Yr Eidal: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Dim crynodeb golygu |
ehangu Tagiau: Golygiad cod 2017 |
||
Llinell 4:
Heddiw, mae gan yr Eidal un o'r economïau mwyaf datblygedig yn y byd o ran CMC,<ref name="qq">{{Cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/pdf/text.pdf|title=IMF Advanced Economies List. World Economic Outlook, April 2016, p. 148|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160421023851/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/pdf/text.pdf|archivedate=21 April 2016}}</ref><ref name="cia">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/appendix/appendix-b.html|title=Appendix B. International Organizations and Groups|website=[[World Factbook]]|last=CIA|year=2008|access-date=10 April 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080409033504/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/appendix/appendix-b.html|archivedate=9 April 2008}}</ref><ref name="wb">[http://data.worldbank.org/about/country-and-lending-groups#High_income Country and Lending Groups.]</ref> a hi yw'r wythfed economi fwyaf y byd yn ôl [[Cynnyrch mewnwladol crynswth|CMC enwol]] (y trydydd yn yr [[Yr Undeb Ewropeaidd|Undeb Ewropeaidd]] ), y chweched 'cyfoeth cenedlaethol' mwyaf ac yn ei banc canolog mae'r 3edd storfa fwyaf o aur wrth-gefnr. Fe'i rhestrir yn uchel iawn o ran [[disgwyliad oes]] ei phobl, ansawdd bywyd, [[Gofal Iechyd|gofal iechyd]],<ref>{{Cite web|url=http://www.photius.com/rankings/healthranks.html|title=The World Health Organization's ranking of the world's health systems|publisher=Photius.com|access-date=7 Medi 2015}}</ref> ac addysg. Mae'r wlad yn chwarae rhan amlwg mewn materion economaidd, milwrol, diwylliannol a diplomyddol rhanbarthol a byd-eang; mae'n bwer rhanbarthol<ref>Gabriele Abbondanza, ''Italy as a Regional Power: the African Context from National Unification to the Present Day'' (Rome: Aracne, 2016)</ref><ref>"''[[Operation Alba]] Mai be considered one of the most important instances in which Italy has acted as a regional power, taking the lead in executing a technically and politically coherent and determined strategy.''"</ref> ac yn bwer mawr,<ref name="Canada Among Nations">{{Cite book|title=Canada Among Nations, 2004: Setting Priorities Straight|date=17 Ionawr 2005|publisher=McGill-Queen's Press – MQUP|isbn=978-0-7735-2836-9|page=85|url={{Google books|nTKBdY5HBeUC |page= |keywords=Canada%20Among%20Nations%2C%202004%3A%20Setting%20Priorities Straight |text= |plainurl=yes}}|access-date=13 Mehefin 2016}}</ref><ref name="Milena Sterio">{{Cite book|last=Sterio|first=Milena|title=The right to self-determination under international law : "selfistans", secession and the rule of the great powers|date=2013|publisher=Routledge|location=Milton Park, Abingdon, Oxon|isbn=978-0-415-66818-7|page=xii (preface)|url=https://books.google.com/books?id=-QuI6n_OVMYC&q=The%20Right%20to%20Self-determination%20Under%20International%20Law%3A%20%22selfistans%22%2C%20Secession%20and%20the%20Rule%20of%20the%20Great%20Powers|access-date=13 Mehefin 2016}}</ref> a ganddi hi mae'r [[Lluoedd milwrol|wythfed byddin mwyaf pwerus]] y byd. Mae'r Eidal yn aelod sefydlol a blaenllaw o'r [[Yr Undeb Ewropeaidd|Undeb Ewropeaidd]] ac yn aelod o nifer o sefydliadau rhyngwladol, gan gynnwys y [[Y Cenhedloedd Unedig|Cenhedloedd Unedig]], [[NATO]], yr [[OECD]], y [[Sefydliad Diogelwch a Chydweithrediad Ewrop|Sefydliad Diogelwch a Chydweithrediad yn Ewrop]], [[Sefydliad Masnach y Byd]], y [[G7|Grŵp o Saith]], y [[G20]], Undeb Gwledydd y Môr Canoldir, [[Cyngor Ewrop]], Uno er Consensws, Ardal Schengen a llawer mwy. Ganwyd llawer o ddyfeiswyr ac arlunwyr mawr y byd yn yr hyn rydym yn ei adnabod heddiw fel Yr Eidal. ,Bu'r wlad yn ganolfan fyd-eang yn y maesydd canlynol: celf, cerddoriaeth, [[Llên yr Eidal|llenyddiaeth]], athroniaeth, gwyddoniaeth, technoleg, a ffasiwn ers amser maith, ac mae wedi dylanwadu a chyfrannu'n fawr at feysydd amrywiol gan gynnwys y sinema, bwyd, chwaraeon, y gyfraith, bancio a busnes.<ref>{{Cite web|url=http://www.crvp.org/book/Series04/IV-5/chapter_vi.htm|title=The essence of Italian culture and the challenge of the global age|last=Michael Barone|date=2 Medi 2010|publisher=Council for Research in Values and philosophy|access-date=22 Medi 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120922063927/http://www.crvp.org/book/Series04/IV-5/chapter_vi.htm|archivedate=22 Medi 2012}}</ref> Gan yr Eidal mae'r nifer fwyaf o [[Rhestr o Safleoedd Treftadaeth y Byd yn yr Eidal|Safleoedd Treftadaeth y Byd]] (58 yn 2020), a hi yw'r bumed wlad yr ymwelir â hi fwyaf gan dwristiaeth.
Heddiw, mae gan yr Eidal un o'r economïau mwyaf datblygedig yn y byd o ran CMC,<ref name="qq">{{Cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/pdf/text.pdf|title=IMF Advanced Economies List. World Economic Outlook, April 2016, p. 148|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160421023851/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/pdf/text.pdf|archivedate=21 April 2016}}</ref><ref name="cia">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/appendix/appendix-b.html|title=Appendix B. International Organizations and Groups|website=[[World Factbook]]|last=CIA|year=2008|access-date=10 April 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080409033504/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/appendix/appendix-b.html|archivedate=9 April 2008}}</ref><ref name="wb">[http://data.worldbank.org/about/country-and-lending-groups#High_income Country and Lending Groups.] </ref> a hi yw'r wythfed economi fwyaf y byd yn ôl [[Cynnyrch mewnwladol crynswth|CMC enwol]] (y trydydd yn yr [[Yr Undeb Ewropeaidd|Undeb Ewropeaidd]] ), y chweched 'cyfoeth cenedlaethol' mwyaf ac yn ei banc canolog mae'r 3edd storfa fwyaf o aur wrth-gefnr. Fe'i rhestrir yn uchel iawn o ran [[disgwyliad oes]] ei phobl, ansawdd bywyd, [[Gofal Iechyd|gofal iechyd]],<ref>{{Cite web|url=http://www.photius.com/rankings/healthranks.html|title=The World Health Organization's ranking of the world's health systems|publisher=Photius.com|access-date=7 September 2015}}</ref> ac addysg. Mae'r wlad yn chwarae rhan amlwg mewn materion economaidd, milwrol, diwylliannol a diplomyddol rhanbarthol a byd-eang; mae'n bwer rhanbarthol<ref>Gabriele Abbondanza, ''Italy as a Regional Power: the African Context from National Unification to the Present Day'' (Rome: Aracne, 2016)</ref><ref>"''[[Operation Alba]] may be considered one of the most important instances in which Italy has acted as a regional power, taking the lead in executing a technically and politically coherent and determined strategy.''" </ref> ac yn bwer mawr,<ref name="Canada Among Nations">{{Cite book|title=Canada Among Nations, 2004: Setting Priorities Straight|date=17 January 2005|publisher=McGill-Queen's Press – MQUP|isbn=978-0-7735-2836-9|page=85|url={{Google books|nTKBdY5HBeUC |page= |keywords=Canada%20Among%20Nations%2C%202004%3A%20Setting%20Priorities Straight |text= |plainurl=yes}}|access-date=13 June 2016}}</ref><ref name="Milena Sterio">{{Cite book|last=Sterio|first=Milena|title=The right to self-determination under international law : "selfistans", secession and the rule of the great powers|date=2013|publisher=Routledge|location=Milton Park, Abingdon, Oxon|isbn=978-0-415-66818-7|page=xii (preface)|url=https://books.google.com/books?id=-QuI6n_OVMYC&q=The%20Right%20to%20Self-determination%20Under%20International%20Law%3A%20%22selfistans%22%2C%20Secession%20and%20the%20Rule%20of%20the%20Great%20Powers|access-date=13 June 2016}}</ref> a ganddi hi mae'r [[Lluoedd milwrol|wythfed byddin mwyaf pwerus]] y byd. Mae'r Eidal yn aelod sefydlol a blaenllaw o'r [[Yr Undeb Ewropeaidd|Undeb Ewropeaidd]] ac yn aelod o nifer o sefydliadau rhyngwladol, gan gynnwys y [[Y Cenhedloedd Unedig|Cenhedloedd Unedig]], [[NATO]], yr [[OECD]], y [[Sefydliad Diogelwch a Chydweithrediad Ewrop|Sefydliad Diogelwch a Chydweithrediad yn Ewrop]], [[Sefydliad Masnach y Byd]], y [[G7|Grŵp o Saith]], y [[G20]], Undeb Gwledydd y Môr Canoldir, [[Cyngor Ewrop]], Uno er Consensws, Ardal Schengen a llawer mwy. Ganwyd llawer o ddyfeiswyr ac arlunwyr mawr y byd yn yr hyn rydym yn ei adnabod heddiw fel Yr Eidal. ,Bu'r wlad yn ganolfan fyd-eang yn y maesydd canlynol: celf, cerddoriaeth, [[Llên yr Eidal|llenyddiaeth]], athroniaeth, gwyddoniaeth, technoleg, a ffasiwn ers amser maith, ac mae wedi dylanwadu a chyfrannu'n fawr at feysydd amrywiol gan gynnwys y sinema, bwyd, chwaraeon, y gyfraith, bancio a busnes.<ref>{{Cite web|url=http://www.crvp.org/book/Series04/IV-5/chapter_vi.htm|title=The essence of Italian culture and the challenge of the global age|last=Michael Barone|date=2 September 2010|publisher=Council for Research in Values and philosophy|access-date=22 September 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120922063927/http://www.crvp.org/book/Series04/IV-5/chapter_vi.htm|archivedate=22 September 2012}}</ref> Gan yr Eidal mae'r nifer fwyaf o [[Rhestr o Safleoedd Treftadaeth y Byd yn yr Eidal|Safleoedd Treftadaeth y Byd]] (58 yn 2020), a hi yw'r bumed wlad yr ymwelir â hi fwyaf gan dwristiaeth.
== Hanes ==
Llinell 16 ⟶ 18:
Bu cyfres o ryfeloedd, y [[Rhyfeloedd Pwnig]], rhwng Rhufain a [[Carthago]]; yn ystod yr [[Ail Ryfel Pwnig]] bu'r cadfridog Carthaginaidd [[Hannibal]] yn ymgyrchu yn yr Eidal am flynyddoedd. Er iddo ennill nifer o fuddugoliaethau ysgubol dros y Rhufeiniaid, bu raid iddo encilio o'r Eidal yn y diewedd. Ar ddiwedd y [[Trydydd Rhyfel Pwnig]] yn [[146 CC]], dinistriwyd Carthago.
Tyfodd [[Ymerodraeth Rhufain]] yn gyflym yn y cyfnod canlynol; concrwyd [[Gâl]] gan [[Iŵl Cesar]] rhwng 60 a 50 CC. Daeth ei fab mabwysiedig, [[Augustus]], yn ymerawdwr cyntaf Rhufain. Daeth yr ymerodraeth yn y gorllewin i ben yn y [[5g]], a meddiannwyd yr Eidal gan bobloedd Almaenig megis yr [[Ostrogothiaid]] a'r [[Lombardiaid]]. Ffurfiwyd nifer o wladwriaethau.
Dim ond yn y [[19g]] yr ad-unwyd yr Eidal, gyda [[Giuseppe Garibaldi]] yn un o'r prif ysgogwyr. Sefydlwyd [[Teyrnas yr Eidal]] yn [[1861]]. Daeth [[Benito Mussolini]], arweinydd plaid y [[Ffasgwyr]] yn Brif Weinidog yn [[1922]]. Pan ddechreuodd yr [[Ail Ryfel Byd]], daeth Mussolini a'r Eidal i mewn i'r rhyfel ar ochr [[yr Almaen]]. Diswyddwyd ef yn [[1943]], a'i saethu yn [[1945]].
Llinell 33:
Erbyn canol y [[19g]], roedd cenedlaetholdeb yr Eidal yn ei anterth, ac felly hefyd y galwadau am [[annibyniaeth]] er mwyn gostwng rheolaeth dramor, a chafwyd cyfnod o gynnwrf gwleidyddol chwyldroadol. Ar ôl canrifoedd o dra-arglwyddiaethu tramor a rhaniad gwleidyddol, unwyd yr Eidal bron yn gyfan gwbl ym 1861 yn dilyn rhyfel o annibyniaeth, gan sefydlu [[Brenhiniaeth yr Eidal|Teyrnas yr Eidal]] fel pŵer mawr.<ref>{{Cite web|url=http://library.thinkquest.org/TQ0312582/unification.html|title=Unification of Italy|publisher=Library.thinkquest.org|date=4 April 2003|access-date=19 Tachwedd 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090307050237/http://library.thinkquest.org/TQ0312582/unification.html|archivedate=7 Mawrth 2009}}</ref> O ddiwedd y 19g i ddechrau'r [[20g]], diwydiannwyd yr Eidal yn gyflym, yn y gogledd yn bennaf, a ganwyd ymerodraeth drefedigaethol,<ref name="allempires.com">{{Cite web|url=http://www.allempires.com/article/index.php?q=italian_colonial|title=The Italian Colonial Empire|publisher=All Empires|access-date=17 Mehefin 2012|quote=At its peak, just before WWII, the Italian Empire comprehended the territories of present time Italy, Albania, Rhodes, Dodecanese, Libya, Ethiopia, Eritrea, the majority of Somalia and the little concession of Tientsin in China|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120224012449/http://www.allempires.com/article/index.php?q=italian_colonial|archivedate=24 Chwefror 2012}}</ref> tra bod y de yn parhau i fod yn dlawd i raddau helaeth ac wedi'i eithrio o ddiwydiant, gan ysgogi diaspora mawr a dylanwadol.<ref>{{Cite web|last=Jon Rynn|url=http://globalmakeover.com/sites/economicreconstruction.com/static/JonRynn/FirstChapterDissertation.pdf|title=WHAT IS A GREAT POWER?|access-date=15 Mawrth 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170428053310/http://globalmakeover.com/sites/economicreconstruction.com/static/JonRynn/FirstChapterDissertation.pdf|archivedate=28 April 2017|website=economicreconstruction.com}}</ref> Er gwaethaf ei bod yn un o'r pedwar prif bŵer perthynol yn y Rhyfel Byd Cyntaf, aeth yr Eidal i gyfnod o argyfwng economaidd a chythrwfl cymdeithasol, gan arwain at gynnydd [[Ffasgaeth|unbennaeth ffasgaidd]] yr Eidal ym 1922. Yn yr [[Yr Ail Ryfel Byd|Ail Ryfel Byd]] ochrodd gyda'r Almaen ac yn filwrol, fe'u trechwyd, ac arweiniodd hyn at Ryfel Cartref yr Eidal. Yn dilyn rhyddhau'r Eidal, diddymodd y wlad eu brenhiniaeth, sefydlwyd Gweriniaeth ddemocrataidd, mwynhawyd ffyniant economaidd, a daeth yr Eidal yn wlad ddatblygedig iawn.<ref name="qq">{{Cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/pdf/text.pdf|title=IMF Advanced Economies List. World Economic Outlook, April 2016, p. 148|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160421023851/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/pdf/text.pdf|archivedate=21 April 2016}}</ref>
==
{{Prif|Daearyddiaeth yr Eidal}}▼
Gwlad yn ne [[Ewrop]] sy'n ymestyn allan fel gorynys hir i ganol [[Môr y Canoldir]] yw'r Eidal. Mae hefyd yn cynnwys nifer o [[ynys]]oedd; y mwyaf yw [[Sisili]] a [[Sardinia]]. Mae'n ffinio ar [[y Swistir]], [[Ffrainc]], [[Awstria]], [[Slofenia]], ac mae [[San Marino]] a [[Dinas y Fatican]] yn cael eu hamgylchynu gan yr Eidal.▼
Gwlad fynyddig yw'r Eidal. Yn y gogledd, ceir [[yr Alpau]], sy'n ffurfio ffîn ogleddol y wlad. Y copa uchaf yw [[Mont Blanc|Monte Bianco]] ([[Ffrangeg]]: ''Mont Blanc''), 4,807.5 medr o uchder, ar y ffîn rhwng yr Eidal a Ffrainc. Mynydd adnabyddus arall yw'r [[Matterhorn]] (''Cervino'' mewn [[Eidaleg]], ar y ffîn rhwng yr Eidal a'r Swistir. Ymhellach tua'r de, mae mynyddoedd yr [[Apenninau]] yn ymestyn o'r gogledd i'r de ar hyd yr orynys. Ceir y copa uchaf yn yr Apenninau Canolog, y [[Gran Sasso d'Italia]] (2,912 m). Ceir nifer o [[Llosgfynydd|losgfynyddoedd]] byw yn yr Eidal: [[Etna]], [[Vulcano]], [[Stromboli]] a [[Vesuvius]].▼
Afon fwyaf yr Eidal yw [[Afon Po]], sy'n tarddu yn yr [[Alpau Cottaidd]] ac yn llifo tua'r dwyrain am 652 km (405 milltir) i'r [[Môr Adriatig]] ar hyd gwastadedd eang. Y llyn mwyaf yw [[Llyn Garda]] yn y gogledd.▼
=== Demograffeg ===▼
{{Prif|Demograffeg yr Eidal}}▼
Ar [[31 Rhagfyr]] [[2006]] roedd poblogaeth yr Eidal yn 59,131,287. Roedd 30,412,846 o'r rhain yn ferched a 28,718,441 yn ddynion.▼
=== Rhanbarthau ===
{{Prif|Rhanbarthau'r Eidal}}
Llinell 88 ⟶ 102:
</li>
</ul>
== Gwleidyddiaeth ==▼
{{Prif|Gwleidyddiaeth yr Eidal}}▼
Ar [[8 Mai]], [[2008]], daeth [[Silvio Berlusconi]] yn Brif Weinidog yr Eidal am y trydydd tro, fel olynydd i [[Romano Prodi]]. Roedd Berlusconi hefyd yn Brif Weinidog o [[1994]] hyd [[1995]] ac o [[2001]] hyd [[2006]]. Ymddiswyddodd mewn cywilydd ar 16 Tachwedd 2011 oherwydd diffyg arian y wlad a phenodwyd [[Mario Monti]] yn ei le.▼
* [[Etholiad cyffredinol yr Eidal, 2006]]▼
* [[Etholiad cyffredinol yr Eidal, 2008]]▼
* [[Etholiad arlywyddol yr Eidal, 2006]]▼
* [[Arlywyddion yr Eidal]]▼
* [[Prif Weinidogion yr Eidal]]▼
▲{{Prif|Daearyddiaeth yr Eidal}}
▲Gwlad yn ne [[Ewrop]] sy'n ymestyn allan fel gorynys hir i ganol [[Môr y Canoldir]] yw'r Eidal. Mae hefyd yn cynnwys nifer o [[ynys]]oedd; y mwyaf yw [[Sisili]] a [[Sardinia]]. Mae'n ffinio ar [[y Swistir]], [[Ffrainc]], [[Awstria]], [[Slofenia]], ac mae [[San Marino]] a [[Dinas y Fatican]] yn cael eu hamgylchynu gan yr Eidal.
▲Gwlad fynyddig yw'r Eidal. Yn y gogledd, ceir [[yr Alpau]], sy'n ffurfio ffîn ogleddol y wlad. Y copa uchaf yw [[Mont Blanc|Monte Bianco]] ([[Ffrangeg]]: ''Mont Blanc''), 4,807.5 medr o uchder, ar y ffîn rhwng yr Eidal a Ffrainc. Mynydd adnabyddus arall yw'r [[Matterhorn]] (''Cervino'' mewn [[Eidaleg]], ar y ffîn rhwng yr Eidal a'r Swistir. Ymhellach tua'r de, mae mynyddoedd yr [[Apenninau]] yn ymestyn o'r gogledd i'r de ar hyd yr orynys. Ceir y copa uchaf yn yr Apenninau Canolog, y [[Gran Sasso d'Italia]] (2,912 m). Ceir nifer o [[Llosgfynydd|losgfynyddoedd]] byw yn yr Eidal: [[Etna]], [[Vulcano]], [[Stromboli]] a [[Vesuvius]].
▲Afon fwyaf yr Eidal yw [[Afon Po]], sy'n tarddu yn yr [[Alpau Cottaidd]] ac yn llifo tua'r dwyrain am 652 km (405 milltir) i'r [[Môr Adriatig]] ar hyd gwastadedd eang. Y llyn mwyaf yw [[Llyn Garda]] yn y gogledd.
== Economi ==▼
▲== Demograffeg ==
▲{{Prif|Demograffeg yr Eidal}}
▲Ar [[31 Rhagfyr]] [[2006]] roedd poblogaeth yr Eidal yn 59,131,287. Roedd 30,412,846 o'r rhain yn ferched a 28,718,441 yn ddynion.
=== Dinasoedd ===
Llinell 145 ⟶ 131:
|[[Catania]] || 293,112
|}
▲== Gwleidyddiaeth ==
▲{{Prif|Gwleidyddiaeth yr Eidal}}
▲Ar [[8 Mai]], [[2008]], daeth [[Silvio Berlusconi]] yn Brif Weinidog yr Eidal am y trydydd tro, fel olynydd i [[Romano Prodi]]. Roedd Berlusconi hefyd yn Brif Weinidog o [[1994]] hyd [[1995]] ac o [[2001]] hyd [[2006]]. Ymddiswyddodd mewn cywilydd ar 16 Tachwedd 2011 oherwydd diffyg arian y wlad a phenodwyd [[Mario Monti]] yn ei le.
▲* [[Etholiad cyffredinol yr Eidal, 2006]]
▲* [[Etholiad cyffredinol yr Eidal, 2008]]
▲* [[Etholiad arlywyddol yr Eidal, 2006]]
▲* [[Arlywyddion yr Eidal]]
▲* [[Prif Weinidogion yr Eidal]]
=== Ieithoedd ===
[[Eidaleg]] yw iaith swyddogol yr Eidal. Yn nhalaith [[Bolzano-Bozen]], mae'r mwyafrif o'r boblogaeth yn siarad [[Almaeneg]] fel iaith gyntaf, ac mae Almaeneg yn iaith swyddogol yno ar y cyd ag Eidaleg. Mae [[Ffrangeg]] yn gyd-iaith swyddogol yn [[Val d'Aosta]]
== Yr amgylchedd ==
Yr Eidal oedd y wlad gyntaf i ymelwa ar ynni geothermol i gynhyrchu trydan.<ref name="UNMIG">{{Cite web|title=Inventario delle risorse geotermiche nazionali|publisher=UNMIG|date=2011|url=http://unmig.sviluppoeconomico.gov.it/unmig/geotermia/inventario/inventario.asp|access-date=14 September 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110722034736/http://unmig.sviluppoeconomico.gov.it/unmig/geotermia/inventario/inventario.asp|archivedate=22 July 2011}}</ref> Mae'r graddiant geothermol uchel sy'n ffurfio rhan o'r penrhyn yn ei gwneud yn bosibl y gellir ei hecsbloetio hefyd mewn rhanbarthau eraill; nododd ymchwil a wnaed yn y 1960au a'r 1970au feysydd geothermol posibl yn [[Lazio]] a [[Toscana|Thysgani]], yn ogystal ag yn y rhan fwyaf o'r ynysoedd folcanig. <ref name="UNMIG" />
[[Delwedd:National_and_Regional_Parks_of_Italy.svg|chwith|bawd| Parciau cenedlaethol a rhanbarthol yn yr Eidal]]
Ar ôl ei thwf diwydiannol cyflym, cymerodd yr Eidal amser hir i wynebu ei phroblemau amgylcheddol. Mae bellach yn safle 84 yn y byd am gynaliadwyedd ecolegol.<ref name="dev.prenhall">{{Cite web|url=http://dev.prenhall.com/divisions/hss/worldreference/IT/environment.html|title=Italy – Environment|publisher=Dev.prenhall.com|access-date=2 August 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090701064224/http://dev.prenhall.com/divisions/hss/worldreference/IT/environment.html|archivedate=1 July 2009}}</ref> Ceir ynddi barciau cenedlaethol sy'n gorchuddio tua 5% o'r wlad,<ref>{{Cite web|title=National Parks in Italy|publisher=Parks.it|date=1995–2010|url=http://www.parks.it/indice/NatParks.html|access-date=15 March 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100329203159/http://www.parks.it/indice/NatParks.html|archivedate=29 March 2010}}</ref> tra bod cyfanswm yr arwynebedd a warchodir gan barciau cenedlaethol, parciau rhanbarthol a gwarchodfeydd natur yn gorchuddio tua 10.5% o diriogaeth yr Eidal,<ref>{{Cite web|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/regione-e-aree-protette_%28L%27Italia-e-le-sue-Regioni%29/|title=Regione e aree protette|access-date=11 January 2022|language=it}}</ref> ac mae 12% o'r arfordiroedd yn ardaloedd morol gwarchodedig.<ref>{{Cite web|url=http://www.uccellidaproteggere.it/La-conservazione/Cosa-fa-l-Italia-Le-azioni/Le-aree-protette-in-Italia|title=Le aree protette in Italia|access-date=2 March 2022|language=it}}</ref>
Yn y 2010au, daeth yr Eidal yn un o gynhyrchwyr mwyaf blaenllaw y byd o ynni adnewyddadwy, a'r pedwerydd mwyaf y byd o ran ei chapasiti [[Egni solar|ynni solar]] wedi'i osod<ref name="REN21">{{Cite web|url=http://www.ren21.net/Portals/97/documents/GSR/REN21_GSR2011.pdf|title=Renewables 2010 Global Status Report|publisher=[[REN21]]|date=15 July 2010|access-date=16 July 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110820095506/http://www.ren21.net/Portals/97/documents/GSR/REN21_GSR2011.pdf|archivedate=20 August 2011}}</ref><ref name="BaroPhoto2010">{{Cite web|url=https://www.eurobserv-er.org/pdf/baro196.pdf|title=Photovoltaic energy barometer 2010 – EurObserv'ER|access-date=30 October 2010}}</ref> a'r chweched mwyaf o gapasiti [[Egni gwynt|ynni gwynt]] yn 2010.<ref name="wwea">{{Cite web|publisher=[[World Wind Energy Association]]|title=World Wind Energy Report 2010|website=Report|date=February 2011|url=http://www.wwindea.org/home/images/stories/pdfs/worldwindenergyreport2010_s.pdf|access-date=8 August 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110904232058/http://www.wwindea.org/home/images/stories/pdfs/worldwindenergyreport2010_s.pdf|archivedate=4 September 2011}}</ref> Darparodd ynni adnewyddadwy tua 37% o ddefnydd ynni'r Eidal yn 2020, o'i gymharu a dros hanner yng Nghymru yn yr un cyfnod.<ref>{{Cite web|date=25 May 2021|title=Renewables provided 37% of Italy's energy in 2020 – English|url=https://www.ansa.it/english/news/2021/05/25/renewables-provided-37-of-italys-energy-in-2020_1a075060-c823-4076-a338-79367427dfd2.html|access-date=28 May 2021|website=ANSA.it|language=en}}</ref> Mae [[llygredd aer]] yn parhau i fod yn broblem ddifrifol, yn enwedig yn y gogledd diwydiannol, gan gyrraedd y degfed lefel uchaf ledled y byd o allyriadau [[carbon deuocsid]] diwydiannol yn y [[1990au]].<ref name="Encyclopedia of the Nations">{{Cite web|url=http://www.nationsencyclopedia.com/Europe/Italy-ENVIRONMENT.html|title=Italy – Environment|publisher=Encyclopedia of the Nations|access-date=7 April 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110104111601/http://www.nationsencyclopedia.com/Europe/Italy-ENVIRONMENT.html|archivedate=4 January 2011}}</ref> Yr Eidal oedd y deuddegfed cynhyrchydd carbon deuocsid mwyaf yn 2020.
Mae llawer o gyrsiau dŵr a darnau arfordirol wedi’u halogi gan weithgarwch diwydiannol ac amaethyddol, ac oherwydd bod lefelau dŵr yn codi, mae [[Fenis]] wedi bod dan ddŵr yn rheolaidd yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Nid yw gwastraff o weithgarwch diwydiannol bob amser yn cael ei waredu trwy ddulliau cyfreithiol ac mae wedi arwain at effeithiau iechyd parhaol ar drigolion yr ardaloedd yr effeithiwyd arnynt, fel yn achos trychineb Seveso. Mae'r wlad hefyd wedi gweithredu sawl adweithydd niwclear rhwng 1963 a 1990 ond, ar ôl [[trychineb Chernobyl]] a refferendwm ar y mater daeth y rhaglen niwclear i ben, penderfyniad a gafodd ei wyrdroi gan y llywodraeth yn 2008, gan gynllunio i adeiladu hyd at bedair gorsaf ynni niwclear gyda thechnoleg Ffrangeg. Cafodd hyn ei wyrdroi ei daro gan refferendwm yn dilyn [[Trychineb Niwclear Fukushima|damwain niwclear Fukushima]].<ref>{{Cite web|last=Duncan Kennedy|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-13741105|title=Italy nuclear: Berlusconi accepts referendum blow|publisher=Bbc.co.uk|date=14 June 2011|access-date=20 April 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110612112154/http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-13741105|archivedate=12 June 2011}}</ref>
Mae [[datgoedwigo]], adeiladu anghyfreithlon a pholisïau rheoli tir gwael wedi arwain at erydiad sylweddol ar draws rhanbarthau mynyddig yr Eidal, gan arwain at drychinebau ecolegol mawr fel llifogydd Argae Vajont 1963, Sarno yn 1998<ref name="Sicily mudslide leaves scores dead">{{Cite news|last=Nick Squires|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/italy/6255575/Sicily-mudslide-leaves-scores-dead.html|title=Sicily mudslide leaves scores dead|date=2 October 2009|access-date=2 October 2009|work=The Daily Telegraph|location=London|archive-url=https://web.archive.org/web/20091006082824/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/italy/6255575/Sicily-mudslide-leaves-scores-dead.html|archive-date=6 October 2009}}</ref> a llithriadau llaid Messina yn 2009. Roedd gan y wlad sgôr cymedrig Mynegai Uniondeb Tirwedd Coedwig 2019 o 3.65/10, gan ei gosod yn safle 142 yn fyd-eang allan o 172 o wledydd.<ref name="FLII-Supplementary">{{Cite journal|last=Grantham|first8=J. C.|pmid=33293507|doi=10.1038/s41467-020-19493-3|issn=2041-1723|page=5978|year=2020|issue=1|volume=11|journal=Nature Communications|title=Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material|first9=J. G.|last9=Robinson|last8=Ray|first=H. S.|first7=J.|last7=Walston|first6=R.|last6=Schuster|first5=H. L.|last5=Beyer|first4=K. R.|last4=Jones|first3=T. D.|last3=Evans|first2=A.|last2=Duncan|pmc=7723057}}</ref>
=== Hinsawdd ===
[[Delwedd:Italy_Köppen.svg|bawd|286x286px| Map dosbarthiad hinsawdd Köppen-Geiger o'r Eidal <ref>{{Cite journal|last=Beck|author-link6=Eric Franklin Wood|pmc=6207062|pmid=30375988|doi=10.1038/sdata.2018.214|page=180214|volume=5|date=30 October 2018|journal=Scientific Data|title=Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution|first6=Eric F.|first=Hylke E.|last6=Wood|first5=Alexis|last5=Berg|first4=Noemi|last4=Vergopolan|first3=Tim R.|last3=McVicar|first2=Niklaus E.|last2=Zimmermann|bibcode=2018NatSD...580214B}}</ref>]]
Mae hinsawdd yr Eidal yn cael ei ddylanwadu gan ddŵr y [[Y Môr Canoldir|Môr Canoldir]] sy'n amgylchynu'r Eidal ar bob ochr oddigerth i'r gogledd. Mae'r moroedd hyn yn gronfa o [[Gwres|wres]] a [[lleithder]] i'r Eidal. O fewn y parth tymherus deheuol, maen nhw'n pennu [[hinsawdd y Canoldir]] gyda gwahaniaethau lleol oherwydd [[geomorffoleg]] y diriogaeth.<ref>{{Cite web|url=https://www.ideegreen.it/cosa-significa-clima-temperato-cosa-significa-clima-continentale-141457.html|title=Che cosa significa clima temperato e cosa significa clima continentale|access-date=8 March 2022|language=it}}</ref>
Oherwydd hyd y penrhyn (Gog - De)a'r gefnwlad fynyddig yn bennaf, mae hinsawdd yr Eidal yn amrywiol iawn. Yn y rhan fwyaf o'r rhanbarthau mewndirol gogleddol a chanolog, mae'r hinsawdd yn amrywio o is-drofannol llaith i gyfandirol llaith a chefnforol. Mae hinsawdd rhanbarth daearyddol dyffryn Po yn is-drofannol llaith yn bennaf, gyda gaeafau oer a hafau poeth.<ref>Adriana Rigutti, ''Meteorologia'', Giunti, p. 95, 2009.</ref><ref>Thomas A. Blair, ''Climatology: General and Regional'', Prentice Hall pp. 131–132</ref> Mae ardaloedd arfordirol [[Liguria]], [[Toscana|T]]<nowiki/>oscana a'r rhan fwyaf o'r De yn gyffredinol yn cyd-fynd â hinsawdd arferol Môr y Canoldir (dosbarthiad hinsawdd Köppen).
Mae tywydd yr arfordir yn wahanol i'r rhai y tu mewn i'r wlad, yn enwedig yn ystod misoedd y gaeaf pan fo'n oerach ar y mynyddoedd, yn wlyb, ac yn aml yn eira. Mae gan y rhanbarthau arfordirol aeafau mwyn a hafau poeth a sych yn gyffredinol; mae dyffrynnoedd yr iseldir yn boeth yn yr haf. Gall tymheredd cyfartalog y gaeaf amrywio o tua {{Convert|0|C}} yn yr Alpau i {{Convert|12|C}} yn Sisili, felly mae tymheredd cyfartalog yr haf yn amrywio o {{Convert|20|C}} i dros {{Convert|25|C}}.
Gall gaeafau amrywio’n fawr ar draws y wlad gyda chyfnodau o oerni, niwl ac eira yn y gogledd ac amodau mwynach a brafiach yn y de. Ceir hafau poeth drwy'r Eidal benbaladr, ac eithrio ar y mynyddoedd, yn enwedig yn y de. Gall ardaloedd gogleddol a chanolog brofi stormydd [[Mellten|mellt a tharanau]] o bryd i'w gilydd o'r gwanwyn i'r hydref.<ref>{{Cite web|title=Climate Atlas of Italy|url=http://clima.meteoam.it/atlanteClimatico.php?ling=eng|publisher=Network of the Air Force Meteorological Service|access-date=30 September 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121114223307/http://clima.meteoam.it/atlanteClimatico.php?ling=eng|archivedate=14 November 2012}}</ref>
Cefnogodd yr Eidal ymdrechion rhyngwladol i ailadeiladu a sefydlogi [[Irac]], ond roedd wedi tynnu ei fintai filwrol o ryw 3,200 o filwyr yn ôl erbyn 2006, gan gynnal dim ond gweithredwyr dyngarol a phersonél sifil eraill. Ym mis Awst 2006 anfonodd yr Eidal tua 2,450 o filwyr yn Libanus ar gyfer cenhadaeth cadw heddwch y Cenhedloedd Unedig UNIFIL . Yr Eidal yw un o arianwyr mwyaf [[Awdurdod Cenedlaethol Palesteina|Awdurdod Cenedlaethol Palestina]], gan gyfrannu €60 miliwn yn 2013 yn unig. <ref>{{Cite news|title=Italy donates 60 million euros to PA|url=http://www.maannews.net/eng/ViewDetails.aspx?ID=626926|access-date=27 January 2014|work=[[Ma'an News Agency]]|date=4 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20141018104825/http://www.maannews.net/eng/ViewDetails.aspx?ID=626926|archive-date=18 October 2014}}</ref>
=== Milwrol ===
[[Delwedd:Stemma_dello_Stato_Maggiore_della_Difesa_italiano.svg|bawd| Arfbais herodrol Lluoedd Arfog yr Eidal]]
Mae Byddin yr Eidal, y Llynges, yr Awyrlu a'r Carabinieri gyda'i gilydd yn ffurfio Lluoedd Arfog yr Eidal, dan orchymyn yr Uchel Gyngor Amddiffyn, dan [[Arlywyddion yr Eidal|lywyddiaeth Llywydd yr Eidal]], fel y'i sefydlwyd gan erthygl 87 o Gyfansoddiad yr Eidal. Yn ôl erthygl 78, mae gan y Senedd yr awdurdod i ddatgan cyflwr o ryfel a breinio’r pwerau angenrheidiol yn y Llywodraeth.
Er nad yw'n gangen o'r lluoedd arfog, mae gan y Guardia di Finanza (y "Gwarchodlu Ariannol") statws milwrol ac fe'i trefnir yn eitha milwrol.{{Refn|The ''Guardia di Finanza'' also operates a large fleet of ships, aircraft and helicopters, enabling it to patrol Italy's waters and to eventually participate in warfare scenarios}} Ers 2005, mae'r gwasanaeth milwrol yn wirfoddol.<ref>{{Cite web|url=http://www.camera.it/parlam/leggi/04226l.htm|title=Law n°226 of August 23, 2004|publisher=Camera.it|access-date=13 July 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130117013103/http://www.camera.it/parlam/leggi/04226l.htm|archivedate=17 January 2013}}</ref> Yn 2010, roedd gan fyddin yr Eidal 293,202 o bersonél ar ddyletswydd weithredol,<ref name="IISS">"The Military Balance 2010", pp. 141–145. [[International Institute for Strategic Studies]], 3 February 2010.</ref> gyda 114,778 ohonynt yn Carabinieri.<ref>{{Cite web|language=it|url=http://www.difesa.it/NR/rdonlyres/5EF11493-59DD-4FB7-8485-F4258D9F5891/0/Nota_Aggiuntiva_2009.pdf|title=Nota aggiuntiva allo stato di previsione per la Difesa per l'anno 2009|last=Italian Ministry of Defence|access-date=11 July 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110504073613/http://www.difesa.it/NR/rdonlyres/5EF11493-59DD-4FB7-8485-F4258D9F5891/0/Nota_Aggiuntiva_2009.pdf|archivedate=4 May 2011|authorlink=Ministry of Defence (Italy)}}</ref> Fel rhan o strategaeth rhannu niwclear NATO mae'r Eidal hefyd yn cynnal 90 o fomiau niwclear B61 yr Unol Daleithiau, sydd wedi'u lleoli yng nghanolfannau awyr Ghedi ac Aviano.<ref>{{Cite web|url=http://www.nrdc.org/nuclear/euro/euro_pt1.pdf|title=NRDC: U.S. Nuclear Weapons in Europe – part 1|year=2005|access-date=30 May 2011|last=Hans M. Kristensen / Natural Resources Defense Council|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110101060355/http://www.nrdc.org/nuclear/euro/euro_pt1.pdf|archivedate=1 January 2011}}</ref>
Cerbydau ymladd mwyaf adnabyddus byddin yr Eidalyw cerbyd ymladd milwyr traed Dardo, dinistriwr tanciau Centauro a [[Tanc|thanc]] Ariete, ac ymhlith ei awyrennau ceir yr hofrennydd ymosod Mangusta, yn ystod y blynyddoedd diwethaf a ddefnyddiwyd yn nheithiau'r UE, NATO a'r Cenhedloedd Unedig. Mae ganddo hefyd lawer o gerbydau arfog Leopard 1 a M113. Fe'i ffurfiwyd yn 1946 o'r hyn a oedd ar ôl o'r ''Regio Esercito'' ("y Fyddin Frenhinol", a sefydlwyd ar achlysur cyhoeddi Teyrnas yr Eidal, 1861 ) ar ôl yr Ail Ryfel Byd, pan ddaeth yr Eidal yn weriniaeth yn dilyn refferendwm.
▲== Economi ==
Mae gan yr Eidal economi gymysg a datblygedig <ref>{{Cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weoselgr.aspx|title=Select Country or Country Groups|access-date=22 October 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171022143402/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weoselgr.aspx|archivedate=22 October 2017}}</ref> fawr, sy'n safle trydydd mwyaf yn Ardal yr [[Ardal yr ewro|Ewro]] a'r wythfed-fwyaf yn y byd.<ref>{{Cite web|url=http://databank.worldbank.org/data/download/GDP.pdf|website=The World Bank: World Development Indicators database|title=Gross domestic product (2015)|date=28 April 2017|publisher=World Bank|access-date=17 May 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170201165545/http://databank.worldbank.org/data/download/GDP.pdf|archivedate=1 February 2017}}</ref> Yn un o sylfaenwyr y [[G7]], Ardal yr [[Ardal yr ewro|Ewro]] a'r OECD, fe'i hystyrir yn un o genhedloedd mwyaf diwydiannol y byd ac yn wlad flaenllaw ym [[Masnach ryngwladol|myd masnach ac allforion y byd]].<ref>{{Cite news|last=Sensenbrenner|first=Frank|last2=Arcelli|first2=Angelo Federico|title=Italy's Economy Is Much Stronger Than It Seems|url=https://www.huffingtonpost.com/frank-sensenbrenner/italy-economy_b_3401988.html|access-date=25 November 2014|work=The Huffington Post|archive-url=https://web.archive.org/web/20141206190937/http://www.huffingtonpost.com/frank-sensenbrenner/italy-economy_b_3401988.html|archive-date=6 December 2014}}</ref><ref>{{Cite news|last=Dadush|first=Uri|title=Is the Italian Economy on the Mend?|url=http://carnegieeurope.eu/publications/?fa=50565&reloadFlag=1|access-date=25 November 2014|publisher=[[Carnegie Endowment for International Peace|Carnegie Europe]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150713124951/http://carnegieeurope.eu/publications/?fa=50565&reloadFlag=1|archive-date=13 July 2015}}</ref><ref>{{Cite web|title=Doing Business in Italy: 2014 Country Commercial Guide for U.S. Companies|url=http://www.export.gov/italy/static/2014%20CCG%20Italy_Latest_eg_it_076513.pdf|publisher=[[United States Commercial Service]]|access-date=25 November 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140715152504/http://www.export.gov/italy/static/2014%20CCG%20Italy_Latest_eg_it_076513.pdf|archivedate=15 July 2014}}</ref> Hi oedd yr 8fed wlad o ran ansawdd bywyd uchaf yn y byd yn 2005 a'r 26ain ar y Mynegai Datblygiad Dynol. Mae'r wlad yn adnabyddus am ei busnesau creadigol ac arloesol,<ref>{{Cite web|title=The Global Creativity Index 2011|url=http://martinprosperity.org/media/GCI%20Report%20Sep%202011.pdf|publisher=Martin Prosperity Institute|access-date=26 November 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140930054555/http://martinprosperity.org/media/GCI%20Report%20Sep%202011.pdf|archivedate=30 September 2014}}</ref> sector amaethyddol mawr a chystadleuol <ref>{{Cite web|last=Aksoy|first=M. Ataman|last2=Ng|first2=Francis|title=The Evolution of Agricultural Trade Flows|url=https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/3793/WPS5308.pdf?sequence=1|publisher=[[World Bank|The World Bank]]|access-date=25 November 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141129120448/https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/3793/WPS5308.pdf?sequence=1|archivedate=29 November 2014}}</ref> (y cynhyrchwr gwin mwya'r byd), <ref>{{Cite news|last=Pisa|first=Nick|title=Italy overtakes France to become world's largest wine producer|url=https://www.telegraph.co.uk/foodanddrink/wine/8571222/Italy-overtakes-France-to-become-worlds-largest-wine-producer.html|access-date=17 August 2011|work=The Telegraph|date=12 June 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110903021833/http://www.telegraph.co.uk/foodanddrink/wine/8571222/Italy-overtakes-France-to-become-worlds-largest-wine-producer.html|archive-date=3 September 2011}}</ref> ac am ei sector geir dylanwadol ac o ansawdd uchel, peiriannau, bwyd, diwydiant dylunio a ffasiwn.<ref>{{Cite web|title=Automotive Market Sector Profile – Italy|url=http://www.enterprisecanadanetwork.ca/_uploads/resources/Automotive-Market-Sector-Profile-Italy.pdf|publisher=[[Trade Commissioner Service|The Canadian Trade Commissioner Service]]|access-date=26 November 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141205163959/http://www.enterprisecanadanetwork.ca/_uploads/resources/Automotive-Market-Sector-Profile-Italy.pdf|archivedate=5 December 2014}}</ref><ref>{{Cite web|title=Data & Trends of the European Food and Drink Industry 2013–2014|url=http://www.fooddrinkeurope.eu/uploads/publications_documents/Data__Trends_of_the_European_Food_and_Drink_Industry_2013-2014.pdf|publisher=[[FoodDrinkEurope]]|access-date=26 November 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141206010318/http://www.fooddrinkeurope.eu/uploads/publications_documents/Data__Trends_of_the_European_Food_and_Drink_Industry_2013-2014.pdf|archivedate=6 December 2014}}</ref><ref>{{Cite news|title=Italy fashion industry back to growth in 2014|url=http://uk.reuters.com/article/uk-italy-fashion-growth-idUKBREA0912220140110|work=Reuters|access-date=26 November 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141205114140/http://uk.reuters.com/article/2014/01/10/uk-italy-fashion-growth-idUKBREA0912220140110|archive-date=5 December 2014|date=10 January 2014}}</ref>
Yr Eidal yw chweched wlad [[gweithgynhyrchu]] fwya'r byd, a nodweddir gan nifer llai o gorfforaethau rhyngwladol byd-eang. Mae wedi cynhyrchu sector gweithgynhyrchu sy'n canolbwyntio'n aml ar allforio marchnad arbenigol a chynhyrchion moethus, os yw ar un ochr yn llai abl i gystadlu ar y swm, ar yr ochr arall mae'n fwy nag abl i gystadlu mewn safon.<ref>{{Cite news|url=http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/ECAEXT/0,,contentMDK:21808326~menuPK:258604~pagePK:2865106~piPK:2865128~theSitePK:258599,00.html|title=Knowledge Economy Forum 2008: Innovative Small And Medium Enterprises Are Key To Europe & Central Asian Growth|publisher=The World Bank|date=19 May 2005|access-date=17 June 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080623065619/http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/COUNTRIES/ECAEXT/0,,contentMDK:21808326~menuPK:258604~pagePK:2865106~piPK:2865128~theSitePK:258599,00.html|archive-date=23 June 2008}}</ref> Yr Eidal oedd degfed allforiwr mwya'r byd yn 2019 ac mae ei chysylltiadau agos â gwledydd eraill yr Undeb Ewropeaidd yn gymorth sylweddol. Ei phartneriaid allforio mwyaf yn 2019 oedd yr Almaen (12%), Ffrainc (11%), a'r Unol Daleithiau (10%).<ref name="cia.gov">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/italy/|title=The World Factbook|publisher=CIA|access-date=28 May 2021}}</ref>
[[Delwedd:Milan_skyline_skyscrapers_of_Porta_Nuova_business_district.jpg|bawd| Mae [[Milan]] yn ganolfan ariannol fyd-eang ac yn brifddinas ffasiwn y byd.]]
Mae'r diwydiant modurol yn rhan sylweddol o sector gweithgynhyrchu'r Eidal, gyda dros 144,000 o gwmnïau a bron i 485,000 o bobl yn cael eu cyflogi yn yn 2015,<ref>{{Cite web|url=http://www.adnkronos.com/soldi/economia/2015/09/23/auto-settore-mila-imprese-italia-mld-fatturato_WooBmrBqxgxO7mOvIRXUBI.html|title=Auto: settore da 144mila imprese in Italia e 117 mld fatturato|access-date=23 September 2015|website=adnkronos.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150925121926/http://www.adnkronos.com/soldi/economia/2015/09/23/auto-settore-mila-imprese-italia-mld-fatturato_WooBmrBqxgxO7mOvIRXUBI.html|archivedate=25 September 2015}}</ref> gyda chyfraniad o 8.5% i [[Cynnyrch mewnwladol crynswth|CMC]] yr Eidal.<ref name="acea.thisconnect.com">{{Cite web|url=http://acea.thisconnect.com/index.php/country_profiles/detail/italy|title=Country Profiles – Italy|access-date=9 February 2008|website=acea.thisconnect.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080211190839/http://acea.thisconnect.com/index.php/country_profiles/detail/italy|archivedate=11 February 2008}}</ref> Fiat Chrysler Automobiles neu FCA oedd y [[Diwydiant ceir|seithfed gwneuthurwr ceir mwyaf]] yn y byd yn y 2010au.<ref>{{Cite news|title=Fiat Chrysler to spin off Ferrari, issue $2.5 billion convertible bond|url=https://www.reuters.com/article/us-fiatchrysler-ferrari-divestiture-idUSKBN0II1DB20141029|access-date=29 October 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141029141145/http://www.reuters.com/article/2014/10/29/us-fiatchrysler-ferrari-divestiture-idUSKBN0II1DB20141029|archive-date=29 October 2014|work=Reuters|date=29 October 2014}}</ref> Mae gan y wlad ystod eang o gynhyrchion clodwiw, o geir dinas gryno i supercars moethus fel Maserati, Lamborghini, a Ferrari.<ref>{{Cite web|url=http://brandfinance.com/news/ferrari--the-worlds-most-powerful-brand/|title=Ferrari – The World's Most Powerful Brand|last=Haigh|first=Robert|date=18 February 2014|publisher=Brand Finance|access-date=9 February 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160202035054/http://brandfinance.com/news/ferrari--the-worlds-most-powerful-brand/|archivedate=2 February 2016}}</ref> Banca Monte dei Paschi di Siena yw banc hynaf neu ail hynaf y byd sydd wedi weithredu'n ddi-dor, yn dibynnu ar y diffiniad.<ref name="veconomist">{{Cite news|title=Italy's fourth-biggest bank returns to the stockmarket|url=https://www.economist.com/news/finance-and-economics/21730672-shares-bailed-out-bank-start-trading-again-italys-fourth-biggest-bank|work=[[The Economist]]|date=26 October 2017}}</ref> Mae gan yr Eidal sector [[Menter gydweithredol|gydweithredol]] cryf hefyd, gyda'r gyfran fwyaf o'r boblogaeth (4.5%) yn cael ei chyflogi gan gwmniau cydweithredol.<ref>{{Cite web|date=April 2016|title=The Power of Cooperation – Cooperatives Europe key statistics 2015|url=https://coopseurope.coop/sites/default/files/The%20power%20of%20Cooperation%20-%20Cooperatives%20Europe%20key%20statistics%202015.pdf|access-date=28 May 2021|website=[[Cooperatives Europe]]}}</ref>
[[Delwedd:Eurozone.svg|bawd| Mae'r Eidal yn rhan o undeb ariannol, Ardal yr [[Ardal yr ewro|Ewro]] (glas tywyll) ac o [[Marchnad Fewnol (Undeb Ewropeaidd)|farchnad sengl yr UE]].]]
Mae rhaniad cynyddol rhwng y Gogledd a'r De yn ffactor mawr mewn gwendid economaidd-gymdeithasol.<ref>{{Cite news|title=Oh for a new risorgimento|url=https://www.economist.com/node/18780831|work=The Economist|access-date=24 November 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141024163715/http://www.economist.com/node/18780831|archive-date=24 October 2014}}</ref> Gellir ei nodi gan y gwahaniaeth enfawr mewn incwm ystadegol rhwng y rhanbarthau gogleddol cyfoethog a thlodi'r de a'r bwrdeistrefi.<ref>{{Cite web|url=http://www.lastampa.it/economia/speciali/redditi-italia|title=Comune per Comune, ecco la mappa navigabile dei redditi dichiarati in Italia|website=www.lastampa.it|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150405032750/http://www.lastampa.it/economia/speciali/redditi-italia|archivedate=5 April 2015|access-date=4 April 2015}}</ref> Mae'r dalaith gyfoethocaf, [[Talaith Bolzano|Alto Adige-South Tyrol]], yn ennill 152% o'r CMC cenedlaethol y pen, tra bod y rhanbarth tlotaf, Calabria, yn 61%.<ref>{{Cite web|title=GDP per capita at regional level|url=https://www.istat.it/it/files/2016/12/Conti-regionali_2015.pdf?title=Conti+economici+territoriali+-+12%2Fdic%2F2016+-+Testo+integrale+e+nota+metodologica.pdf|publisher=[[Istat]]|access-date=25 October 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171026054135/https://www.istat.it/it/files/2016/12/Conti-regionali_2015.pdf?title=Conti+economici+territoriali+-+12%2Fdic%2F2016+-+Testo+integrale+e+nota+metodologica.pdf|archivedate=26 October 2017}}</ref> Mae'r gyfradd [[Diweithdra|ddiweithdra]] (11.1%) ychydig yn uwch na chyfartaledd Ardal yr Ewro,<ref>{{Cite web|title=Euro area unemployment rate at 11%|url=http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/8121455/3-31072017-AP-EN.pdf/|publisher=[[Eurostat]]|access-date=26 October 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170731232352/http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/8121455/3-31072017-AP-EN.pdf|archivedate=31 July 2017}}</ref> sef 6.6% yn y Gogledd a 19.2% yn y De.<ref>{{Cite web|url=http://www.istat.it/it/files/2017/09/Mercato-del-lavoro-II-trim-2017.pdf?title=Il+mercato+del+lavoro+-+12%2Fset%2F2017+-+Testo+integrale+e+nota+metodologica.pdf|title=Employment and unemployment: second quarter 2017|last=Istat|access-date=26 October 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171026054033/http://www.istat.it/it/files/2017/09/Mercato-del-lavoro-II-trim-2017.pdf?title=Il+mercato+del+lavoro+-+12%2Fset%2F2017+-+Testo+integrale+e+nota+metodologica.pdf|archivedate=26 October 2017|authorlink=National Institute of Statistics (Italy)}}</ref> Mae’r gyfradd ddiweithdra ymhlith pobl ifanc (31.7% ym mis Mawrth 2018) yn hynod o uchel o gymharu â safonau’r UE.<ref>{{Cite web|url=https://www.statista.com/statistics/266228/youth-unemployment-rate-in-eu-countries/|title=Youth unemployment rate in EU member states as of March 2018|website=Statista}}</ref>
== Diwylliant ==
| |||