Llywelyn Fawr: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Ni wyddom lawer am flynydyddoeddflynyddoedd cynnar Llywelyn. Yn ôl y traddodiad cafodd ei eni yng [[Castell Dolwyddelan|Nghastell Dolwyddelan]], [[Dyffryn Lledr]]. 'Oes Aur' Gwynedd oedd oes Owain Gwynedd, ond ar ôl marwolaeth y brenin cadarn hwnnw yn [[1170]] cafwyd cyfnod ansefydlog gyda disgynyddion Owain yn ymladd am reolaeth. Tasg gyntaf Llywelyn oedd sefydlu ei awdurdod. Gwnaeth hyn yn rannolrhannol trwy nerth arfau ac yn rannolrhannol trwy nawdd a chynghreirio. Yn [[1194]] gorchfygodd Llywelyn ei ewythr [[Dafydd ab Owain Gwynedd]] (ac efallai [[Rhodri ab Owain Gwynedd]] hefyd) ym [[Brwydr Aberconwy|Mrwydr Aberconwy]]. Am y bumpum mlynedd nesaf canolbwyntiodd ar gadarnhau ei awdurdod. Roedd [[1197]] yn drobwynt pwysig. Daliodd ei ewythr Dafydd ab Owain a'i alltudio o Wynedd a chymerodd feddiant ar [[Eifionydd]] a [[Llŷn]] oddi ar [[Maredudd ap Cynan|Faredudd ap Cynan]]. Daeth [[Hywel ap Gruffudd ap Cynan]] yn ddeiliad iddo a thalodd [[Gruffudd ap Rhodri]] a [[Rhicert ap Cadwaladr]] wrogaeth iddo. Erbyn [[1199]] roedd yn arfer yr ystîlystôl ''Tocius norwallie princeps'' (Tywysog Gogledd Cymru Cyfan).

Yn 27 oed, daeth Llywelyn yn dywysog Gwynedd ar ôl gorchfygu ei ddau ewythr. Yn [[1201]] arwyddodd y gytundebcytundeb ysgrifenedig ffurfiol cyntaf yn [[hanes Cymru]] rhwng tywysog Cymru a choron [[Lloegr]]. Yn y gytundebcytundeb roedd cynghorwyr y brenin [[John, brenin Lloegr|John]] yn cydnabod hawl Llywelyn i orsedd [[Aberffraw]] a'r tir a ddaliai ac yn cydnabod hefyd ddilysrwydd [[Cyfraith Hywel Dda]]. Yn [[1202]] cipiodd Llywelyn [[cantref|gantref]] strategol [[Penllyn]], ar y ffînffin â [[Powys Fadog|Phowys Fadog]]; arwydd o'i uchelgais tuag at y dyfodol i reoli'r Bowys ymranediganghytûn.

I gadarnhau ei sefyllfa bellach, priododd [[Y Dywysoges Siwan]], merch ordderch y Brenin John, yn [[1205]]. Manteisiodd Llywelyn ar ei berthynas newydd. Yn [[1208]] cipiodd [[Powys Wenwynwyn|Bowys Wenwynwyn]] (arestiwyd [[Gwenwynwyn ab Owain]] o Bowys, oedd yn ddeiliad i goron Lloegr, dros dro gan John), gorymdeithiodd â'i fyddin i [[Ceredigion|Geredigion]] gan feddianufeddiannu ac atgyfnerthu [[Castell Aberystwyth]] a sicrhau gwrogaeth yr aglwyddiarglwyddi lleol. Dechreuodd cantrefi Cymreig y [[Mers]] edrych arno am gefnogaeth yn eu hymwneud â'r [[Normaniaid]]. Roedd angen cefnogaeth Llywelyn ar John yr adeg honno oherwydd problemau efo [[Ffrainc]] a nerth y [[barwn]]iaid yn Lloegr, ac roedd Llywelyn yn ymwybodol o hynny. Yn [[1209]] bu'n cefnogi John yn ystod ei gyrch yn erbyn yr [[Alban]]wyr. Erbyn [[1210]] roedd awdurdod Llywelyn wedi ei osod ar seiliau cadarn, i bob golwg. Er ei fod yn anghytuno â John a'i olynydd, [[Harri III o Loegr]] weithiau, llwyddasai i gadw ei dywysogaeth yn annibynnol a hyd yn oed i gipio'r rhan fwyaf o Bowys a Cheredigion.

Yn [[1228]] bu ymladd yng ngwmwdnghwmwd [[Ceri (cwmwd)|Ceri]] rhwng Llywelyn a [[Hubert de Burgh]], oedd yn un o farwniaid mwyaf nerthol Lloegr. Roedd Hubert wedi derbyn Arglwyddiaeth Trefaldwyn ac wedi dechrau meddiannu rhai o diroedd Llywelyn yng Ngheri. Daeth y brenin a byddin i gynorthwyo Hubert, a ddechreuodd adeiladu castell o fewn cwmwd Ceri. Llwyddodd Llywelyn i orfodi'r fyddin Seisnig i encilio, a chytunodd y brenin i ddinistrio'r castell yn gyfnewid am daliad o £2,000 gan Llywelyn. Cododd Llywelyn yr arian trwy ofyn am yr un swm fel pris rhyddid [[Gwilym Brewys]], oedd wedi ei gymerydgymryd yn garcharor yn yr ymladd.

Datblygodd Llywelyn yr hen gyfreithiau Cymreig, [[Cyfraith Hywel Dda]], a blodeuodd ysgol gyfraith ogleddol yn ystod ei deyrnasiad. Datblygodd system gweinyddolweinyddol y dywysogaeth yn ogystal, gyda chymorth ei [[distain|ddistain]] galluog [[Ednyfed Fychan]].

Problem mwyaffwyaf y cyfnod oedd y rheolau ynglŷn ag etifeddiaeth yng Nghymru. Gan nad oedd y mab hynaf yn etifeddu holl dir a theitlau ei dad, ond yn hytrach bod eiddo'r tad yn cael ei ddosranni rhwng yr holl feibion, cyfreithlon ac anghyfreithlon, roedd hi'n anodd adeiladu arweinyddiaeth gryfgref i Gymru gyfan dros genedlaethau.

Wedi genedigaeth [[Dafydd ap Llywelyn]] ac [[Elen ferch Llywelyn Fawr|Elen]], plant Llywelyn a Siwan, bu i Siwan gychwyn perthynas â [[Gwilym Brewys]], arglwydd [[Normaniaid|Normanaidd]] o [[Brycheiniog|Frycheiniog]]. Oherwydd hyn fe laddodd Llywelyn Wilym er bod merch Gwilym, Isabella, yn wraig i fab Llywelyn, Dafydd. Fe roddwyd Siwan dan glo. Wedi cyfnod maddeuodd Llywelyn i Siwan a'i hadfer yn dywysoges. ChwareaiChwaraeai Siwan ran bwysig ym mherthynas Llywelyn â'i thad, y Brenin John, ac ar fwy nag un achlysur cynrychiolodd Llywelyn mewn materion diplomataidddiplomyddol rhwng llys Gwynedd a choron Lloegr.

Ym [[Brut y Tywysogion|Mrut y Tywysogion]], dywedir i Lywelyn ymddeol i [[Abaty Aberconwy]], y [[mynachlog|fynachlog]] [[SistersiaiddSistersaidd]] a noddid ganddo, yn ei ddyddiau olaf a chymryd 'abid mynach'. Bu farw yno ym [[1240]] a chafodd ei gladdu yn yr [[abaty]] mewn cist garreg sydd i'w gweld yn eglwys [[Llanrwst]] heddiw.

Cafodd Llywelyn sawl plentyn gan fwy nag un gymarcymar. Gan Siwan, cafodd ef:

Cofir am Lywelyn Fawr fel tywysog cadarn a lwyddodd i wrthsefyll barwniaid ac arglwyddirarglwyddi'r Mers ac ymdrechion Coron Lloegr i feddianufeddiannu Cymru.