Molwsg: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Man bethau Tagiau: Golygiad drwy declyn symudol Golygiad ar declun symudol |
Dim crynodeb golygu Tagiau: Golygiad cod 2017 |
||
Llinell 23:
[[Malacoleg]] yw'r astudiaeth o folysgiaid.
[[Delwedd:Snail-wiki-120-Zachi-Evenor.jpg|bawd| ''Cornu aspersum'' ( ''Helics aspersa'' gynt) – malwen tir comin]]
Molysgiaid yw'r ail [[ffylwm]] fwyaf o [[Infertebrat]]au ar ôl yr [[Arthropod]]. Tua 85,000 [[rhywogaeth]] o folysgiaid sy'n bodoli.<ref>{{Cite journal|last=Rosenberg|first=Gary|year=2014|title=A new critical estimate of named species-level diversity of the recent mollusca|journal=American Malacological Bulletin|volume=32|issue=2|pages=308–322|doi=10.4003/006.032.0204}}</ref> Amcangyfrifir bod nifer y [[Ffosil|rhywogaethau ffosil]] rhwng 60,000 a 100,000 o rywogaethau ychwanegol.<ref>{{Cite book|last=Taylor, P.D.|last2=Lewis, D.N.|year=2005|title=Fossil Invertebrates|publisher=Harvard University Press}}</ref> Mae cyfran y rhywogaethau heb eu disgrifio'n iawn ac ychydig ohonynt sy'n cael eu hastudio'n drwyadl.<ref>{{Cite journal|url=http://www.sevin.ru/laboratories/Marine_Invertebrates/fedosov/Fedosov_Puillandre_2012.pdf|last=Fedosov, Alexander E.|last2=Puillandre, Nicolas|year=2012|title=Phylogeny and taxonomy of the Kermia–Pseudodaphnella (Mollusca: Gastropoda: Raphitomidae) genus complex: A remarkable radiation via diversification of larval development|journal=Systematics and Biodiversity|volume=10|issue=4|pages=447–477|doi=10.1080/14772000.2012.753137}}</ref>
Molysgiaid yw'r [[ffylwm]] [[Bioleg forol|morol]] mwyaf, ac mae'n cynnwys tua 23% o'r holl [[Organeb byw|organebau]] morol a enwir hy a astudiwyd yn wyddonol. Mae nifer o folysgiaid hefyd yn byw mewn [[Cynefin|cynefinoedd]] dŵr croyw a daearol. Maent yn amrywiol iawn, nid yn unig o ran maint a [[Anatomeg|strwythur anatomegol]], ond hefyd o ran ymddygiad a chynefin. Rhennir y ffylwm fel arfer yn 7 neu 8 <ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/152581003|title=Phylogeny and evolution of the Mollusca|date=2008|publisher=University of California Press|others=W. F. Ponder, David R. Lindberg|isbn=978-0-520-25092-5|location=Berkeley|oclc=152581003}}</ref> [[Dosbarth (bioleg)|dosbarth]] tacsonomaidd, y mae dau ohonynt [[Difodiant|wedi]]'u [[Difodiant|difodi'n]] gyfan gwbl. Gwyddom fod y molysgiaid 'cephalopod', fel [[Môr lawes|sgwid]], [[môr-gyllyll]], a'r [[octopws]], ymhlith y mwyaf datblygedig yn niwrolegol o'r holl [[Infertebrat|infertebratau]]. Y [[Sgwid enfawr|cawr sgwid]] neu'r [[sgwid anferth]] yw'r [[infertebrat]] mwyaf y gwyddom amdanynt. Y [[Gastropod|gastropodau]] ([[Malwen|malwod]] a [[Gwlithen|gwlithod]]) yw'r molysgiaid mwyaf <u>niferus</u> o bell ffordd ac maent yn cyfrif am 80% o'r cyfanswm.
Y tair nodwedd fwyaf cyffredinol sy'n diffinio molysgiaid modern yw [[mantell (molysgiaid)|mantell]] gyda cheudod sylweddol a ddefnyddir ar gyfer anadlu ac [[ysgarthu]], presenoldeb radwla (ac eithrio [[Cragen ddeuglawr|cregyn deuglawr]]), a strwythur y [[system nerfol]]. Ar wahân i'r elfennau cyffredin hyn, mae ganddynt amrywiaeth morffolegol fawr, felly mae llawer o werslyfrau'n seilio eu disgrifiadau ar "folysgiaid hynafiadol damcaniaethol". Mae cragen y [[Llympet|llygad maharen]], sydd wedi ei wneud o [[Protein|broteinau]] a [[citin]], wedi'i atgyfnerthu gyda [[calsiwm carbonad]], ac yn cael ei secretu gan fantell sy'n gorchuddio'r wyneb uchaf cyfan. Mae ochr isaf yr anifail yn cynnwys un "troed" cyhyrog. Er mai coelomatiaid yw molysgiaid, mae'r coelom yn tueddu i fod yn fach. Mae prif geudod y corff yn [[System gylchredol|hemocoel]] (hy yn [[system gylchredol]]) gyda'r [[Gwaed|gwaed yn]] cylchredeg trwyddo; o'r herwydd, mae eu [[System gylchredol|systemau cylchrediad gwaed]] yn agored yn bennaf. Mae system fwydo'r molysgiaid "cyffredinol" (ac enghreifftiol) hyn yn cynnwys "tafod", y radwla, a system dreulio gymhleth lle mae [[mwcws]] wedi'i fwrw allan a "blew" meicrosgopig wedi'i bweru gan gyhyr o'r enw [[cilia]] yn chwarae rolau pwysig ond amrywiol. Mae gan y molysgiaid cyffredinol ddau linyn, pâr o nerfau, neu dri mewn [[cragen ddeuglawr]]. Mae'r [[ymennydd]], mewn rhywogaethau sydd ag un, yn amgylchynu'r [[oesoffagws]]. Mae gan y rhan fwyaf o folysgiaid [[Llygad|lygaid]], ac mae gan bob un ohonynt synwyryddion i ganfod [[Cemeg|cemegau]], dirgryniadau a chyffyrddiadau. Mae'r math symlaf o [[system atgenhedlu]] molysgiaid yn dibynnu ar ffrwythloni allanol, ond ceir amrywiadau llawer mwy hefyd. Mae bron pob un yn cynhyrchu wyau, ac ohonynt mae larfâu'n deor. Mae'r ceudod coelomig yn cael yn gymharol fach ac mae ganddyn nhw gylchrediad gwaed agored ac organau tebyg i arennau ar gyfer ysgarthiad.
Ceir tystiolaeth dda o ymddangosiad y [[Gastropod|gastropodau]], [[Cephalopod|seffalopodau]], a dwygragennau yn y [[Cambriaidd|cyfnod Cambriaid]], 541–485.4 miliwn o flynyddoedd yn ôl. Fodd bynnag, mae hanes esblygiad dyfodiad molysgiaid o'r Lophotrochozoa hynafol a'u harallgyfeirio i ffurfiau byw a ffosil adnabyddus yn dal i fod yn destun dadlau brwd ymhlith gwyddonwyr.
[[Delwedd:Fossilized_Ammonite_Mollusk_displayed_at_Philippine_National_Museum.jpg|bawd| [[Amonit]] wedi'i ffosileiddio yn cael ei arddangos yn Amgueddfa Genedlaethol Ynysoedd y Philipinau]]
Mae molysgiaid wedi bod ac yn dal i fod yn ffynhonnell bwysig o fwyd i [[Homo sapiens|fodau dynol modern]]. Mae risg o wenwyn bwyd yn bodoli o docsinau a all gronni mewn rhai molysgiaid o dan amodau penodol, fodd bynnag, ac oherwydd hyn, mae gan lawer o wledydd reoliadau i leihau'r risg hon. Mae molysgiaid, ers canrifoedd, hefyd wedi bod yn ffynhonnell nwyddau moethus pwysig megis [[Perl|perlau]], porffor Tyrian, a sidan môr. Mae eu cregyn hefyd wedi cael eu defnyddio fel [[Arian (economeg)|arian]] mewn rhai cymdeithasau cyn-ddiwydiannol.
Mae llond llaw o folysgiaid weithiau'n cael eu hystyried yn berygl neu'n blâ; mae brathiad yr [[octopws torchog glas]] yn aml yn angheuol, ac mae ''brathiad Octopws Cawraidd y Môr Tawel yn'' achosi [[llid]] a all bara dros fis. Gall pigiadau o rai rhywogaethau o gregyn conau trofannol mawr ladd hefyd, ond mae eu gwenwynau soffistigedig, er eu bod yn hawdd eu cynhyrchu, wedi dod yn arfau pwysig mewn ymchwil niwrolegol. Mae sgistosomiasis (a elwir hefyd yn bilharzia, bilharziosis, neu dwymyn malwod) yn cael ei drosglwyddo i bobl gan organeb letyol (''hosts'') y malwod dŵr, ac mae'n effeithio ar tua 200 miliwn o bobl. Gall malwod a gwlithod hefyd fod yn blâu amaethyddol difrifol, ac mae cyflwyno rhai rhywogaethau o falwod yn ddamweiniol neu’n fwriadol i amgylcheddau newydd wedi niweidio rhai [[Ecosystem|ecosystemau’n]] ddifrifol .
== Geirdarddiad ==
Daw'r gair [[wiktionary:mollusc|molwsg]] o'r [[Lladin]] ''molluscus,'' o ''[[wiktionary:mollis|mollis]]'', 'meddal'. Roedd ''molysgws'' yn addasiad o {{Lang|grc|τὰ μαλάκια}} [[Aristoteles|Aristotle.]] ''ta malákia'' (y rhai meddal; < {{Lang|grc|μαλακός}} ''malakós'' "meddal"), a gymhwysodd ar gyfer y môr-gyllyll.<ref>{{Cite book|last=Aristotle|title=History of Animals|chapter=Book I part 1, Book IV part 1, etc.}}</ref> Yr enw ar yr astudiaeth wyddonol o folysgiaid felly yw [[malacoleg]].
== Diffiniad ==
Nodweddion mwyaf cyffredinol strwythur corff molysgiaid yw mantell gyda cheudod sylweddol a ddefnyddir ar gyfer [[Resbiradu|anadlu]] ac [[ysgarthu]], a threfniadaeth y system nerfol. Mae gan lawer ohonynt gragen o galch.
Mae molysgiaid wedi datblygu strwythurau corfforol eang a gwahanol, ac mae'n anodd dod o hyd i synapomorphies (nodweddion diffiniol) i bob grŵp modern.<ref name="GiribetOkusuEtAlMolluscsWithSeriallyRepeatedStructures">{{Cite journal|first=G.|title=Evidence for a clade composed of molluscs with serially repeated structures: monoplacophorans are related to chitons|doi=10.1073/pnas.0602578103|pmc=1472512|pmid=16675549|date=May 2006|pages=7723–7728|issue=20|volume=103|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|last6=Nishiguchi|last=Giribet|first6=M.K.|last5=Schrödl|first5=M.|last4=Huff|first4=S.W.|last3=Lindgren|first3=A.R.|last2=Okusu|first2=A.|bibcode=2006PNAS..103.7723G}}</ref> Nodwedd fwyaf cyffredinol molysgiaid yw eu bod yn unsegmentedig ac yn gymesur ddwyochrog.<ref name="Handbook">{{Cite book|last=Hayward|first=PJ|title=Handbook of the Marine Fauna of North-West Europe|year=1996|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-854055-7|pages=484–628}}</ref> Mae'r canlynol yn bresennol ym mhob molysgiaid modern:<ref name="BruscaBrusca2003P702">{{Cite book|last=Brusca, R.C.|last2=Brusca, G.J.|title=Invertebrates|edition=2|year=2003|publisher=Sinauer Associates|isbn=978-0-87893-097-5|page=702}}</ref>
* Mantell (neu palium) yw rhan [[Dorsoventral|ddorsal]] wal y corff sy'n secretu sbigylau, platiau neu gregyn calchaidd. Mae'n gorgyffwrdd â'r corff gyda digon o le sbâr i ffurfio ceudod mantell.
* Mae'r [[anws]] a'r [[Organau rhyw|organau cenhedlu yn]] agor i geudod y fantell.
* Ceir dau bâr o brif linynnau'r nerfau . <ref name="RuppertFoxBarnes2004">{{Cite book|ref=Ruppert|last=Ruppert, E.E.|last2=Fox, R.S.|last3=Barnes, R.D.|title=Invertebrate Zoology|publisher=Brooks / Cole|edition=7|isbn=978-0-03-025982-1|year=2004|url=https://archive.org/details/isbn_9780030259821}}</ref>
[[Delwedd:Cypraea_chinensis_with_partially_extended_mantle.jpg|de|bawd| Mae tua 80% o'r holl rywogaethau molysgiaid hysbys yn [[Gastropod|gastropodau]] ([[Malwen|malwod]] a [[Gwlithen|gwlithod]]), gan gynnwys y cowri hwn (malwen y môr). <ref name="PonderWinstonLindberg">{{Cite book|editor-last=Ponder, W.F.|editor-last2=Lindberg, D.R.|year=2008|title=Phylogeny and Evolution of the Mollusca|location=Berkeley, CA|publisher=University of California Press|page=481|isbn=978-0-520-25092-5}}</ref>]]
Mae amcangyfrifon o rywogaethau byw o folysgiaid sydd wedi'u cofnodi yn amrywio o 50,000 i uchafswm o 120,000 o rywogaethau.<ref name="Chapman 2009" /> Mae'n anodd amcangyfrif cyfanswm y rhywogaethau a ddisgrifir oherwydd yr holl [[Cyfystyr (tacsonomeg)|gyfystyron]] sydd heb eu datrys. Ym 1969 amcangyfrifodd David Nicol gyfanswm tebygol y rhywogaethau o folysgiaid byw yn 107,000, ac roedd tua 12,000 ohonynt yn gastropodau dŵr croyw a 35,000 yn byw ar y tir. Byddai'r [[Deufalfiaid]] yn cyfrif am tua 14% o'r cyfanswm a'r pum dosbarth arall yn llai na 2%.<ref>{{Cite journal|last=Nicol, David|title=The Number of Living Species of Molluscs|journal=Systematic Zoology|volume=18|issue=2|date=June 1969|pages=251–254|doi=10.2307/2412618|jstor=2412618}}</ref> Yn 2009, amcangyfrifodd Chapman nifer y rhywogaethau byw o folysgiaid a ddisgrifiwyd yn 85,000.<ref name="Chapman 2009">{{Cite book|last=Chapman, A.D.|year=2009|url=http://www.environment.gov.au/biodiversity/abrs/publications/other/species-numbers/2009/04-02-groups-invertebrates.html#mollusca|title=Numbers of Living Species in Australia and the World|edition=2nd (printed)|publisher=Australian Biological Resources Study|location=Canberra|access-date=2010-01-12|isbn=978-0-642-56860-1}}; {{ISBN|978-0-642-56861-8}} (online edition).</ref> Amcangyfrifodd Haszprunar yn 2001 tua 93,000 rhywogaeth a enwir,<ref name="Haszprunar2001MolluscsInEncOfLifeSci">{{Cite book|chapter=Mollusca (Molluscs)|last=Haszprunar, G.|title=Encyclopedia of Life Sciences|year=2001|publisher=John Wiley & Sons, Ltd.|doi=10.1038/npg.els.0001598|isbn=978-0470016176}}</ref> sy'n cynnwys 23% o'r holl organebau morol a enwir.<ref name="HancockRecognisingResearch">{{Cite web|last=Hancock, Rebecca|year=2008|title=Recognising research on molluscs|publisher=Australian Museum|url=https://australian.museum/learn/animals/molluscs/|access-date=2009-03-09|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090530042720/http://www.austmus.gov.au/display.cfm?id=2897|archivedate=2009-05-30}}</ref> Mae molysgiaid yn ail yn unig i [[Arthropod|arthropodau]] o ran nifer y rhywogaethau anifeiliaid sy'n fyw heddiw<ref name="PonderWinstonLindberg">{{Cite book|editor-last=Ponder, W.F.|editor-last2=Lindberg, D.R.|year=2008|title=Phylogeny and Evolution of the Mollusca|location=Berkeley, CA|publisher=University of California Press|page=481|isbn=978-0-520-25092-5}}</ref> — ymhell y tu ôl i'r arthropodau, gyda 1,113,000 rhywogaeth ond ymhell ar y blaen i [[Cordog|gordogion]] gyda 52,000 rhywogaeth.<ref name="RuppertFoxBarnes2004">{{Cite book|ref=Ruppert|last=Ruppert, E.E.|last2=Fox, R.S.|last3=Barnes, R.D.|title=Invertebrate Zoology|publisher=Brooks / Cole|edition=7|isbn=978-0-03-025982-1|year=2004|url=https://archive.org/details/isbn_9780030259821}}</ref><ref name="Chapman 2009" /> a 70,000 o rywogaethau ffosil,<ref name="BruscaBrusca2003P702">{{Cite book|last=Brusca, R.C.|last2=Brusca, G.J.|title=Invertebrates|edition=2|year=2003|publisher=Sinauer Associates|isbn=978-0-87893-097-5|page=702}}</ref> er bod rhaid i gyfanswm y rhywogaethau o folysgiaid sydd erioed wedi bodoli fod lawer gwaith yn fwy na'r nifer sy'n fyw heddiw.<ref>{{Cite book|last=Raup, David M.|last2=Stanley, Steven M.|title=Principles of Paleontology|publisher=W.H. Freeman and Co.|edition=2|isbn=978-0716700227|year=1978|pages=4–5|url=https://archive.org/details/principlesofpale0000raup_g1k1/page/4}}</ref>
Ceir amrywiaeth fawr o wahanol Molysgiaid wedi mwy o ffurflenni nag unrhyw anifail ffurfiau, mwy nag unrhyw [[ffylwm]] arall o anifail, mae'n debyg, gan gynnwys [[Malwen|malwod]], [[Gwlithen|gwlithod]] a [[Gastropod|gastropodau]] eraill; cregyn bylchog a [[Cragen ddeuglawr|chregyn deuglawr]] eraill; [[Môr lawes|môr lewys]] (sgwidiau) a [[Cephalopod|seffalopodau]] eraill; ac is-grwpiau eraill llai adnabyddus ond yr un mor nodedig. Mae mwyafrif y rhywogaethau'n dal i fyw yn y cefnforoedd, ond mae rhai yn ffurfio rhan sylweddol o'r ffawna [[dŵr croyw]] a'r [[Ecosystem|ecosystemau]]'r tir. Mae molysgiaid yn amrywiol iawn mewn [[Trofannau|rhanbarthau trofannol]] a [[Hinsawdd dymherus|thymherus]], ond gellir eu canfod ar bob [[lledred]].<ref name="GiribetOkusuEtAlMolluscsWithSeriallyRepeatedStructures">{{Cite journal|first=G.|title=Evidence for a clade composed of molluscs with serially repeated structures: monoplacophorans are related to chitons|doi=10.1073/pnas.0602578103|pmc=1472512|pmid=16675549|date=May 2006|pages=7723–7728|issue=20|volume=103|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|last6=Nishiguchi|last=Giribet|first6=M.K.|last5=Schrödl|first5=M.|last4=Huff|first4=S.W.|last3=Lindgren|first3=A.R.|last2=Okusu|first2=A.|bibcode=2006PNAS..103.7723G}}</ref> Fel y nodwyd, mae tua 80% o'r holl rywogaethau o folysgiaid hysbys yn gastropodau.<ref name="PonderWinstonLindberg">{{Cite book|editor-last=Ponder, W.F.|editor-last2=Lindberg, D.R.|year=2008|title=Phylogeny and Evolution of the Mollusca|location=Berkeley, CA|publisher=University of California Press|page=481|isbn=978-0-520-25092-5}}</ref> Dywedir fod y [[Cephalopod|cephalopoda]] fel y [[Môr lawes|sgwid]], yr [[Môr-gyllyll|ystifflog]] (''cuttlefish'') ac [[Octopws|octopysau]] ymhlith yr infertebratau mwyaf datblygedig yn niwrolegol.<ref name="BarnesCalowEtAl2001InvertebratesSynthesis">{{Cite book|last=Barnes, R.S.K.|last2=Calow, P.|last3=Olive, P.J.W.|last4=Golding, D.W.|last5=Spicer, J.I.|year=2001|title=The Invertebrates: A synthesis|edition=3|publisher=Blackwell Science|location=UK}}</ref> Canfuwyd y sgwid cawraidd (''Architeuthis dux)'' yn ddiweddar, ond nid yn ei ffurf oedolyn;<ref>{{Cite journal|last=Kubodera, T.|last2=Mori, K.|date=December 22, 2005|title=First-ever observations of a live giant squid in the wild|journal=Proceedings of the Royal Society B|volume=272|issue=1581|pages=2583–2586|doi=10.1098/rspb.2005.3158|pmc=1559985|pmid=16321779|url=http://www.canarias7.es/pdf/docs/informecalamargigante.pdf|access-date=2008-10-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20160603005459/http://www.canarias7.es/pdf/docs/informecalamargigante.pdf|archive-date=June 3, 2016}}</ref> dyma un o'r [[Infertebrat|infertebratau]] mwyaf. Daliwyd sbesimen yn ddiweddar o'r sgwid anferthol (''Mesonychoteuthis hamiltoni)'', oedd yn mesur 10 metr o hyd ac yn pwyso 500 kg, sydd mae'n debyg ychydig yn fwy.
== Molwsg hynafol damcaniaethol ==
[[Delwedd:Archimollusc-en.svg|canol|bawd|{{Canol|Diagram anatomegol o folwsg hynafol damcaniaethol}}]]
Oherwydd yr ystod eang o amrywiaeth anatomegol ymhlith molysgiaid, mae llawer o werslyfrau’n cychwyn ar bwnc anatomeg molysgiaid trwy ddisgrifio’r hyn a elwir yn ''arch-folwsc'', y ''molwsg cyffredinol damcaniaethol'', neu ''folysgiaid hynafol damcaniaethol'' i ddangos y nodweddion mwyaf cyffredin a geir yn y ffylwm. Mae'r darlun hwn yn debyg iawn i'r monoplacophoran modern.<ref name="GiribetOkusuEtAlMolluscsWithSeriallyRepeatedStructures">{{Cite journal|first=G.|title=Evidence for a clade composed of molluscs with serially repeated structures: monoplacophorans are related to chitons|doi=10.1073/pnas.0602578103|pmc=1472512|pmid=16675549|date=May 2006|pages=7723–7728|issue=20|volume=103|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|last6=Nishiguchi|last=Giribet|first6=M.K.|last5=Schrödl|first5=M.|last4=Huff|first4=S.W.|last3=Lindgren|first3=A.R.|last2=Okusu|first2=A.|bibcode=2006PNAS..103.7723G}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFGiribetOkusuLindgrenHuff2006">Giribet, G.; Okusu, A.; Lindgren, A.R.; Huff, S.W.; Schrödl, M.; Nishiguchi, M.K. (May 2006). [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1472512 "Evidence for a clade composed of molluscs with serially repeated structures: monoplacophorans are related to chitons"]. ''Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America''. '''103''' (20): 7723–7728. [[Bibcode (dynodydd)|Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2006PNAS..103.7723G 2006PNAS..103.7723G]. [[Adnabyddwr gwrthrychau digidol|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1073/pnas.0602578103|10.1073/pnas.0602578103]]</span>. [[PMC (dynodydd)|PMC]] <span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1472512 1472512]</span>. [[PubMed|PMID]] [//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16675549 16675549].</cite></ref><ref name="Healy2001MolluscaInvertebrateZoology">{{Cite book|last=Healy, J.M.|chapter=The Mollusca|pages=120–171|title=Invertebrate Zoology|year=2001|edition=2|editor-last=Anderson, D.T.|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-551368-4}}</ref>
Mae'r molwsg cyffredinol hwn yn [[Cymesuredd|gymesur ddwyochrol]] ac mae ganddo [[Cragen gastropod|gragen]] sengl debyg i [[Llympet|lygad maharen]] ar ei ben. Mae'r gragen yn cael ei secretu gan fantell sy'n gorchuddio'r wyneb uchaf ac mae'r ochr isaf yn cynnwys "troed" cyhyrog sengl. Yr ymysgaroedd (neu ''visceropallium''), yw'r rhan metabolig meddal, heb [[Cyhyr|gyhyr]] y molysgiaid. Mae'n cynnwys organau'r corff.<ref name="Handbook">{{Cite book|last=Hayward|first=PJ|title=Handbook of the Marine Fauna of North-West Europe|year=1996|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-854055-7|pages=484–628}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFHayward1996">Hayward, PJ (1996). ''Handbook of the Marine Fauna of North-West Europe''. Oxford University Press. pp. 484–628. [[Rhif Llyfr Safonol Rhyngwladol|ISBN]] [[Arbennig:Ffynonellau Llyfrau/978-0-19-854055-7|<bdi>978-0-19-854055-7</bdi>]].</cite></ref>
== Dosbarthiad ==
Mae barn yn amrywio ynghylch nifer y [[Dosbarth (bioleg)|dosbarthiadau]] o folysgiaid; er enghraifft, mae'r tabl isod yn dangos saith dosbarth byw,<ref name="Haszprunar2001MolluscsInEncOfLifeSci">{{Cite book|chapter=Mollusca (Molluscs)|last=Haszprunar, G.|title=Encyclopedia of Life Sciences|year=2001|publisher=John Wiley & Sons, Ltd.|doi=10.1038/npg.els.0001598|isbn=978-0470016176}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFHaszprunar,_G.2001">Haszprunar, G. (2001). "Mollusca (Molluscs)". ''Encyclopedia of Life Sciences''. John Wiley & Sons, Ltd. [[Adnabyddwr gwrthrychau digidol|doi]]:[[doi:10.1038/npg.els.0001598|10.1038/npg.els.0001598]]. [[Rhif Llyfr Safonol Rhyngwladol|ISBN]] [[Arbennig:Ffynonellau Llyfrau/978-0470016176|<bdi>978-0470016176</bdi>]].</cite></ref> a dau ddosbarth a [[Difodiant|ddifodwyd]]. Er eu bod yn annhebygol o ffurfio cytras (''clade'') mae rhai'n cyfuno'r Caudofoveata a'r Solenogasters yn un dosbarth, yr Aplacophora.<ref name="Healy2001MolluscaInvertebrateZoology">{{Cite book|last=Healy, J.M.|chapter=The Mollusca|pages=120–171|title=Invertebrate Zoology|year=2001|edition=2|editor-last=Anderson, D.T.|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-551368-4}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFHealy,_J.M.2001">Healy, J.M. (2001). "The Mollusca". In Anderson, D.T. (ed.). ''Invertebrate Zoology'' (2 ed.). Oxford University Press. pp. 120–171. [[Rhif Llyfr Safonol Rhyngwladol|ISBN]] [[Arbennig:Ffynonellau Llyfrau/978-0-19-551368-4|<bdi>978-0-19-551368-4</bdi>]].</cite></ref><ref name="RuppertFoxBarnes2004">{{Cite book|ref=Ruppert|last=Ruppert, E.E.|last2=Fox, R.S.|last3=Barnes, R.D.|title=Invertebrate Zoology|publisher=Brooks / Cole|edition=7|isbn=978-0-03-025982-1|year=2004|url=https://archive.org/details/isbn_9780030259821}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="Ruppert">Ruppert, E.E.; Fox, R.S.; Barnes, R.D. (2004). [[iarchive:isbn_9780030259821|''Invertebrate Zoology'']] (7 ed.). Brooks / Cole. [[Rhif Llyfr Safonol Rhyngwladol|ISBN]] [[Arbennig:Ffynonellau Llyfrau/978-0-03-025982-1|<bdi>978-0-03-025982-1</bdi>]].</cite></ref> Mae dau o'r "dosbarthiadau" a gydnabyddir yn gyffredin yn hysbys o ffosilau'n unig.<ref name="PonderWinstonLindberg">{{Cite book|editor-last=Ponder, W.F.|editor-last2=Lindberg, D.R.|year=2008|title=Phylogeny and Evolution of the Mollusca|location=Berkeley, CA|publisher=University of California Press|page=481|isbn=978-0-520-25092-5}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPonder,_W.F.Lindberg,_D.R.2008">Ponder, W.F.; Lindberg, D.R., eds. (2008). ''Phylogeny and Evolution of the Mollusca''. Berkeley, CA: University of California Press. p. 481. [[Rhif Llyfr Safonol Rhyngwladol|ISBN]] [[Arbennig:Ffynonellau Llyfrau/978-0-520-25092-5|<bdi>978-0-520-25092-5</bdi>]].</cite></ref>
== Esblygiad ==
=== Cofnod ffosil ===
Ceir tystiolaeth dda o ymddangosiad y [[Gastropod|gastropodau]] (ee, ''[[Aldanella]]''), [[Cephalopod|seffalopodau]] (ee, ''Plectronoceras'') a [[Cragen ddeuglawr|chregyn deuglawr]] (''Pojetaia, Fordilla'') tua chanol y [[Cambriaidd|Cambrian]] c. 500 miliwn o flynyddoedd yn ôl, er y gellir dadlau bod pob un o'r rhain yn perthyn i linach bôn eu dosbarthiadau'n unig.<ref>Budd, G. E. & Jensen, S. A critical reappraisal of the fossil record of the bilaterian phyla. Biol. Rev. 75, 253–295 (2000).</ref> Fodd bynnag, mae hanes esblygiadol dyfodiad molysgiaid o'r grŵp hynafol Lophotrochozoa, a'u harallgyfeirio i'r [[Ffosil|ffurfiau byw a ffosil]] adnabyddus, yn dal i gael ei drafod yn frwd.
Ceir dadl ynghylch a yw rhai ffosilau Ediacaraidd a [[Cambriaidd|Chambriaidd]] Cynnar yn folysgiaid mewn gwirionedd. Disgrifiwyd y ''Kimberella'', o tua 555 miliwn o flynyddoedd yn ôl, gan rai paleontolegwyr fel "tebyg i folwsg",<ref name="Fedonkin1997">{{Cite journal|last=Fedonkin, M.A.|last2=Waggoner, B.M.|date=August 28, 1997|title=The Late Precambrian fossil Kimberella is a mollusc-like bilaterian organism|journal=Nature|volume=388|issue=6645|page=868|doi=10.1038/42242|bibcode=1997Natur.388..868F}}</ref><ref name="FedonkinEtAl2007NewDataOnKimberella">{{Cite journal|title=New data on Kimberella, the Vendian mollusc-like organism (White Sea region, Russia): palaeoecological and evolutionary implications|last=Fedonkin, M.A.|last2=Simonetta, A.|last3=Ivantsov, A.Y.|journal=Geological Society, London, Special Publications|year=2007|pages=157–179|doi=10.1144/SP286.12|url=http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/prato04/abstracts/fedonkin2.pdf|access-date=2008-07-10|volume=286|issue=1|bibcode=2007GSLSP.286..157F|archive-url=https://web.archive.org/web/20121122063627/http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/prato04/abstracts/fedonkin2.pdf|archive-date=2012-11-22}}</ref> ond mae eraill yn amharod i fynd ymhellach na "tebygol o fod yn anifail cyfochrog (''bilateria''),<ref name="Butterfield2006">{{Cite journal|last=Butterfield, N.J.|year=2006|title=Hooking some stem-group "worms": fossil lophotrochozoans in the Burgess Shale|journal=BioEssays|volume=28|issue=12|pages=1161–6|doi=10.1002/bies.20507|pmid=17120226}}</ref><ref name="Sigwart2007">{{Cite journal|last=Sigwart|first=J. D.|last2=Sutton|first2=M. D.|title=Deep molluscan phylogeny: synthesis of palaeontological and neontological data|journal=Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences|issue=1624|volume=274|pages=2413–2419|date=October 2007|pmid=17652065|pmc=2274978|doi=10.1098/rspb.2007.0701}} For a summary, see {{Cite web|title=The Mollusca|publisher=University of California Museum of Paleontology|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/taxa/inverts/mollusca/mollusca.php|access-date=2008-10-02}}</ref> os hynny.<ref>Budd, G. E., and S. Jensen. 2016: The origin of the animals and a "Savannah" hypothesis for early bilaterian evolution. Biological Reviews 7:Online ahead of print.</ref>
[[Delwedd:Yochelcionella_water_flow.png|chwith|bawd|Credir bod y ffosil Helcionellid bychan ''Yochelcionella'' yn folwsg cynnar<ref name="RunnegarPojeta1974">{{Cite journal|first=B.|first2=J.|last2=Pojeta Jr|title=Molluscan Phylogeny: the Paleontological Viewpoint|volume=186|last=Runnegar|journal=Science|issue=4161|pages=311–317|date=October 1974|jstor=1739764|pmid=17839855|doi=10.1126/science.186.4161.311|bibcode=1974Sci...186..311R}}</ref>]]
[[Delwedd:Neptunea_despecta.jpg|de|bawd|Mae cregyn torchog troellog yn ymddangos mewn llawer o [[Gastropod|gastropodau]].<ref name="RuppertFoxBarnes2004">{{Cite book|ref=Ruppert|last=Ruppert, E.E.|last2=Fox, R.S.|last3=Barnes, R.D.|title=Invertebrate Zoology|publisher=Brooks / Cole|edition=7|isbn=978-0-03-025982-1|year=2004|url=https://archive.org/details/isbn_9780030259821}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="Ruppert">Ruppert, E.E.; Fox, R.S.; Barnes, R.D. (2004). [[iarchive:isbn_9780030259821|''Invertebrate Zoology'']] (7 ed.). Brooks / Cole. [[Rhif Llyfr Safonol Rhyngwladol|ISBN]] [[Arbennig:Ffynonellau Llyfrau/978-0-03-025982-1|<bdi>978-0-03-025982-1</bdi>]].</cite></ref>]]
Mae coeden deulu esblygiadol y molwsg hefyd yn bwnc dadleuol. Yn ogystal â'r dadleuon ynghylch a oedd ''Kimberella'' ac unrhyw un o'r "halwaxiids" yn folysgiaid neu'n perthyn yn agos i folysgiaid,<ref name="FedonkinEtAl2007NewDataOnKimberella">{{Cite journal|title=New data on Kimberella, the Vendian mollusc-like organism (White Sea region, Russia): palaeoecological and evolutionary implications|last=Fedonkin, M.A.|last2=Simonetta, A.|last3=Ivantsov, A.Y.|journal=Geological Society, London, Special Publications|year=2007|pages=157–179|doi=10.1144/SP286.12|url=http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/prato04/abstracts/fedonkin2.pdf|access-date=2008-07-10|volume=286|issue=1|bibcode=2007GSLSP.286..157F|archive-url=https://web.archive.org/web/20121122063627/http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/prato04/abstracts/fedonkin2.pdf|archive-date=2012-11-22}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFFedonkin,_M.A.Simonetta,_A.Ivantsov,_A.Y.2007">Fedonkin, M.A.; Simonetta, A.; Ivantsov, A.Y. (2007). [https://web.archive.org/web/20121122063627/http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/prato04/abstracts/fedonkin2.pdf "New data on Kimberella, the Vendian mollusc-like organism (White Sea region, Russia): palaeoecological and evolutionary implications"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Geological Society, London, Special Publications''. '''286''' (1): 157–179. [[Bibcode (dynodydd)|Bibcode]]:[https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2007GSLSP.286..157F 2007GSLSP.286..157F]. [[Adnabyddwr gwrthrychau digidol|doi]]:[[doi:10.1144/SP286.12|10.1144/SP286.12]]. [[S2CID (dynodydd)|S2CID]] [https://api.semanticscholar.org/CorpusID:331187 331187]. Archived from [http://www.geosci.monash.edu.au/precsite/docs/workshop/prato04/abstracts/fedonkin2.pdf the original] <span class="cs1-format">(PDF)</span> on 2012-11-22<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2008-07-10</span></span>.</cite></ref><ref name="Butterfield2006">{{Cite journal|last=Butterfield, N.J.|year=2006|title=Hooking some stem-group "worms": fossil lophotrochozoans in the Burgess Shale|journal=BioEssays|volume=28|issue=12|pages=1161–6|doi=10.1002/bies.20507|pmid=17120226}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFButterfield,_N.J.2006">Butterfield, N.J. (2006). "Hooking some stem-group "worms": fossil lophotrochozoans in the Burgess Shale". ''BioEssays''. '''28''' (12): 1161–6. [[Adnabyddwr gwrthrychau digidol|doi]]:[[doi:10.1002/bies.20507|10.1002/bies.20507]]. [[PubMed|PMID]] [//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17120226 17120226]. [[S2CID (dynodydd)|S2CID]] [https://api.semanticscholar.org/CorpusID:29130876 29130876].</cite></ref><ref name="CaronScheltemaSchanderRudkin2006">{{Cite journal|last=Caron, J.B.|last2=Scheltema, A.|last3=Schander, C.|last4=Rudkin, D.|date=July 13, 2006|title=A soft-bodied mollusc with radula from the Middle Cambrian Burgess Shale|journal=Nature|volume=442|issue=7099|pages=159–163|doi=10.1038/nature04894|pmid=16838013|bibcode=2006Natur.442..159C}}</ref><ref name="Butterfield2008EarlyCambrianRadula">{{Cite journal|last=Butterfield, N.J.|title=An Early Cambrian Radula|journal=Journal of Paleontology|date=May 2008|volume=82|issue=3|pages=543–554|doi=10.1666/07-066.1}}</ref> ceir dadleuon am y berthynas rhwng y dosbarthiadau o folysgiaid byw.<ref name="Sigwart2007">{{Cite journal|last=Sigwart|first=J. D.|last2=Sutton|first2=M. D.|title=Deep molluscan phylogeny: synthesis of palaeontological and neontological data|journal=Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences|issue=1624|volume=274|pages=2413–2419|date=October 2007|pmid=17652065|pmc=2274978|doi=10.1098/rspb.2007.0701}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSigwartSutton2007">Sigwart, J. D.; Sutton, M. D. (October 2007). [//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2274978 "Deep molluscan phylogeny: synthesis of palaeontological and neontological data"]. ''Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences''. '''274''' (1624): 2413–2419. [[Adnabyddwr gwrthrychau digidol|doi]]:[[doi:10.1098/rspb.2007.0701|10.1098/rspb.2007.0701]]. [[PMC (dynodydd)|PMC]] <span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2274978 2274978]</span>. [[PubMed|PMID]] [//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17652065 17652065].</cite> For a summary, see {{Cite web|title=The Mollusca|publisher=University of California Museum of Paleontology|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/taxa/inverts/mollusca/mollusca.php|access-date=2008-10-02}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.ucmp.berkeley.edu/taxa/inverts/mollusca/mollusca.php "The Mollusca"]. University of California Museum of Paleontology<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2008-10-02</span></span>.</cite></ref> Mewn gwirionedd, efallai y bydd yn rhaid ailddiffinio rhai grwpiau a ddosberthir yn draddodiadol fel molysgiaid fel rhai gwahanol ond perthynol. <ref name="GoloboffEtAl2009">{{Cite journal|doi=10.1111/j.1096-0031.2009.00255.x|first5=J. Salvador|pages=211–230|issue=3|volume=25|journal=[[Cladistics (journal)|Cladistics]]|first7=James S.|last7=Farris|first6=Mari|last6=Källersjö|last5=Arias|title=Phylogenetic analysis of 73 060 taxa corroborates major eukaryotic groups|first4=Claudia A.|last4=Szumik|first3=J. Marcos|last3=Mirande|first2=Santiago A.|last2=Catalano|first=Pablo A.|last=Goloboff|year=2009|pmid=34879616}}</ref>
Mae’r perthnasoedd esblygiadol o fewn y molysgiaid hefyd yn cael eu trafod, ac mae’r diagramau isod yn dangos dau adluniad a gefnogir yn eang:
== Y defnydd gan ddyn ==
Am filoedd o flynyddoedd, mae molysgiaid wedi bod yn ffynhonnell fwyd i bobl, yn ogystal â bod yn nwyddau moethus ffasiynol, yn enwedig [[Perl|perlau]], lliw porffor Tyrian a sidan y môr, a chyfansoddion cemegol. Mae eu cregyn hefyd wedi cael eu defnyddio fel math o [[arian cyfred]] mewn rhai cymdeithasau cyn-ddiwydiannol. Gall nifer o rywogaethau o folysgiaid frathu neu bigo bodau dynol, ac mae rhai wedi dod yn blâu amaethyddol.
==Y defnydd gan fodau dynol ==
Mae molysgiaid, yn enwedig cregyn deuglawr ee [[Cragen fylchog|cregyn bylchog]] a [[Cregyn gleision|chregyn gleision]], wedi bod yn ffynhonnell fwyd bwysig ers o leiaf dyfodiad bodau dynol modern, ac mae hyn yn aml wedi arwain at orbysgota.<ref>{{Cite journal|last=Mannino, M.A.|last2=Thomas, K.D.|title=Depletion of a resource? The impact of prehistoric human foraging on intertidal mollusc communities and its significance for human settlement, mobility and dispersal|journal=World Archaeology|issue=3|date=2002|pages=452–474|doi=10.1080/00438240120107477|jstor=827879|volume=33}}</ref> Mae molysgiaid eraill sy'n cael eu bwyta'n gyffredin yn cynnwys [[Octopws|octopysau]] a [[môr lawes]] ([[Môr lawes|sgwidiau)]], [[Cregyn moch|gwichiaid]], [[wystrys]] a [[Cregyn bylchog|chregyn bylchog]].<ref>{{Cite book|last=Garrow, J.S.|last2=Ralph, A.|last3=James, W.P.T.|title=Human Nutrition and Dietetics|publisher=Elsevier Health Sciences|year=2000|isbn=978-0-443-05627-7|page=370}}</ref> Yn 2005, roedd Tsieina'n pysgota 80% o'r molysgiaid byd-eang, gan rwydo bron i 11,000,000 tunnell. Yn Ewrop, Ffrainc oedd arweinydd y diwydiant o hyd.<ref>{{Cite web|url=http://www.fao.org/figis/servlet/TabLandArea?tb_ds=Capture&tb_mode=TABLE&tb_act=SELECT&tb_grp=COUNTRY|access-date=2008-10-03|title=China catches almost 11 m tonnes of molluscs in 2005|publisher=[[FAO]]}}</ref> Mae rhai gwledydd yn rheoleiddio mewnforio a thrin molysgiaid a [[bwyd môr]] eraill, yn bennaf i leihau'r risg o wenwyn o [[Tocsin|docsinau]] a all weithiau gronni yn yr anifeiliaid.<ref>{{Cite web|title=Importing fishery products or bivalve molluscs|publisher=Food Standards Agency|location=United Kingdom|url=http://www.food.gov.uk/foodindustry/imports/want_to_import/fisheryproducts/|access-date=2008-10-02|archivedate=2012-11-19|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CI4MKgVN?url=http://www.food.gov.uk/business-industry/imports/want_to_import/fisheryproducts/}}</ref>
[[Delwedd:Pearl_farm_(Seram,_Indonesia).jpg|alt=Photo of three circular metal cages in shallows, with docks, boathouses and palm trees in background|chwith|bawd| Fferm wystrys perlog dŵr heli yn Seram, [[Indonesia]]]]
Gall y rhan fwyaf o folysgiaid â chregyn gynhyrchu [[Perl|perlau]], ond dim ond perlau [[Cragen ddeuglawr|cregyn deuglawr]] a rhai [[Gastropod|gastropodau]], y mae eu cregyn wedi'u leinio â nacre, sy'n werthfawr.<ref name="RuppertFoxBarnes2004">{{Cite book|ref=Ruppert|last=Ruppert, E.E.|last2=Fox, R.S.|last3=Barnes, R.D.|title=Invertebrate Zoology|publisher=Brooks / Cole|edition=7|isbn=978-0-03-025982-1|year=2004|url=https://archive.org/details/isbn_9780030259821}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="Ruppert">Ruppert, E.E.; Fox, R.S.; Barnes, R.D. (2004). [[iarchive:isbn_9780030259821|''Invertebrate Zoology'']] (7 ed.). Brooks / Cole. [[Rhif Llyfr Safonol Rhyngwladol|ISBN]] [[Arbennig:Ffynonellau Llyfrau/978-0-03-025982-1|<bdi>978-0-03-025982-1</bdi>]].</cite></ref> Cynhyrchir y perlau naturiol gorau gan y wystrys perlog morol, ''[[Pinctada]] margaritifera'' a ''Pinctada mertensi'', sy'n byw yn nyfroedd [[Trofannau|trofannol]] ac [[isdrofannol]] [[y Cefnfor Tawel]]. Mae perlau naturiol yn ffurfio pan fydd gwrthrych estron bach (ee gronyn o dywod) yn mynd yn sownd rhwng y fantell a'r gragen.
=== Niwed i fodau dynol ===
==== Pigiadau a brathiadau ====
[[Delwedd:Hapalochlaena_lunulata.JPG|bawd|Mae brathiad gan yr octopws modrwyau glas (un o'r 4 ''Hapalochlaena'') yn gallu lladd oedolyn.<ref name="AVRU_BlueRinged">{{Cite web|title=Blue ringed octopus|last=Alafaci, A.|publisher=Australian Venom Research Unit|url=http://www.avru.org/compendium/biogs/A000060b.htm|access-date=2008-10-03|date=5 June 2018}}</ref>]]
Mae rhai molysgiaid yn pigo neu'n brathu, ond mae cyfanswm y marwolaethau o wenwynau molysgiaid yn llai na 10% o'r rhai sy'n deillio o [[Slefren fôr|bigiadau]] slefrod môr.<ref name="WilliamsonFennerEtAl1996VenomousMarine Animals">{{Cite book|last=Williamson, J.A.|last2=Fenner, P.J.|last3=Burnett, J.W.|last4=Rifkin, J.|title=Venomous and Poisonous Marine Animals: A Medical and Biological Handbook|publisher=UNSW Press|year=1996|isbn=978-0-86840-279-6|pages=65–68|url=https://books.google.com/books?id=YsZ3GryFIzEC&pg=PA75}}</ref>
Mae pob [[octopws]] yn wenwynig,<ref name="Anderson1995GiantPacificOctopus">{{Cite journal|last=Anderson|first=R.C.|year=1995|title=Aquarium husbandry of the giant Pacific octopus|journal=Drum and Croaker|volume=26|pages=14–23}}</ref> ond dim ond ychydig o rywogaethau sy'n fygythiad sylweddol i fodau dynol. Mae octopysau modrwyau glas yn y genws ''Hapalochlaena'', sy'n byw o amgylch Awstralia a Gini Newydd, yn brathu bodau dynol dim ond os cânt eu pryfocio'n ddifrifol,<ref name="AVRU_BlueRinged">{{Cite web|title=Blue ringed octopus|last=Alafaci, A.|publisher=Australian Venom Research Unit|url=http://www.avru.org/compendium/biogs/A000060b.htm|access-date=2008-10-03|date=5 June 2018}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFAlafaci,_A.2018">Alafaci, A. (5 June 2018). [http://www.avru.org/compendium/biogs/A000060b.htm "Blue ringed octopus"]. Australian Venom Research Unit<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2008-10-03</span></span>.</cite></ref> ond mae eu gwenwyn yn lladd 25% o weithiau. Ceir rhywogaeth drofannol arall, ''Octopus apollyon'', sy'n achosi [[llid]] difrifol a all bara am dros fis hyd yn oed os caiff ei drin yn gywir,<ref>{{Cite journal|doi=10.1111/j.1600-0536.1999.tb06025.x|last2=Baldini|last5=Borroni|first4=F.|last4=Borghini|first3=G.|last3=Nolli|first2=F.|first=V.|pmid=10073455|last=Brazzelli|date=March 1999|pages=169–70|issue=3|volume=40|journal=Contact Dermatitis|title=''Octopus apollyon'' bite|first5=G.}}</ref> a gall brathiad ''Octopus rubescens'' achosi necrosis sy'n para mwy na mis os na chaiff ei drin, a chur pen a gwendid sy'n para am dros wythnos hyd yn oed os caiff ei drin.<ref name="Anderson 1999">{{Cite journal|last=Anderson|first=R.C.|year=1999|title=An octopus bite and its treatment|journal=The Festivus|volume=31|pages=45–46}}</ref>
[[Delwedd:Textile_cone.JPG|alt=Photo of cone on ocean bottom|chwith|bawd| Gall malwod côn byw fod yn beryglus i gasglwyr cregyn, ond maent yn ddefnyddiol i ymchwilwyr ymn maes niwroleg.<ref name="New Scientist19October1996DoctorSnail">{{Cite journal|last=Concar, D.|journal=New Scientist|date=19 October 1996|title=Doctor snail—Lethal to fish and sometimes even humans, cone snail venom contains a pharmacopoeia of precision drugs|access-date=2008-10-03|url=https://www.newscientist.com/article/mg15220523.900-doctor-snail--lethal-to-fish-and-sometimes-even-humans-cone-snail-venom-contains-a-pharmacopoeia-of-precision-drugs-david-concar-finds-out-how-the-toxins-target-nerve-cells.html}}</ref>]]
Mae pob rhywogaeth o falwod côn yn wenwynig a gallant bigo'n boenus wrth eu trin, er bod llawer o rywogaethau'n rhy fach i achosi llawer o risg i bobl, a dim ond ychydig o farwolaethau a gofnodwyd. Mae eu gwenwyn yn gymysgedd cymhleth o [[Tocsin|docsinau]], rhai'n gweithredu'n gyflym ac eraill yn arafach ond yn fwy marwol.<ref name="New Scientist19October1996DoctorSnail">{{Cite journal|last=Concar, D.|journal=New Scientist|date=19 October 1996|title=Doctor snail—Lethal to fish and sometimes even humans, cone snail venom contains a pharmacopoeia of precision drugs|access-date=2008-10-03|url=https://www.newscientist.com/article/mg15220523.900-doctor-snail--lethal-to-fish-and-sometimes-even-humans-cone-snail-venom-contains-a-pharmacopoeia-of-precision-drugs-david-concar-finds-out-how-the-toxins-target-nerve-cells.html}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFConcar,_D.1996">Concar, D. (19 October 1996). [https://www.newscientist.com/article/mg15220523.900-doctor-snail--lethal-to-fish-and-sometimes-even-humans-cone-snail-venom-contains-a-pharmacopoeia-of-precision-drugs-david-concar-finds-out-how-the-toxins-target-nerve-cells.html "Doctor snail—Lethal to fish and sometimes even humans, cone snail venom contains a pharmacopoeia of precision drugs"]. ''New Scientist''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2008-10-03</span></span>.</cite></ref><ref name="WilliamsonFennerEtAl1996VenomousMarine Animals">{{Cite book|last=Williamson, J.A.|last2=Fenner, P.J.|last3=Burnett, J.W.|last4=Rifkin, J.|title=Venomous and Poisonous Marine Animals: A Medical and Biological Handbook|publisher=UNSW Press|year=1996|isbn=978-0-86840-279-6|pages=65–68|url=https://books.google.com/books?id=YsZ3GryFIzEC&pg=PA75}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFWilliamson,_J.A.Fenner,_P.J.Burnett,_J.W.Rifkin,_J.1996">Williamson, J.A.; Fenner, P.J.; Burnett, J.W.; Rifkin, J. (1996). [https://books.google.com/books?id=YsZ3GryFIzEC&pg=PA75 ''Venomous and Poisonous Marine Animals: A Medical and Biological Handbook'']. UNSW Press. pp. 65–68. [[Rhif Llyfr Safonol Rhyngwladol|ISBN]] [[Arbennig:Ffynonellau Llyfrau/978-0-86840-279-6|<bdi>978-0-86840-279-6</bdi>]].</cite></ref><ref>{{Cite web|url=http://grimwade.biochem.unimelb.edu.au/cone/deathby.html|title=Cone Shell Mollusc Poisoning, with Report of a Fatal Case|last=Livett, B.|publisher=Department of Biochemistry and Molecular Biology, University of [[Melbourne]]|access-date=2008-10-03|archiveurl=https://www.webcitation.org/6CaANjC2u?url=http://grimwade.biochem.unimelb.edu.au/cone/deathby.html|archivedate=2012-12-01}}</ref> Mae effeithiau tocsinau plisgyn côn unigol ar systemau nerfol dioddefwyr mor fanwl gywir fel eu bod yn arfau defnyddiol ar gyfer ymchwil mewn [[niwroleg]], ac mae maint bach eu [[Moleciwl|moleciwlau]]'n ei gwneud hi'n hawdd eu syntheseiddio.<ref name="New Scientist19October1996DoctorSnail" /><ref>{{Cite journal|doi=10.1590/S0037-86822006000500015|pmid=17160331|title=Venomous mollusks: The risks of human accidents by conus snails (gastropoda: Conidae) in Brazil|journal=Revista da Sociedade Brasileira de Medicina Tropical|volume=39|issue=5|pages=498–500|date=September–October 2006|last=Haddad Junior|first=V.|last2=Paula Neto|first2=J.O.B.D.|last3=Cobo|first3=V.L.J.}}</ref>
==== Fectorau clefydau ====
[[Delwedd:Schistosomiasis_itch.jpeg|bawd|Fesiglau croen a grëir gan dreiddiad ''Schistosoma''. (Ffynhonnell: CDC )]]
Mae [[sgistosomiasis]] (a elwir hefyd yn bilharzia, bilharziosis neu dwymyn y falwen), clefyd a achosir gan y llyngyr llyngyr ''Schistosoma'', yn “ail yn unig i falaria fel y clefyd parasitig mwyaf dinistriol mewn gwledydd trofannol. Amcangyfrifir bod 200 miliwn o bobl mewn 74 o wledydd wedi'u heintio â'r afiechyd – 100 miliwn yn Affrica yn unig.”<ref>{{Cite web|title=The Carter Center Schistosomiasis Control Program|publisher=The [[Carter Center]]|url=http://www.cartercenter.org/health/schistosomiasis/index.html|access-date=2008-10-03}}</ref> Mae gan y paraseit 13 o rywogaethau hysbys, ac mae dwy ohonynt yn heintio bodau dynol. Nid molysgiaid mo'r parasit ei hun, ond mae gan bob rhywogaeth falwod dŵr croyw lletyol.<ref>{{Cite book|last=Brown, D.S.|title=Freshwater Snails of Africa and Their Medical Importance|publisher=CRC Press|year=1994|isbn=978-0-7484-0026-3|page=305}}</ref>
==== Plâu ====
Gall rhai rhywogaethau o folysgiaid, yn enwedig rhai malwod a [[Gwlithen|gwlithod]], fod yn bla difrifol i gnydau,<ref>{{Cite book|last=Barker, G.M.|title=Molluscs As Crop Pests|publisher=CABI Publications|year=2002|isbn=978-0-85199-320-1}}</ref> a phan gânt eu cyflwyno i amgylcheddau newydd, gallant anghydbwyso [[Ecosystem|ecosystemau]] lleol. Un pla o'r fath, yw'r falwen Affricanaidd enfawr ''Achatina fulica'', a gyflwynwyd gan ddyn i sawl rhan o Asia, yn ogystal ag i lawer o ynysoedd yng [[Cefnfor India|Nghefnfor India]] a'r [[Y Cefnfor Tawel|Cefnfor Tawel]]. Yn y [[1990au]], cyrhaeddodd y rhywogaeth hon India'r Gorllewin. Bu ymdrechion i'w rheoli trwy gyflwyno'r falwen ysglyfaethus ''Euglandina rosea'' yn drychinebus, wrth i'r ysglyfaethwr anwybyddu ''Achatina fulica'' a mynd ymlaen i ddifa sawl rhywogaeth frodorol o falwod yn llwyr.<ref>{{Cite journal|last=Civeyrel, L.|last2=Simberloff, D.|title=A tale of two snails: is the cure worse than the disease?|journal=Biodiversity and Conservation|volume=5|issue=10|date=October 1996|pages=1231–1252|doi=10.1007/BF00051574}}</ref>
== Gweler hefyd ==
* [[Gwlithen]]
* [[Nematoda]]
== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau|30em}}
== Dolenni allanol ==
* [https://phys.org/news/2011-10-mollusk-evolutionary-tree.html Researchers complete mollusk evolutionary tree; 26 October 2011]
* [https://conchology.be/?t=261 Hardy's Internet Guide to Marine Gastropods]
* [http://www.nmr-pics.nl/ Rotterdam Natural History Museum] Shell Image Gallery
* [https://web.archive.org/web/20150907012135/http://ccma.nos.noaa.gov/about/coast/nsandt/musselwatch.aspx Mussel Watch Programme]
* Online biomonitoring of bivalve activity, 24/7: [http://molluscan-eye.epoc.u-bordeaux1.fr/index.php?rubrique=accueil&lang=en MolluSCAN ''eye'']
{{Rheoli awdurdod}}
[[Categori:Molysgiaid| ]]
[[Categori:Bioleg forol]]
|