'r amlwg ar ôl y cyfnod Vedic, rhwng c. 500{{Sfn|Hiltebeitel|2007}} –200{{Sfn|Larson|2009}} BCE ac c. 300 CE,{{Sfn|Hiltebeitel|2007}} yng nghyfnod yr [[Hanes India|Ail Drefoli]] a chyfnod clasurol cynnar Hindŵaeth, pan gyfansoddwyd yr Epics a'r Purānas cyntaf.{{Sfn|Hiltebeitel|2007}}{{Sfn|Larson|2009}} Ffynnodd yn y cyfnod canoloesol, gyda dirywiad Bwdhaeth yn India.{{Sfn|Larson|1995}}
 
Ar hyn o bryd, y pedwar enwad mwyaf o fewn Hindŵaeth yw Vaishnavism, Shaivism, Shaktism a Smartism.{{Sfn|Tattwananda|n.d.}}{{Sfn|Lipner|2009}} Mae ffynonellau awdurdod a gwirioneddau tragwyddol yn y testunau Hindŵaidd yn chwarae rhan bwysig, ond ceir traddodiad Hindŵaidd cryf hefyd o gwestiynu awdurdod er mwyn dyfnhau dealltwriaeth o'r gwirioneddau hyn a datblygu'r traddodiad ymhellach.<ref name="frazierintrop2">{{Cite book|last=Frazier|first=Jessica|url=https://archive.org/details/continuumcompani00fraz|title=The Continuum companion to Hindu studies|date=2011|publisher=Continuum|isbn=978-0-8264-9966-0|location=London|pages=[https://archive.org/details/continuumcompani00fraz/page/n15 1]–15}}</ref> Hindŵaeth yw'r ffydd a broffesir fwyaf eang yn India, Nepal a Mauritius. Mae nifer sylweddol o gymunedau Hindŵaidd i'w cael yn [[Hindŵaeth yn Ne-ddwyrain Asia|Ne-ddwyrain Asia]] gan gynnwys yn [[Bali]], [[Indonesia]],<ref>{{Cite web|title=Peringatan|url=https://sp2010.bps.go.id/index.php/page/warning|website=sp2010.bps.go.id}}</ref> y [[Y Caribî|Caribî]], [[Gogledd America]], Ewrop, Oceania, Affrica, a rhanbarthau eraill . <ref>{{Cite book|last=Vertovec|first=Steven|url=https://books.google.com/books?id=FRVTAQAAQBAJ|title=The Hindu Diaspora: Comparative Patterns|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-136-36705-2|pages=1–4, 7–8, 63–64, 87–88, 141–143}}</ref>
Llinell 89:
xxx
[[Category:Pages using multiple image with auto scaled images]]
Mae Hindwiaid yn credu bod gan bob creadur byw 'Yr Hunan' (tebyg i 'Enaid'). Gelwir y gwir "Hunan" hwn o bob person yn '<nowiki/>''[[:en:Atman_(Hinduism)|ātman]]''' . Credir bod yr Hunan yn dragwyddol.{{Sfn|Monier-Williams|1974}} Yn ôl diwinyddiaeth monistig / pantheistig (di-ddeuol) Hindŵaidd, mae'r Atman hwn yn wahanol i Brahman, yr ysbryd goruchaf neu'r <nowiki><i>''Realiti Ultimate</i></nowiki>''.<ref name="bhaskaranandaessential">{{Harvard citation no brackets|Bhaskarananda|1994}}</ref> Nod bywyd, yn ôl ysgol Advaita, yw sylweddoli bod Hunan rhywun yn union yr un fath â Hunan y goruchaf, bod yr Hunan goruchaf yn bresennol ym mhopeth a phawb, mae'r holl fywyd yn rhyng-gysylltiedig ac mae undod ym mhob bywyd.{{Sfn|Vivekananda|1987}}<ref>John Koller (2012), ''Routledge Companion to Philosophy of Religion'' (Editors: Chad Meister, Paul Copan), Routledge, {{ISBN|978-0-415-78294-4}}, pp. 99–107</ref><ref>Lance Nelson (1996), "Living liberation in Shankara and classical Advaita", in ''Living Liberation in Hindu Thought'' (Editors: Andrew O. Fort, Patricia Y. Mumme), State University of New York Press, {{ISBN|978-0-7914-2706-4}}, pages 38–39, 59 (footnote 105)</ref> Mae ysgolion deuistig (Dvaita a Bhakti) yn dehongli Brahman fel y Bod Goruchaf sydd ar wahân i'r Hunan unigol.<ref name="R Prasad 2009 pages 345-347">R Prasad (2009), A Historical-developmental Study of Classical Indian Philosophy of Morals, Concept Publishing, {{ISBN|978-81-8069-595-7}}, pages 345–347</ref> Maent yn addoli'r Bod Goruchaf fel [[Vishnu]], [[Brahma]], [[Shiva]], neu Shakti, yn dibynnu ar y sect. Gelwir Duw yn ''Ishvara'', ''Bhagavan'', ''Parameshwara'', ''[[Deva (Hindŵaeth)|Deva]]'' neu ''Devi'', ac mae gan y termau hyn wahanol ystyron mewn gwahanol ysgolion Hindŵaeth.{{Sfn|Eliade|2009}}{{Sfn|Radhakrishnan|Moore|1967}}{{Sfn|Monier-Williams|2001}}
 
== Prif draddodiadau ==
Llinell 105:
Gwelir defodau Vedig gyda thân (''yajna'') a llafarganu emynau Vedig ar achlysuron arbennig, fel priodasau Hindŵaidd.<ref>{{Cite journal|last=Sharma|first=A|year=1985|title=Marriage in the Hindu religious tradition|journal=Journal of Ecumenical Studies|volume=22|issue=1|pages=69–80}}</ref> Mae digwyddiadau mawr eraill bywyd, fel defodau ar ôl [[marwolaeth]], yn cynnwys ''yajña'' a [[Mantra|llafarganu mantras]] Vedig.<ref group="web">{{Cite web|title=Hindu Marriage Act, 1955|url=http://www.sudhirlaw.com/HMA55.htm|access-date=25 June 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070605133731/http://www.sudhirlaw.com/HMA55.htm|archivedate=5 June 2007}}</ref>
 
Mae geiriau'r mantras yn "sanctaidd." {{Sfn|Holdrege|1996}}{{Sfn|Holdrege|1996}} Wrth eu defnyddio mewn defodau Vedig maent yn dod yn [[Dewiniaeth|synau hudol]], "yn ddull i gyrraedd y nod."{{Refn|Klostermaier: "''Brahman'', derived from the root ''bŗh'' <nowiki>=</nowiki> to grow, to become great, was originally identical with the Vedic word, that makes people prosper: words were the pricipan means to approach the gods who dwelled in a different sphere. It was not a big step from this notion of "reified [[Speech act|speech-act]]" to that "of the speech-act being looked at implicitly and explicitly as a means to an end." {{harvnb|Klostermaier|2007|p=55}} quotes Madhav M. Deshpande (1990), [https://www.scribd.com/document/378011865/Madhav-Deshpande-Changing-Conceptions-of-the-Veda-From-Speech-Acts-to-Magical-Sounds ''Changing Conceptions of the Veda: From Speech-Acts to Magical Sounds''], p.4.}} Yn y persbectif Brahmanaidd, mae gan y synau eu hystyr eu hunain, ystyrir mantras yn "rythmau cyntefig cyntaf y greadigaeth", cyn y ffurfiau y maent yn cyfeirio atynt.{{Sfn|Holdrege|1996}} Trwy eu llafarganu mae'r cosmos yn cael ei adfywio, "trwy fywiogi a maethu ffurfiau'r greadigaeth yn eu sylfaen. Cyn belled â bod purdeb y synau yn cael ei gadw, bydd adrodd y ''mantras'' yn effeithiol, ni waeth a yw bodau dynol yn deall eu hystyr disylwedd."{{Sfn|Holdrege|1996}}<ref name="Coward2008p114">{{Harvard citation no brackets|Coward|2008}}: "For the Mimamsa the ultimate reality is nothing other than the eternal words of the Vedas. They did not accept the existence of a single supreme creator god, who might have composed the Veda. According to the Mimamsa, gods named in the Vedas have no existence apart from the mantras that speak their names. The power of the gods, then, is nothing other than the power of the mantras that name them."</ref>
 
=== Gwyliau ===
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/wiki/Hindŵaeth"