Castell-nedd: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Dechreuodd Castell-nedd fel man croesi'r afon, ac ymsefydlodd pobl yma yng nghyfnod y [[Rhufeiniaid]]. Dim ond tri lle yng Nghymru y mae'r llenor Rhufeinig [[Tacitus]] yn cyfeirio atynt yn ei ''Historiae'' (''[[Hanes (Tacitus)|Hanes]]''), ac mae Castell-nedd yn un ohonynt.

Ceir tystiolaeth am aneddiadau hynafol yn y bryniau sy'n amgylchynu'r dref, ac mae'n debyg mai aneddiadau [[Celtaidd]] ydynt ond nid ydynt wedi cael eu dyddio. Canfuwyd gweddillion dynol 25 km i ffwrdd yn [[Ogof Paviland]]<ref>[http://www.explore-gower.co.uk/pavilandcave.html Explore Gower:Paviland Cave - Goat's Hole]</ref> ar [[Penrhyn Gŵyr|Benrhyn Gŵyr]], yn dyddio o 24,000 CC, gan brofi yr oedd pobl yn byw yn yr ardal yn ystod yr [[Oes Iâ]] ddiwethaf. Er y'i adnabyddir fel "[[Arglwyddes Goch Paviland]]", mae gweddillion dyn,yn nidrhai dynes,o ddyn nid ydyntmenyw<ref>{{dyf gwe|url=http://www.mnsu.edu/emuseum/archaeology/sites/europe/paviland_cave.html|teitl=Paviland Cave |cyhoeddwyr=University of Minnesota's Archaeology e-museum}}</ref>. Roedd Castell-nedd wedi ei leoli ar ymyl deheuol y cynfas o rewiâ, ac roedd Glyn Nedd yn ddyffryn rhewlifol. Daeth llystyfiant ac anifeiliaid i'r ardal yn dilyn enciliad y rhew tua 15,000 o flynyddoedd yn ôl.

Roedd marchnad yn ydref dreffarchnad, a chychwynodd diwydiant newydd yna yn ystod y 18fed ganrif, sef haearn, dur ac alcam. Mwyngloddid llawer o lo yn yr ardal, a daeth y dref yn ganolfan bwysig i gludiant ar reilffyrdd a chamlesi. Mwyngloddid hefyd silica. Adeiladwyd goethdŷ i betrol yn yr 20ed ganrif.

Mae atynfeyddatyniadau i ymwelwyr yn cynnwys [[Abaty Nedd]], Parc [[Y Gnoll]], a'r farchnad.