Gwneuthurwyr cyfrifon, Biwrocratiaid, Defnyddwyr wedi'u cadarnhau, Gweinyddwyr rhyngwyneb, Wedi eithrio rhag bod eu cyfeiriadau IP yn cael eu blocio, Gweinyddwyr
93,565
golygiad
ehangu
(paratoi) Tagiau: Golygiad cod 2017 |
(ehangu) Tagiau: Golygiad cod 2017 |
||
|
Gall pysgod fyw mewn dŵr croyw (ffres) fel llyn, neu afon, neu mewn dŵr hallt (dŵr môr). Dydy [[pysgod cregyn]] ddim yn wir bysgod: mae'r grwp yma'n cynnwys [[molwsg|molysgiaid]] a [[cramennog|chramenogion]] sydd yn cael eu bwyta.
Mae gan tua 99% o rywogaethau o bysgod byw esgyll-pelydr (''ray-fins'') ac sy'n perthyn i'r dosbarth [[Actinopterygii]], gyda dros 95% yn perthyn i'r is-grŵp [[Teleostei|teleost]].
Yr organebau cynharaf y gellir eu dosbarthu fel ''pysgod'' oedd y [[Cordog|cordogiaid]] meddal a ymddangosodd gyntaf yn ystod y cyfnod [[Cambriaidd]] (tua 542 - 488.3 miliwn o flynyddoedd yn ôl). Er nad oedd ganddynt [[Fertebrat|asgwrn cefn]], go iawn, roedd ganddynt ''notocordau'' a oedd yn caniatáu iddynt fod yn fwy ystwyth na'u cymheiriaid di-asgwrn cefn. Byddai pysgod yn parhau i esblygu trwy'r oes [[Paleosöig]], gan arallgyfeirio i amrywiaeth eang o ffurfiau. Datblygodd llawer o bysgod y Paleosöig arfwisg allanol a oedd yn eu hamddiffyn rhag ysglyfaethwyr. Ymddangosodd y pysgodyn gyda [[Gên|genau]], am y tro cyntaf, yn y cyfnod [[Silwraidd]] (408.5 - 443.5 miliwn o flynyddoedd yn ôl) ac ar ôl hynny daeth llawer (fel [[Morgi|siarcod]] ) yn ysglyfaethwyr morol grymus, yn hytrach nac yn ddim ond ysglyfaeth i'r [[Arthropod|arthropodau]].
Mae'r pysgodyn nodweddiadol yn ectothermig, mae ganddo gorff llyfn ar gyfer nofio cyflym; mae'n echdynnu ocsigen o ddŵr gan ddefnyddio tagellau neu'n defnyddio organ anadlu affeithiwr i anadlu ocsigen atmosfferig, mae ganddo ddwy set o esgyll, fel arfer un neu ddau (anaml tair) esgyll dorsal, ac mae ganddo hefyd asgell wrth y pen ôl, ac asgell gynffon; mae ganddo hefyd enau (jaws), croen sydd fel arfer wedi'i orchuddio â [[Cen|chen]], ac mae'n dodwy wyau.
Mae'r rhan fwyaf o bysgod yn [[Ectotherm|ectothermig]] ("gwaed oer"), gan ganiatáu i dymheredd eu cyrff amrywio wrth i'r tymheredd amgylchynol newid, er y gall rhai o'r nofwyr mawr fel y [[morgi mawr gwyn]] a'r [[tiwna]] ddal tymheredd craidd uwch.<ref>{{Cite journal|last=Goldman|first=K.J.|title=Regulation of body temperature in the white shark, ''Carcharodon carcharias''|journal=Journal of Comparative Physiology|year=1997|volume=167|series=B Biochemical Systemic and Environmental Physiology|issue=6|pages=423–429|doi=10.1007/s003600050092|url=http://www.mendeley.com/research/temperature-and-activities-of-a-white-shark-carcharodon-carcharias/|access-date=12 October 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20120406114844/http://www.mendeley.com/research/temperature-and-activities-of-a-white-shark-carcharodon-carcharias/|archive-date=6 April 2012}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Carey|first=F.G.|last2=Lawson, K.D.|title=Temperature regulation in free-swimming bluefin tuna|journal=Comparative Biochemistry and Physiology A|date=February 1973|volume=44|issue=2|pages=375–392|doi=10.1016/0300-9629(73)90490-8|pmid=4145757}}</ref> Gall pysgod gyfathrebu'n acwstig â'i gilydd, gan amlaf yng nghyd-destun bwydo, ymosod neu baru.<ref name="Bioacoustics">{{Cite journal|last=Weinmann|first=S.R.|last2=Black|first2=A.N.|last3=Richter|first3=M. L.|last4=Itzkowitz|first4=M|last5=Burger|first5=R.M|title=Territorial vocalization in sympatric damselfish: acoustic characteristics and intruder discrimination|journal=Bioacoustics|date=February 2017|volume=27|issue=1|pages=87–102|doi=10.1080/09524622.2017.1286263}}</ref>
Mae digonedd o bysgod yn y rhan fwyaf o foroedd, llynnoedd ac afonydd ac ym mhob amgylchedd dyfrol, o nentydd mynydd uchel (e.e. y [[torgoch]] a'r [[gwyniad pendew]]) i ddyfnderoedd affwysol y cefnforoedd dyfnaf (e.e. [[Cusk-eels|llysywod]] a [[Liparidae|malwod]]), er nad oes unrhyw rywogaeth wedi’i dogfennu eto yn y 25% dyfnaf o'r cefnfor.<ref>{{Cite journal|pmc=3970477|pmid=24591588|doi=10.1073/pnas.1322003111|volume=111|issue=12|title=Marine fish may be biochemically constrained from inhabiting the deepest ocean depths|year=2014|journal=Proc Natl Acad Sci U S A|pages=4461–4465|last=Yancey|first=PH|last2=Gerringer|first2=ME|last3=Drazen|first3=JC|last4=Rowden|first4=AA|last5=Jamieson|first5=A|bibcode=2014PNAS..111.4461Y}}</ref> Gyda 34,300 o rywogaethau a ddisgrifiwyd, mae pysgod yn arddangos mwy o amrywiaeth rhywogaethau nag unrhyw grŵp arall o fertebratau.<ref>{{Cite web|publisher=[[FishBase]]|url=http://www.fishbase.org/search.php|title=FishBase Search|date=March 2020|access-date=19 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200303112540/https://www.fishbase.de/search.php|archivedate=3 March 2020}}</ref>
Mae pysgod yn adnodd pwysig i fodau dynol ledled y byd, yn enwedig fel bwyd. Ceir pysgotwyr masnachol a chynhaliol yn hela pysgod mewn pysgodfeydd gwyllt neu'n eu ffermio mewn pyllau neu mewn cewyll yn y cefnforoedd. Maent hefyd yn cael eu dal gan bysgotwyr hamdden, yn cael eu cadw fel anifeiliaid anwes, eu codi gan geidwaid pysgod, a'u harddangos mewn [[Acwariwm|acwaria]] cyhoeddus.
Bu pysgod yn rhan mawr o ddiwylliant y Celtiaid a diwylliannau eraill ar hyd yr oesoedd, gan wasanaethu fel duwiau, symbolau crefyddol, ac fel testunau celf, llyfrau a ffilmiau. Er enghraifft, yn chwedl [[Culhwch ac Olwen]], ceir un ''annoeth'' neu gamp, lle mae'r arwr (gyda marchogion Arthur) yn ceisio dod o hyd i [[Mabon fab Modron|Fabon fab Modron]]. I gyflawni'r gamp honno rhaid canfod yr anifail hynaf yn y byd. Dechreuir gyda Charw Rhedynfre.. ac ymlaen nes cyrraedd Tylluan Cwm Cowlyd, sy'n nodi bod un sy'n llawer hyn na hi: sef [[Eog Llyn Lliw]]. Aiff Culhwch ar gefn yr eog, a dont o hyd i Fabon a chyflawnir yr annoeth. Mewn chwedloniaeth Gwyddelig, ceir ''An Bradán Feasa'' sef 'Eog Pob Gwybodaeth'.
Daeth [[Tetrapod|tetrapodau]] ([[Amffibiad|amffibiaid]], [[Ymlusgiad|ymlusgiaid]], [[Aderyn|adar]] a [[Mamal|mamaliaid]]) i'r amlwg o fewn pysgod llabedog, ac felly o ran [[cytras]], maent yn bysgod hefyd. Fodd bynnag, yn draddodiadol mae pysgod ('''pisces''' neu '''ichthyes''') yn cael eu rendro'n baraffyletig trwy eithrio'r tetrapodau, ac felly nid ydynt yn cael eu hystyried yn grŵp tacsonomig ffurfiol mewn bioleg systematig, oni bai ei fod yn cael ei ddefnyddio yn yr ystyr cytrasaidd, gan gynnwys tetrapodau,<ref>{{Cite web|url=http://faculty.weber.edu/choagstrom/Zoology1120CH10.pdf|title=Zoology}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Greene|first=Harry W.|date=1998-01-01|title=We are primates and we are fish: Teaching monophyletic organismal biology|journal=Integrative Biology: Issues, News, and Reviews|language=en|volume=1|issue=3|pages=108–111|doi=10.1002/(sici)1520-6602(1998)1:3<108::aid-inbi5>3.0.co;2-t|issn=1520-6602}}</ref> er fel arfer caiff y gair [[Fertebrat|''fertebrat'']] ei ffafrio a'i ddefnyddio at y diben hwn (pysgod a thetrapodau) yn lle hynny. Ar ben hyn, mae [[Morfiligion|morfilod]], er eu bod yn famaliaid, yn aml wedi cael eu hystyried yn bysgod gan wahanol ddiwylliannau ar wahanol gyfnodau.
== Etymology ==
Mae'r gair am ''bysgod'' yn yn yr [[ieithoedd Germanaidd]] (Almaeneg: {{Lang|de|Fisch}}; Gothig: {{Lang|got|fisks}}) yn etifeddol yn tarddu o'r Proto-Germaneg, ac yn perthyn i'r [[Lladin]] {{Lang|la|piscis}} a'r Gelteg ([[Hen Wyddeleg]] {{Lang|sga|īasc}}; [[Hen Gymraeg]]: pysg; Hen Gernyweg: pisc; Llydaweg Cynnar: pesq). Er bod yr union wreiddyn yn anhysbys; mae rhai awdurdodau yn ail-greu [[Proto-Indo-Ewropeg|gwreiddyn Proto-Indo-Ewropeaidd]] {{Lang|ine-x-proto|*peysk-}} , wedi ei ardystio yn unig yn y [[Ieithoedd Celtaidd|Celtaidd]], yr [[ieithoedd Italaidd]] a [[Ieithoedd Germanaidd|Germanaidd]].<ref>''Digitales Wörterbuch der Deutschen Sprache'' [https://www.dwds.de/wb/Fisch ''s.v.'']</ref><ref>Winfred Philipp Lehmann, Helen-Jo J. Hewitt, Sigmund Feist, ''A Gothic etymological dictionary'', 1986, ''s.v.'' ''fisks'' p. 118</ref><ref>''[[Oxford English Dictionary]]'', 1st edition, [https://www.oed.com/view/Entry/70646 ''s.v.'']</ref><ref>[[Carl Darling Buck]], ''A Dictionary of Selected Synonyms in the Principal Indo-European Languages'', 1949, ''s.v.'', section 3.65, p. 184</ref>
Fe'i defnyddiwyd yn gyntaf yn y Gymraeg yn y [[12fed ganrif|12]]-[[13g]] yng ngwaith Elidir Sais: 'Y pum torth a'r pysg pasgaduriaeth gwyr...' (Gw. ''[[Geiriadur y Brifysgol]]'')
Mae'r Gymraeg yn llawer mwy cywir na'r Saesneg o ran y defnydd o'r gair pysgodyn neu fish, gan fod sawl defnydd anghywir yn y Saesneg, megis:
* crayfish ([[cimwch yr afon]])
* cuttlefish (môr-gyllell,neu [[ystifflog]])
* jellyfish ([[slefren fôr]])
* ''snailfish ([[malwen fôr]])''
* ''starfish'' ([[seren fôr]])
sy'n dyst i'r Sais alw pob creadur dyfrol, bron, yn bysgodyn.
== Esblygiad ==
Datblygodd pysgod, fel fertebrata, fel chwaer y tunicata. Wrth i'r tetrapodau ddod i'r amlwg yn ddwfn yn y grŵp pysgod, fel chwaer i'r pysgodyn gydag ysgyfaint, mae nodweddion pysgod yn cael eu rhannu gan y tetrapodau, gan gynnwys fertebra a chraniwm.
Mae'r cladogram a ganlyn yn dangos cytrasau - rhai gyda, a rhai heb berthnasau yn bodoli - sy'n cael eu hystyried yn draddodiadol fel "pysgod" (llinell goch ) a'r tetrapodau (fertebratau pedwar aelod), sydd yn bennaf yn ddaearol. Mae grwpiau [[Difodiant|diflanedig]] wedi'u marcio â chroes (†).
{{clade|{{clade
|1={{clade
|label1=[[Agnatha]]/
|sublabel1=[[Cyclostomes]]
|1={{clade
|1=[[Hyperoartia]] ([[lampreys]])[[File:Nejonöga, Iduns kokbok.jpg|90 px]] |barbegin1=cyan
|2=[[Myxini]] ([[hagfish]]) [[File:Cuvier-120-Myxine116.jpg|90px]] |bar2=cyan
}}
}}
|2=†[[Euconodonta]]<span style="{{MirrorH}}">[[File:ConodontZICA.png|90px]]</span> |bar2=cyan
|3={{clade
|1=†[[Pteraspidomorphi]][[File:Astraspis desiderata.png|50 px]] |bar1=cyan
|2=†[[Thelodonti]][[File:Sphenonectris turnernae white background.jpg|50 px]] |bar2=cyan
|3={{clade
|1=†[[Anaspida]]<span style="{{MirrorH}}">[[File:Lasanius NT small.jpg|70 px]]</span> |bar1=cyan
|2={{clade
|1=†[[Galeaspida]] [[File:Galeaspids NT.jpg|70px]] |bar1=cyan
|2={{clade
|1=†[[Pituriaspida]]<span style="{{MirrorH}}">[[File:Pituriaspida.gif|70px]]</span> |bar1=cyan
|2=†[[Osteostraci]][[File:Cephalaspis Lyellii.jpg|70px]] |bar2=cyan
|label3=[[Gnathostomata]] |sublabel3=(jawed vertebrates)
|3={{clade
|1="†[[Placodermi]]" (armoured fishes, [[paraphyletic]])<ref name="Giles et al 2015">{{closed access}} {{cite journal |last1=Giles |first1=Sam |last2=Friedman |first2=Matt |last3=Brazeau |first3=Martin D. |title=Osteichthyan-like cranial conditions in an Early Devonian stem gnathostome |journal=[[Nature (journal)|Nature]] |volume=520 |issue=7545 |pages=82–85 |date=2015-01-12 |issn=1476-4687 |doi=10.1038/nature14065 |pmid=25581798 |pmc=5536226 |bibcode=2015Natur.520...82G }}</ref>[[File:Dunkleosteus intermedius.jpg|70 px]] |bar1=cyan
|2={{clade
|1="†[[Acanthodii]]" ("spiny sharks", [[paraphyletic]] or [[polyphyletic]])<ref name=davis>{{cite journal|last1=Davis|first1=S|last2=Finarelli|first2=J|last3=Coates|first3=M|title=Acanthodes and shark-like conditions in the last common ancestor of modern gnathostomes|journal=Nature|date=2012|pages=247–250|doi=10.1038/nature11080|volume=486|issue=7402|pmid=22699617|bibcode=2012Natur.486..247D|s2cid=4304310}}</ref> <span style="{{MirrorH}}">[[File:Diplacanthus reconstructed.jpg|40px]]</span> |bar1=cyan
|2={{clade
|label1=[[Chondrichthyes]] |sublabel1=(cartilaginous fishes)
|1={{clade
|1="†[[Acanthodii]]" ("spiny sharks", [[paraphyletic]] or [[polyphyletic]])<span style="{{MirrorH}}">[[File:BrochoadmonesDB15.jpg|70px]]</span> |bar1=cyan
|2={{clade
|1=[[Holocephali]] ([[Chimaeriformes|ratfish]])[[File:Chimaera monstrosa1.jpg|60 px]] |bar1=cyan
|2=[[Euselachii]] ([[sharks]], [[ray (fish)|rays]])<span style="{{MirrorH}}">[[File:White shark (Duane Raver).png|75 px]]</span> |bar2=cyan
}}
}}
|label2=[[Euteleostomi]]/ |sublabel2=[[Osteichthyes]]
|2={{clade
|1="†[[Acanthodii]]" ("spiny sharks", [[paraphyletic]] or [[polyphyletic]])[[File:Acanthodes BW.jpg|90px]] |bar1=cyan
|2={{clade
|1={{clade
|label1=[[Actinopterygii]] |sublabel1=(ray-finned fishes)
|1={{clade
|1=[[Cladistia]] ([[bichirs]], [[reedfish]]) [[File:Cuvier-105-Polyptère.jpg|80px]] |bar1=cyan
|2={{clade
|1=[[Chondrostei]] ([[sturgeons]], [[paddlefish]])[[File:Atlantic sturgeon flipped.jpg|90px]] |bar1=cyan
|2=[[Neopterygii]] (includes [[Teleostei]], 96% of living fish [[species]])[[File:Common carp (white background).jpg|70px]] |bar2=cyan
}}
}}
|label2=[[Sarcopterygii]] |sublabel2=(lobe-finned fish)
|2={{clade
|1=†[[Onychodontiformes]] [[File:OnychodusDB15 flipped.jpg|70 px]] |bar1=cyan
|2=[[Actinistia]] ([[Latimeria|coelacanths]]) [[File:Coelacanth flipped.png|70 px]] |bar2=cyan
|label3=[[Rhipidistia]]
|3={{clade
|1={{clade
|1=†[[Porolepiformes]][[File:Reconstruction of Porolepis sp flipped.jpg|70 px]] |bar1=cyan
|2=[[Dipnoi]] (lungfishes) [[File:Barramunda coloured.jpg|75 px]] |bar2=cyan
}}
|label2=[[Tetrapodomorpha]]/ |sublabel2=(Choanata)
|2={{clade
|1={{clade
|1=†[[Rhizodontidae|Rhizodontimorpha]][[File:Gooloogongia loomesi reconstruction.jpg|70 px]] |bar1=cyan
|2={{clade
|1=†[[Tristichopteridae]][[File:Eusthenodon DB15 flipped.jpg|70 px]] |bar1=cyan
|2={{clade
|1=†''[[Tiktaalik]]''[[File:Tiktaalik BW white background.jpg|100 px]] |barend1=cyan
|label2=[[Tetrapoda]] |sublabel2=four-limbed vertebrates
|2={{clade
|1=†''[[Ichthyostega]]''[[File:Ichthyostega BW (flipped).jpg|80 px]]
|2=[[crown-group]] tetrapods [[File:Salamandra salamandra (white background).jpg|80 px]]
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}|style=font-size:85%;line-height:85%;|grouplabel1={{clade labels |label1="'''Fishes'''" |top1=50%}}|label1=[[Vertebrata]]/|sublabel1=[[Craniata]]}}
=== Tacsonomeg ===
[[Delwedd:Leedsichthys_problematicus.jpg|bawd| ''Leedsichthys'' o'r is-ddosbarth Actinopterygii, yw'r pysgodyn mwyaf y gwyddys amdano, gydag amcangyfrifon yn 2005 yn rhoi ei uchafswm maint yn 16 metr (52 tr).]]
Mae pysgod yn grŵp paraffyletig ac am y rheswm hwn, nid yw grwpiau fel y dosbarth ''Pisces'' a welir mewn gweithiau hŷn yn cael eu defnyddio mwyach mewn dosbarthiadau ffurfiol. Mae dosbarthiad traddodiadol yn rhannu pysgod yn dri [[Dosbarth (bioleg)|dosbarth]], a gyda ffurfiau diflanedig weithiau'n cael eu dosbarthu o fewn y goeden, weithiau fel eu dosbarthiadau eu hunain: <ref name="Romer, A 1977">[[Alfred Romer|Romer, A.S]]. & T.S. Parsons. 1977. ''The Vertebrate Body.'' 5th ed. Saunders, Philadelphia. (6th ed. 1985)</ref> <ref>Benton, M.J. (1998) The quality of the fossil record of vertebrates. pp. 269–303, in Donovan, S.K. and Paul, C.R.C. (eds), The adequacy of the fossil record, Fig. 2. Wiley, New York, 312 pp.</ref>
* Dosbarth yr Agnatha (pysgod heb ên)
** Is-ddosbarth y Cyclostomata (ellyllon môr (hagfish) a llysywod pendwll (lampreiod))
** Is-ddosbarth yr Ostracodermi (pysgod heb ên nag arfwisg) †
* Dosbarth y Chondrichthyes (pysgod cartilaginous)
** Is-ddosbarth yr Elasmobranchii ([[Morgi|siarcod]] a chathod môr (rays))
** Is-ddosbarth yr Holocephali (chimaeras a pherthnasau a ddifodwyd)
* Dosbarth y Placodermi (pysgod gydag arfwisgoedd) †
* Dosbarth yr Acanthodii ("siarcod pigog", weithiau'n cael eu dosbarthu fel pysgod esgyrnog)†
* [[Pysgodyn esgyrnog|Dosbarth yr Osteichthyes]] (pysgod esgyrnog)
** Is-ddosbarth yr Actinopterygii (pysgod cathforol)
** Is-ddosbarth y Sarcopterygii (pysgod asgellog cigog, cyndeidiau'r tetrapodau)
Erbyn y 2010au a'r 2020au, y cynllun uchod yw'r un y deuir ar ei draws amlaf mewn gweithiau anarbenigol a chyffredinol. Mae llawer o'r grwpiau uchod yn baraffyletig, yn yr ystyr eu bod wedi arwain at grwpiau olynol: mae Agnathan yn hynafiaid i Chondrichthyes, sydd eto wedi arwain at yr Acantodiaid, hynafiaid yr Osteichthyes.
Mae'r gwahanol grwpiau pysgod yn fwy na hanner yr holl [[Rhywogaeth|rywogaethau]] asgwrn cefn. O 2006,{{Sfn|Nelson|2006}} mae bron i 28,000 o rywogaethau hysbys yn bodoli, ac mae bron i 27,000 ohonynt yn bysgod esgyrnog, gyda 970 o siarcod, morgathod, a chimeras a thua 108 o ellyllon môr (hagfish) a llysywod pendwll (lampreys). Mae traean o'r rhywogaethau hyn yn dod o fewn y naw teulu mwyaf, sef (o'r mwyaf i'r lleiaf), y [[Cyprinidae]], Gobiidae, Cichlidae, Characidae, Loricariidae, Balitoridae, Serranidae, Labridae, a [[Pysgodyn Safnlas|Scorpaenidae]] . Mae tua 64 o deuluoedd yn [[tacson un eitem|fonotypig]], yn cynnwys un rhywogaeth yn unig. Gall cyfanswm terfynol y rhywogaethau sy'n bodoli gynyddu i fod yn fwy na 32,500.{{Sfn|Nelson|2006}} Bob blwyddyn, mae [[Rhywogaeth|rhywogaethau]] newydd yn cael eu darganfod a'u disgrifio'n wyddonol. O 2016,<ref name="auto">{{Cite book|last=Nelson|first=Joseph, S.|title=Fishes of the World|year=2016|publisher=John Wiley & Sons, Inc|isbn=978-1-118-34233-6}}</ref> mae dros 32,000 o rywogaethau o bysgod esgyrnog wedi'u dogfennu a dros 1,100 o rywogaethau o bysgod cartilagaidd. Collwyd llawer o rywogaethau drwy [[Difodiant|ddifodiant]] (gweler [[Argyfwng bioamrywiaeth|yr argyfwng bioamrywiaeth]]) ee y pysgod sbodol Tsieineaidd (Chinese paddlefish) neu'r pysgod llaw llyfn.
=== Amrywiaeth ===
<gallery mode="packed" title="Examples" of="" the="" major="" classes="" fish="">
Delwedd:Pacific hagfish Myxine.jpg|Agnatha<br /><br /><br /><br /> (ellyll môr y Tawelfor [[Pacific hagfish|hagfish Pacific]] )
Delwedd:Hornhai (Heterodontus francisci).JPG|Chondrichthyes<br /><br /><br /><br /> ( [[Horn shark|siarc corn]] )
Delwedd:Salmo trutta.jpg|Actinopterygii<br /><br /><br /><br /> ([[Brown trout|brithyllod brown]])
Delwedd:Latimeria chalumnae01.jpg|Sarcopterygii<br /><br /><br /><br /> ([[Coelacanth]])
</gallery>Mae'r term "pysgod" yn disgrifio'n fanwl gywir unrhyw graniat nad yw'n detrapod (hy anifail â phenglog ac asgwrn cefn yn y rhan fwyaf o achosion) sydd â thagellau gydol oes ac y mae ei goesau, os o gwbl, ar ffurf esgyll.{{Sfn|Nelson|2006}} Yn wahanol i grwpiau fel adar neu [[Mamal|famaliaid]], nid cytras unigol yw pysgod ond casgliad paraffyletig o [[Tacson|dacsa]], gan gynnwys [[ellyllon môr]], [[llysywod pendwll]], siarcod a chathod môr (chondrichthyes), pysgod asgellog cath-foraidd (actinopterygii), coelacanths, a sgyfaint-bysgod.{{Sfn|Helfman|Collette|Facey|1997}} Yn wir, mae'r sgyfaint-bysgod a'r selacanthod yn berthnasau agosach i'r tetrapodau (fel [[Mamal|mamaliaid]], adar, [[Amffibiad|amffibiaid]], ac ati ) na physgod eraill fel pysgod asgellog cath-foraidd (actinopterygii) neu siarcod, felly mae hynafiad cyffredin olaf pob pysgodyn hefyd yn hynafiad i'r tetrapodau. Gan nad yw grwpiau paraffyletig bellach yn cael eu cydnabod mewn bioleg systematig fodern, rhaid osgoi defnyddio'r term "pysgod" fel grŵp biolegol.
Ganrif neu ddwy yn ol, dosbarthodd haneswyr rhywogaethau fel [[Morlo|morloi]], [[Morfil|morfilod]], [[Amffibiad|amffibiaid]], [[Crocodeil|crocodeiliaid]], hyd yn oed [[Afonfarch|hipopotamysau]], yn ogystal â llu o infertebratau dyfrol, o fewn grwp y pysgod.<ref name="integrated">{{Cite book|last=Cleveland P. Hickman, Jr.|last2=Larry S. Roberts|last3=Allan L. Larson|title=Integrated Principles of Zoology|publisher=McGraw-Hill Publishing Co|year=2001|isbn=978-0-07-290961-6}}</ref> Fodd bynnag, yn ôl y diffiniad uchod, nid yw pob mamal yn bysgodyn. Mewn rhai cyd-destunau, yn enwedig mewn dyframaethu, cyfeirir at y gwir bysgod fel ''pysgod asgellog'' i'w gwahaniaethu oddi wrth yr anifeiliaid eraill hyn.
=== System atgenhedlu ===
Mae organau atgenhedlu pysgod yn cynnwys [[Caill|ceilliau]] ac [[Ofari|ofarïau]]. Yn y rhan fwyaf o rywogaethau, mae gonadau yn organau pâr o faint tebyg, sydd wedi eu hasio'n rhannol neu'n gyfan gwbl.<ref name="Guimaraes">{{Cite journal|last=Guimaraes-Cruz, Rodrigo J.|last2=dos Santos, José E.|last3=Santos, Gilmar B.|title=Gonadal structure and gametogenesis of ''Loricaria lentiginosa'' Isbrücker (Pisces, Teleostei, Siluriformes)|journal=Rev. Bras. Zool.|date=July–September 2005|volume=22|issue=3|pages=556–564|issn=0101-8175|doi=10.1590/S0101-81752005000300005}}</ref> Efallai hefyd y ceir amrywiaeth o organau eilaidd sy'n cynyddu ffitrwydd y system atgenhedlu.
Ceir rhai pysgod sy'n ddeuryw, fel pendefaid California, ac mae ganddynt [[Deurywiad|geilliau]] ac ofarïau, naill ai ar wahanol adegau yn eu cylch bywyd neu, fel mewn ''Hypoplectrus'', yn eu cael ar yr un pryd.
Mae wyau datblygedig dros 97% o'r holl bysgod hysbys i'w cael y tu allan i gorff y fam ee yr eog, [[Pysgodyn aur|pysgod aur]], ciclidau, tiwna a llysywod; dywedir, felly eu bod yn ddodwyol. Yn y mwyafrif o'r rhywogaethau hyn, mae ffrwythloni'n digwydd y tu allan i gorff y fam, gyda'r pysgod gwryw a benyw yn gollwng eu gametau i'r dŵr o amgylch. Fodd bynnag, mewn rhai o'r mathau hyn o bysgod ceir ffrwythloni mewnol, gyda'r gwryw yn defnyddio rhyw fath o organ i ddosbarthu sberm i agoriad organ genhedlu'r fenyw, yn fwyaf nodedig y siarcod ofiparaidd, megis y siarc corn, a phelydrau dodwyol, megis morgathod . Yn yr achosion hyn, mae gan y gwryw bâr o esgyll pelfig wedi'u haddasu a elwir yn 'fachwyr'.
Gall pysgod morol gynhyrchu llawer iawn o wyau sy'n aml yn cael eu rhyddhau i'r dŵr. Mae gan yr wyau ddiamedr cyfartalog o 1mm.<gallery widths="90" heights="150">
Delwedd:Oeufs002b,57.png|Wy o llysywen bendoll
Delwedd:Oeufs002b,54.png|Wy [[Catshark|siarc]] ( [[Mermaids' purse|pwrs y môr-forwyn]] )
Delwedd:Oeufs002b,55.png|Wy o [[Bullhead shark|siarc crothell ('''Heterodontiformes''']])
Delwedd:Oeufs002b,56.png|Wy o [[Chimaera|chimera]]
</gallery>Gelwir y cywion pysgod dodwyol sydd newydd ddeor yn larfa. Maent fel arfer wedi'u ffurfio'n wael, yn cario sach melynwy mawr (ar gyfer maeth), ac maent yn wahanol iawn o ran ymddangosiad i'r oedolion. Mae'r cyfnod larfa mewn pysgod oferadwy yn gymharol fyr (dim ond sawl wythnos fel arfer), ac mae larfa'n tyfu'n gyflym ac yn newid ymddangosiad a strwythur (proses a elwir yn [[Metamorffosis|fetamorffosis]]) i ddod yn rhywogaeth ifanc. Yn ystod y trawsnewid hwn, rhaid i larfâu newid o'u sach melynwy i fwydo ar sglyfaeth sŵoplancton, proses sy'n dibynnu ar ddwysedd sŵoplancton sydd fel arfer yn annigonol, ac sy'n achos marwolaeth llawer o larfau.
Mewn pysgod ''ymddeorol'' mae'r wyau'n datblygu y tu mewn i gorff y fam ar ôl ffrwythloniad mewnol ond yn derbyn ychydig neu ddim maeth yn uniongyrchol gan y fam, yn dibynnu yn lle hynny ar y [[melynwy]]. Mae pob embryo'n datblygu yn ei wy ei hun. Ceir enghreifftiau cyfarwydd o bysgod dodwyol, gan gynnwys [[Gypi|gypïod]], siarcod angel, a choelacanthsiaid.
Ceir rhai rhywogaethau o bysgod sy'n fywesgorol. Mewn rhywogaethau o'r fath mae'r fam yn cadw'r wyau ac yn maethu'r embryonau. Yn nodweddiadol, mae gan bysgod bywesgorol adeiledd sy'n cyfateb i'r [[Brych (anatomeg)|brych]] a welir mewn mamaliaid sy'n cysylltu cyflenwad gwaed y fam â chyflenwad gwaed yr embryo. Ymhlith yr enghreifftiau o bysgod bywesgorol y mae rhai draenogiaid (''perch''), y Goodeidae gyda'u hesgyll hollt a'r siarc lemwn. Mewn rhai mathau o bysgod bywiog mae'r embryonau sy'n datblygu yn bwyta wyau eraill a gynhyrchir gan y fam. Mae hyn wedi'i arsylwi'n bennaf ymhlith siarcod, fel y mako shortfin a'r [[Corgi Môr|corgi môr]], ond hefyd mewn ychydig o bysgod esgyrnog, fel y ''Nomorhamphus ebrardtii''.<ref name="Meisner">Meisner, A & Burns, J: Viviparity in the Halfbeak Genera ''Dermogenys'' and ''Nomorhamphus'' (Teleostei: Hemiramphidae)" ''Journal of Morphology'' 234, pp. 295–317, 1997</ref> [[Canibaliaeth|Mae canibaliaeth fewngroth]] yn ddull hyd yn oed mwy anarferol, lle mae'r embryonau mwyaf yn bwyta brodyr a chwiorydd gwannach a llai. Mae'r ymddygiad hwn hefyd i'w weld yn fwyaf cyffredin ymhlith siarcod, fel y ''Carcharias taurus'' neu'r ''Nomorhamphus ebrardtii''.<ref name="Meisner" />
== Cyfathrebu acwstig ==
Mae cyfathrebu acwstig mewn pysgod yn golygu trosglwyddo signalau acwstig o un unigolyn i'r llall. Mae cynhyrchu synau fel cyfrwng cyfathrebu ymhlith pysgod yn cael ei ddefnyddio amlaf yng nghyd-destun bwydo, ymddygiad ymosodol neu ymddygiad carwriaethol.<ref name="Bioacoustics">{{Cite journal|last=Weinmann|first=S.R.|last2=Black|first2=A.N.|last3=Richter|first3=M. L.|last4=Itzkowitz|first4=M|last5=Burger|first5=R.M|title=Territorial vocalization in sympatric damselfish: acoustic characteristics and intruder discrimination|journal=Bioacoustics|date=February 2017|volume=27|issue=1|pages=87–102|doi=10.1080/09524622.2017.1286263}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFWeinmannBlackRichterItzkowitz2017">Weinmann, S.R.; Black, A.N.; Richter, M. L.; Itzkowitz, M; Burger, R.M (February 2017). "Territorial vocalization in sympatric damselfish: acoustic characteristics and intruder discrimination". ''Bioacoustics''. '''27''' (1): 87–102. [[Adnabyddwr gwrthrychau digidol|doi]]:[[doi:10.1080/09524622.2017.1286263|10.1080/09524622.2017.1286263]]. [[S2CID (dynodydd)|S2CID]] [https://api.semanticscholar.org/CorpusID:89625932 89625932].</cite></ref> Gall y synau a allyrrir amrywio,yn dibynnu ar y rhywogaeth a'r ysgogiad. Gall pysgod gynhyrchu naill ai synau ymledol trwy symud cydrannau o'r system ysgerbydol, neu gallant gynhyrchu synau an-rheidiol trwy drin organau arbenigol fel y bledren nofio.<ref name="Journal">{{Cite journal|last=Bertucci|first=F.|last2=Ruppé|first2=L.|last3=Wassenbergh|first3=S.V.|last4=Compère|first4=P.|last5=Parmentier|first5=E.|date=29 October 2014|title=New Insights into the Role of the Pharyngeal Jaw Apparatus in the Sound-Producing Mechanism of Haemulon Flavolineatum (Haemulidae).|journal=Journal of Experimental Biology|volume=217|issue=21|pages=3862–3869|doi=10.1242/jeb.109025|pmid=25355850}}</ref>
[[Delwedd:French_grunts_-_Haemulon_flavolineatum.jpg|bawd| Rhochian Ffrengig – ''Haemulon flavolineatum'']]
Mae rhai rhywogaethau o bysgod a all gynhyrchu synau trwy rwbio eu hesgyrn yn ei gilydd. Gelwir y synau hyn a gynhyrchir gan ryngweithiadau asgwrn-ar-asgwrn yn 'seiniau ymledol'.<ref name="Journal">{{Cite journal|last=Bertucci|first=F.|last2=Ruppé|first2=L.|last3=Wassenbergh|first3=S.V.|last4=Compère|first4=P.|last5=Parmentier|first5=E.|date=29 October 2014|title=New Insights into the Role of the Pharyngeal Jaw Apparatus in the Sound-Producing Mechanism of Haemulon Flavolineatum (Haemulidae).|journal=Journal of Experimental Biology|volume=217|issue=21|pages=3862–3869|doi=10.1242/jeb.109025|pmid=25355850}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBertucciRuppéWassenberghCompère2014">Bertucci, F.; Ruppé, L.; Wassenbergh, S.V.; Compère, P.; Parmentier, E. (29 October 2014). [[doi:10.1242/jeb.109025|"New Insights into the Role of the Pharyngeal Jaw Apparatus in the Sound-Producing Mechanism of Haemulon Flavolineatum (Haemulidae)"]]. ''Journal of Experimental Biology''. '''217''' (21): 3862–3869. [[Adnabyddwr gwrthrychau digidol|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1242/jeb.109025|10.1242/jeb.109025]]</span>. [[PubMed|PMID]] [//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25355850 25355850].</cite></ref>
Gwelir enghraifft o hyn yn ''Haemulon flavolineatum'', rhywogaeth y cyfeirir ato’n gyffredin fel y ‘pysgodyn rhochian Ffrengig’, gan ei fod yn cynhyrchu sŵn rhochian trwy grensio ei ddannedd gyda’i gilydd.<ref name="Journal">{{Cite journal|last=Bertucci|first=F.|last2=Ruppé|first2=L.|last3=Wassenbergh|first3=S.V.|last4=Compère|first4=P.|last5=Parmentier|first5=E.|date=29 October 2014|title=New Insights into the Role of the Pharyngeal Jaw Apparatus in the Sound-Producing Mechanism of Haemulon Flavolineatum (Haemulidae).|journal=Journal of Experimental Biology|volume=217|issue=21|pages=3862–3869|doi=10.1242/jeb.109025|pmid=25355850}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFBertucciRuppéWassenberghCompère2014">Bertucci, F.; Ruppé, L.; Wassenbergh, S.V.; Compère, P.; Parmentier, E. (29 October 2014). [[doi:10.1242/jeb.109025|"New Insights into the Role of the Pharyngeal Jaw Apparatus in the Sound-Producing Mechanism of Haemulon Flavolineatum (Haemulidae)"]]. ''Journal of Experimental Biology''. '''217''' (21): 3862–3869. [[Adnabyddwr gwrthrychau digidol|doi]]:<span class="cs1-lock-free" title="Freely accessible">[[doi:10.1242/jeb.109025|10.1242/jeb.109025]]</span>. [[PubMed|PMID]] [//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25355850 25355850].</cite></ref> Mae'r ymddygiad hwn yn fwyaf amlwg pan fo'r ''H. flavolineatum'' mewn sefyllfaoedd argyfyngus.<ref name="Journal" /> Mae'r rhochian a gynhyrchir gan y rhywogaeth hon o bysgod yn cynhyrchu amledd o tua 700 Hz, ac yn para tua 47 milieiliad.<ref name="Journal" /> Nid yw'r ''H. flavolineatum'' yn allyrru seiniau ag amleddau sy'n fwy na 1000 Hz, ac nid yw'n 'clywed' synau sydd ag amleddau sy'n fwy na 1050 Hz.<ref name="Journal" />
== Clefydau ==
Fel anifeiliaid eraill, mae pysgod yn dioddef o afiechydon ac [[Arfilyn|arfilion (parasitiaid]]). Er mwyn atal afiechydon, mae ganddyn nhw amrywiaeth o amddiffyniadau, gan gynnwys y croen a'r cen, yn ogystal â'r haen [[mwcws]] sy'n cael ei secretu gan yr epidermis sy'n dal ac yn atal twf [[Meicro-organeb|micro-rganebau]]. Os bydd [[Pathogen|pathogenau'n]] torri'r amddiffynfeydd hyn, gall pysgod ddatblygu [[llid]] sy'n cynyddu llif y gwaed i'r rhanbarth heintiedig a dosbarthu [[Cell gwaed gwyn|celloedd gwaed gwyn]] sy'n ceisio dinistrio'r pathogenau. Mae amddiffynfeydd penodol yn ymateb i bathogenau penodol sy'n cael eu hadnabod gan y pysgodyn, hy, ymateb imiwn.{{Sfn|Helfman|Collette|Facey|1997}} Yn ystod y [[21g]], mae [[Brechlyn|brechlynnau]] wedi cael eu defnyddio'n eang mewn dyframaeth a hefyd gyda physgod dof, er enghraifft brechlynnau furunculosis mewn eog a ffermir a firws herpes y koi.<ref>{{Cite web|first=K.H.|last=Hartman|year=2004|title=Koi Herpes Virus (KHV) Disease: Fact Sheet VM-149|publisher=University of Florida Institute of Food and Agricultural Sciences|url=http://edis.ifas.ufl.edu/pdffiles/VM/VM11300.pdf|display-authors=etal|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070206131841/http://edis.ifas.ufl.edu/pdffiles/VM/VM11300.pdf|archivedate=6 February 2007}}</ref>
Mae rhai rhywogaethau'n defnyddio pysgod glanhau i gael gwared ar barasitiaid allanol. Mae'r mwyaf adnabyddus o'r rhain yn y genws ''Labroides'' a geir ar [[Cwrel|riffiau cwrel]] yng nghefnfor [[Cefnfor India|India]] a'r [[Y Cefnfor Tawel|Cefnfor Tawel]] Mae'r pysgod bach hyn yn cynnal yr hyn a elwir yn "orsafoedd glanhau" lle mae pysgod eraill yn ymgynnull ac yn perfformio symudiadau penodol i ddenu sylw'r glanhawyr.{{Sfn|Helfman|Collette|Facey|1997|p=380}} Arsylwyd ar wahanol ymddygiadau glanhau mewn nifer o grwpiau pysgod, gan gynnwys un achos rhwng dau giclids o'r un genws, ''Etroplus maculatus'', y glanhawr, a'r ''Etroplus suratensis,'' rhywogaeth llawer mwy. <ref>{{Cite journal|last=Wyman|first=Richard L.|last2=Ward|first2=Jack A.|year=1972|title=A Cleaning Symbiosis between the Cichlid Fishes Etroplus maculatus and Etroplus suratensis. I. Description and Possible Evolution|journal=Copeia|volume=1972|issue=4|pages=834–838|doi=10.2307/1442742|jstor=1442742}}</ref>
== Cadwraeth ==
Roedd [[Undeb Rhyngwladol dros Gadwraeth Natur|Rhestr]] [[Rhestr Goch yr IUCN|Goch]] yr IUCN 2006 yn enwi 1,173 o rywogaethau pysgod a oedd dan fygythiad o [[Difodiant|ddifodiant]],<ref>{{Cite web|url=http://www.iucnredlist.org/info/tables/table1|title=Table 1: Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2004)|access-date=18 January 2006|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060630054235/http://www.iucnredlist.org/info/tables/table1|publisher=iucnredlist.org|archivedate=30 June 2006}}</ref> gan gynnwys rhywogaethau fel [[Penfras|penfras yr Iwerydd]], ''Cyprinodon diabolis,'' coelacanthiaid, a'r [[Morgi mawr gwyn|morgwn mawr gwyn]]. Gan fod pysgod yn byw o dan y dŵr maent yn fwy anodd eu hastudio nag anifeiliaid a phlanhigion daearol, ac yn aml ceir diffyg gwybodaeth am bysgod. Fodd bynnag, mae pysgod dŵr croyw yn ymddangos dan fygythiad arbennig oherwydd eu bod yn aml yn byw mewn ptllau neu nentydd cymharol fach.{{Sfn|Helfman|Collette|Facey|1997}}
=== Gorbysgota ===
[[Morgi morfilaidd]]
[[Delwedd:Whale_shark_Georgia_aquarium.jpg|alt=Photo of shark in profile surrounded by other, much smaller fish in bright sunlight|bawd| Cofrestrwyd y [[morgi morfilaidd]], fel rhai bregus]]
Mae gorbysgota yn fygythiad mawr i bysgod bwytadwy fel [[penfras]] a thiwna.<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/highlands_and_islands/6234881.stm|title=Call to halt cod 'over-fishing'|access-date=18 January 2006|work=BBC News|date=5 January 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070117142906/http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/highlands_and_islands/6234881.stm|archive-date=17 January 2007}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/6301187.stm|title=Tuna groups tackle overfishing|access-date=18 January 2006|work=BBC News|date=26 January 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20090121111204/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/6301187.stm|archive-date=21 January 2009}}</ref> Bydd gorbysgota'n achosi cwymp yn y boblogaeth (a elwir yn stoc) oherwydd ni all y goroeswyr gynhyrchu digon o gywion i gymryd lle'r y rhai a bystotwyd. Nid yw ''difodiant masnachol'' o'r fath yn golygu bod y rhywogaeth wedi darfod, dim ond na ellir cynnal y pysgodfa bellach.<div class="div-col" style="column-width: 22em;">
</div>
== Gweler hefyd ==
* [[Pysgod Dŵr Croyw]], 1983; rhestr o enwau pysgod Cymraeg.
== Darllen pellach ==
{{refbegin}}
* {{cite web|ref=none|last1=Eschmeyer|first1=William N.|last2=Fong|first2=Jon David|year=2013|url= http://researcharchive.calacademy.org/research/ichthyology/|title=Catalog of Fishes|publisher=California Academy of Sciences}}
* {{cite book|ref=none|last1=Helfman|first1=G.|last2=Collette|first2=B.|last3=Facey|first3=D.|last4=Bowen|first4=B.|year=2009|url=http://www.blackwellpublishing.com/helfman/|title=The Diversity of Fishes: Biology, Evolution, and Ecology|publisher=Wiley-Blackwell|isbn=978-1-4051-2494-2|edition=2nd}}
* Moyle, Peter B. (1993) [https://books.google.com/books?id=cu-J9tqy4IQC&printsec=frontcover#v=onepage&q=Fish%3A%20An%20Enthusiast%27s%20Guide ''Fish: An Enthusiast's Guide''] University of California Press. {{ISBN|978-0-520-91665-4}} – good lay text.
* {{cite book|ref=none|last1=Moyle|first1=Peter B.|last2=Cech|first2=Joseph J.|year=2003|title=Fishes, An Introduction to Ichthyology|edition=5th|publisher=Benjamin Cummings|isbn=978-0-13-100847-2}}
* {{cite book|ref=none|author-link=Helen Scales|last=Scales|first=Helen|year=2018|title=Eye of the shoal: A Fishwatcher's Guide to Life, the Ocean and Everything|publisher=Bloomsbury Sigma|isbn=978-1-4729-3684-4}}
* {{cite book|ref=none|author-link=Neil Shubin|last=Shubin|first=Neil|year=2009|url= https://books.google.com/books?id=c008kdNwR1cC|title=Your inner fish: A journey into the 3.5 billion year history of the human body|publisher=Vintage Books|isbn=978-0-307-27745-9}} [http://www.uctv.tv/search-details.aspx?showID=16412 ''UCTV'' interview]
{{refend}}
== Dolenni allanol ==
* [https://db.angfa.org.au/ ANGFA] - Cronfa ddata ddarluniadol o bysgod dŵr croyw Awstralia a Gini Newydd
* Fischinfos.de – Illustrated database of the freshwater fishes of Germany (in German)
* [https://www.fishbase.se/search.php FishBase ar-lein] – Cronfa ddata gynhwysfawr gyda gwybodaeth am dros 29,000 o rywogaethau pysgod
* Fisheries and Illinois Aquaculture Center – Data outlet for fisheries and aquaculture research center in the central US
* [http://www.poppe-images.com/ Philippines Fishes] - Cronfa ddata gyda miloedd o Bysgod Philippine wedi'u tynnu mewn cynefin naturiol
* The Native Fish Conservancy – Conservation and study of North American freshwater fishes
* [https://www.fao.org/fishery/en/topic/2888 Y Cenhedloedd Unedig] - Adran Pysgodfeydd a Dyframaethu: Defnyddio pysgod a bwyd môr
* [https://web.archive.org/web/20121101120959/http://www.tacoma.uw.edu/library/digital-collections Casgliadau Digidol Llyfrgelloedd Prifysgol Washington] - Casgliad digidol o ddelweddau dŵr croyw a physgod morol
{{Rheoli awdurdod}}
[[Categori:Pysgod|*]]
[[Categori:Bwyd y môr]]
[[Categori:Pysgota]]
[[Categori:Ecoleg ddyfrol]]
| |||