Pen-y-bryn, Abergwyngregyn: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Rhio'r hen frawddeg agoriadol yn ôl er cysondeb. Gobeithio ei fod yn gywir. |
ailwampiad |
||
Llinell 1:
{{Infobox building
[[Delwedd:Pen y Bryn Manor.jpg|250px|bawd|Pen y Bryn, Aber, safle tybiedig Garth Celyn.]]▼
| name = Pen y Bryn
| former_names =
| image = Pen y Bryn Manor.jpg
| image_size = 300px
▲
| map_type =
| map_caption =
| building_type = [[Manor House]]
| architectural_style =
| owner =
| location = [[Abergwyngregyn]], Aber, [[Gwynedd]]
| iso_region =
| coordinates_display = inline,title
| coordinates_format = dms
| latitude = 53.234676
| longitude = -4.011712
| start_date = cyn 1600au
| completion_date =
| demolition_date =
| height =
| top_floor =
| floor_area =
| architect =
| url =
}}
[[Maenordy]] deulawr sy'n dyddio'n ôl i o leaif 1553 ydy '''Garth celyn''', tua 200 metr o [[Abergwyngregyn]], [[Gwynedd]] a a thua 5 milltir i'r dwyrain o [[bangor|Fangor]]; saif ar fryn coediog sy'n edrych dros y pentref a'r [[Afon Fenai|Fenai]]. Yr enw cyfoes am y tŷ yw '''Pen y Bryn'''. Fe'i gwnaed o garreg lleol a tho llechen o dipyn i beth ac ar chwe chyfnod gwahanol. Mae ganddo dŵr pedair llawr anghyffredin a gysylltir gyda [[Llywelyn Fawr]] a [[Y Dywysoges Siwan|Siwan]]. Cyfeirnod OS: SH653726.
Ceir dogfen sy'n dyddion ôl i 1553 am breswylydd o'r enw Rhys Thomas a'i wraig Jane yn prynnu'r tŷ a'r tiroedd o'i amgylch. Yn hanesyddol, saif mewn safle strategol bwysig, lle mae'r hen ffordd o'r dwyrain dros [[Bwlch y Ddeufaen|Fwlch y Ddeufaen]] yn disgyn at arfordir [[Afon Menai]] a'r fferi drosodd i [[Llanfaes|Lanfaes]] ar Ynys Môn.
==Llys y Tywysogion yn Aber==▼
Yn wreiddiol, [[Aberffraw]] ym [[Môn]] oedd prif lys brenhinllin Gwynedd, ond Garth Celyn, prif lys [[cantref]] [[Arllechwedd]], oedd y prif lys yn ystod teyrnasiad [[Llywelyn Fawr]], a pharhaodd yn brif lys yng nghyfnod ei olynwyr [[Dafydd ap Llywelyn]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]]. Mewn effaith, er bod y tywysogion yn dal i fynd "ar gylch" ar adegau o'r flwyddyn i gynnal y llys brenhinol yn lleol, Aber oedd safle llys [[Tywysogaeth Cymru]] annibynnol yn y 13eg ganrif. Saif mewn safle strategol bwysig, lle mae'r hen ffordd o'r dwyrain dros [[Bwlch y Ddeufaen|Fwlch y Ddeufaen]] yn disgyn at arfordir [[Afon Menai]] a'r fferi drosodd i [[Llanfaes]] ar Ynys Môn. Yn y llys yn Abergwyngregyn y bu farw [[Siwan (gwraig Llywelyn Fawr)|Y Dywysoges Siwan]], gwraig Llywelyn Fawr, a'u mab Dafydd ap Llywelyn. Yma hefyd y cafwyd [[Gwilym Brewys]] yn ystafell wely Siwan yn [[1230]]. Ceir nifer o lythyrau a dogfennau eraill sy'n nodi ei bod wedi eu hysgrifennu yn "Garth Kelyn". Ganed [[Y Dywysoges Gwenllian]], merch Llywelyn ap Gruffudd ac [[Elinor de Montfort]], yn y llys ar 12 Mehefin 1282.▼
Roedd gan Dywysogion Gwynedd]] llys yn Abergwyngregyn. Mae ei lleoliad uniongyrchol yn bwynt dadleuol; dywedir fod dau o safleodd yn bosibl, naill ai ar safle wrth Pen y Mŵd ar lan yr afon a'r llall ar safle Garth Celyn, sy'n dwyn hen enw y pentref i gyd, yn uwch i fyny.<ref>Tystiolaeth Garth Celyn. Gweneth Lilly, Llanfairfechan. Y Traethodydd, Cyf. CLIII (644-647) 1998 pages 145-147. [http://welshjournals.llgc.org.uk/browse/viewpage/llgc-id:1134021/llgc-id:1161783/llgc-id:1161938/get650/] accessed 21st November 2012</ref> Mae adfeilion yr Oesoedd Ganol yn bodoli yn Garth Celyn, wedi cael eu dehonglu fel gwaith maen amhenderfynadwy<ref>"The complex included other structures, including a [[barn]] or [[gatehouse]] (possibly rebuilt about 1700 on earlier stonework) and the present tower."[http://www.coflein.gov.uk/en/site/31424/details/PEN-Y-BRYN%2C+BARN%2C+ABER/ PEN-Y-BRYN, BARN, ABER]</ref> neu llys y Tywysogion.<ref>A Brief Report on Pen y Bryn and Aber, Gwynedd. Paul Martin Remfry. Castle Studies Research & Publishing Astudiaethau Castell Ymchwil A Cyhoeddi. 2012. page 113. http://www.castles99.ukprint.com/PenyBryn.pdf</ref> Wrth y Mŵd mae [[Ymddiriedolaeth Archaeolegol Gwynedd]] wedi dadorchuddio adeilad oes y Tywysogion, a'i dehonglu fel llys brenhinol.<ref>[http://www.coflein.gov.uk/en/site/309171/details/THE+LLYS+AT+ABER%2C+HOUSE+EXCAVATED+AT+PEN+Y+MWD/ THE LLYS AT ABER, HOUSE EXCAVATED AT PEN Y MWD accessed 21st Feb 2011]</ref><ref>[http://www.coflein.gov.uk/en/site/95692/details/ABER+CASTLE+OR+PEN-Y-MWD+MOUND/ ABER CASTLE OR PEN-Y-MWD MOUND ]</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/local/northwestwales/hi/people_and_places/history/newsid_9140000/9140324.stm John Roberts, archaeologist for the Snowdonia National Park Authority. Final viewing for Abergwyngregyn's Welsh princes site at news.bbc.co.uk]</ref> Ers 1988, haerwyd mai safle'r llys yw lle saif Pen y Bryn,<ref>(am ddim) [http://www.abergwyngregyn.co.uk/html/body_modern_pen_y_bryn.html], (archif) [http://www.docstoc.com/docs/66984369/Its-my-duty-to-Welsh-history-to-prove-that-Llywelyn-the-Great-lived-in-my-house-Where-is-the-real-home-of-the-Welsh-Princes-Researcher-Kathryn-Pritchard-Gibson-believes-she-has-the-answer-Ian-Skid] Ian Skidmore, Daily Post, Monday, 19 November 2001</ref>▼
==Dyddio Pen y Bryn==
Ceir cofnod fod adeilad rhywle ar dir Pen y Bryn wedi ei godi rhwng 1303-1306, gwaith eitha trwm a oedd yn cynnwys cludo cerrig wedi'u siapio a [[calch|chalch]] i wnued mortar. Does dim olion o gerrig mawr ar y safle arall - safle'r Mŵd, a chredir fod y safle yn y fan honno braidd yn fach i lys eitha mawr.<ref>A Brief Report on Pen y Bryn and Aber, Gwynedd. Paul Martin Remfry. Castle Studies Research & Publishing Astudiaethau Castell Ymchwil A Cyhoeddi. 2012. tud 110-112. [http://www.castles99.ukprint.com/PenyBryn.pdf accessed 5th November 2012]</ref> Gwyddwn hefyd i Rys a Jane Thomas fyw yma yn 1553, gan ei brynnu oddi wrth Coron Lloegr. Mae'r pren yn nho'r prif dŷ wedi'u dyddio i rhwng 1619 a 1624.<ref>[http://www.coflein.gov.uk/en/site/32/details/PEN-Y-BRYN%2C+ABER/ Main range tree-ring dated 1619-24. Tree-ring dating commissioned by the North-west Wales Dendrochronological Project in association with RCAHMW, and reported in Vernacular Architecture 41 (2010), tud. 114: ABER, Pen-y-bryn (Garth Celyn) (SH 6582 7273) Felling date range: 1619–24.] Gwefan Coflein</ref> Gwyddwn hefyd fod y tŷ wedi'i adeiladu ar chwe chyfnod a bod hanes hir i'r tŷ cyn iddo gael to newydd tua 1620. <ref>''A Brief Report on Pen y Bryn and Aber, Gwynedd. Paul Martin Remfry. Castle Studies Research & Publishing'' Astudiaethau Castell Ymchwil A Cyhoeddi. 2012. tud 6. http://www.castles99.ukprint.com/PenyBryn.pdf accessed 5th November 2012</ref> Codwyd y tŵr ar ôl gweddill y tŷ a chafwyd gryn ychwanegiadau yn y 18fed ganrif.
==Llys Tywysogion Gwynedd yn Aber?==
▲Roedd gan [[Tywysogion Gwynedd|Dywysogion Gwynedd]]
▲Yn wreiddiol, [[Aberffraw]] ym [[Môn]] oedd prif lys brenhinllin Gwynedd, ond Garth Celyn, prif lys [[cantref]] [[Arllechwedd]], oedd y prif lys yn ystod teyrnasiad [[Llywelyn Fawr]], a pharhaodd yn brif lys yng nghyfnod ei olynwyr [[Dafydd ap Llywelyn]] a [[Llywelyn ap Gruffudd]].
[[File:Pen-y-Bryn 1811 Sepia Drawing.jpg|300px|right|Pen y Bryn yn 1811, darlun gan Syr Richard Hoare.]]
| |||