Ymlusgiad: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
ehangu Tagiau: Golygiad cod 2017 |
Dim crynodeb golygu Tagiau: Golygiad cod 2017 |
||
Llinell 31:
Mae'r ymlusgiaid yn [[Fertebrat|fertebratau]] tetrapod, hy mae nhw'n greaduriaid sydd naill ai â phedwar coes neu, fel nadroedd, yn ddisgynyddion o hynafiaid pedwar coes. Yn wahanol i [[Amffibiad|amffibiaid]], nid oes gan ymlusgiaid gyfnod larfa dyfrol. Mae'r rhan fwyaf ohonyn nhw'n [[Oviparous|ddodwyol]], er bod sawl rhywogaeth o sgwatiaid yn [[Bywiogrwydd|fywesgorol]], yn ogystal ag ambell gytras dyfrol sydd wedi'i ddifodi<ref name="S12">{{Cite journal|last=Sander|first=P. Martin|year=2012|title=Reproduction in early amniotes|journal=Science|volume=337|issue=6096|pages=806–808|doi=10.1126/science.1224301|pmid=22904001|bibcode=2012Sci...337..806S}}</ref>- mae'r [[ffetws]] yn datblygu o fewn y fam, gan ddefnyddio brych (anfamalaidd) yn hytrach na'i gynnwys mewn plisgyn wy. Fel amniotau, mae wyau ymlusgiaid wedi'u hamgylchynu gan bilenni i'w hamddiffyn a'u cludo, sy'n eu haddasu i atgenhedlu ar dir sych. Mae llawer o'r rhywogaethau bywesgorol yn bwydo eu ffetysau trwy wahanol fathau o frych sy'n debyg i rai [[Mamal|mamaliaid]], gyda rhai'n darparu gofal cychwynnol ar gyfer eu cywion. Mae ymlusgiaid sy'n bodoli yn amrywio o ran maint o'r geco bach, ''Sphaerodactylus ariasae'', sy'n gallu tyfu hyd at 17 mm i'r crocodeil dŵr halen, y ''Crocodylus porosus'', a all gyrraedd 6 metr o hyd ac sy'n pwyso dros 1,000 kg.
[[Delwedd:Natura 2000 - Madfallod Dwr Cribog.webmhd.webm|bawd|chwith|Fideo o'r [[Madfall ddŵr gribog]] yng Nghymru]]▼
==Cymru==
Llinell 39 ⟶ 38:
Cofnodir [[Môr-grwban|crwbanod môr]] ar draethau Cymru yn achlysurol, yn cynnwys y [[crwban môr cefn-lledr]] (''Dermochelys coriacea'') anferth ar Forfa Harlech yn 1988 a arddangosir bellach yn [[Amgueddfa Genedlaethol Cymru]].
▲[[Delwedd:Natura 2000 - Madfallod Dwr Cribog.webmhd.webm|bawd|chwith|Fideo o'r [[Madfall ddŵr gribog]] yng Nghymru]]
== Dosbarthiad ==
Llinell 254:
=== Atgynhyrchu ===
[[Delwedd:Crocodile_Egg_Diagram.svg|bawd| Diagram wy crocodeilaidd<br /><br />1. plisgyn wy<br />2. sach o felynwy<br />3. melynwy (maetholion)<br />4. pibelli<br />5. amnion6. ambilen<br />7. aer<br />8. alantois<br />9. gwynwy<br />10. sach amniotig<br />11. embryo crocodeil<br />12, hylif amniotig]]
Yn gyffredinol, mae ymlusgiaid yn [[Atgenhedlu rhywiol|atgenhedlu'n rhywiol]],<ref>{{Cite journal|date=2018|title=Male reproductive behaviour of Naja oxiana (Eichwald, 1831) in captivity, with a case of unilateral hemipenile prolapse|url=https://www.researchgate.net/publication/335270872|journal=Herpetology Notes}}</ref> er bod rhai yn gallu [[Atgenhedlu anrhywiol|atgenhedlu'n anrhywiol]]. Mae'r holl weithgarwch atgenhedlu yn digwydd drwy'r cloaca, yr allanfa/fynedfa sengl ar waelod y gynffon lle mae gwastraff hefyd yn cael ei ysgarthu. Mae gan y rhan fwyaf o ymlusgiaid [[organau rhyw]], sydd fel arfer yn cael eu tynnu'n ôl neu eu gwrthdroi a'u storio y tu mewn i'r corff. Mewn crwbanod a chrocodeiliaid, mae gan y gwryw un [[pidyn]] tra bod sgwatiaid (''squamates''), gan gynnwys nadroedd a madfallod, yn meddu ar bâr o bidynau, a dim ond un ohonynt a ddefnyddir yn nodweddiadol ym mhob sesiwn. Fodd bynnag, nid oes gan Tuatara organau rhyw, ac felly mae'r gwryw a'r fenyw yn syml yn pwyso eu cloacas at ei gilydd wrth i'r gwryw ollwng sberm.<ref>Lutz, Dick (2005), Tuatara: A Living Fossil, Salem, Oregon: DIMI Press, {{ISBN|978-0-931625-43-5}}</ref>
| |||