Brwydr Coed Llathen: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Am flynyddoedd cyn y frwydr roedd Llywelyn wedi bod yn brysur yn adfeddiannu tiroedd a gollwyd a derbyn gwrogaeth arglwyddi'r [[Deheubarth]] gan gynnwys [[Maredudd ap Rhys]] a [[Maredudd ap Owain]]. Fel tâl am eu teyrngarwch iddo, cyflwynodd diroedd iddyn nhw yn anrheg - tiroedd roedd wedi'u cymeryd oddi wrth [[Rhys Fychan]] a oedd yn deyrngar i [[Harri III, brenin Lloegr|Harri III, Brenin Lloegr]]. Roedd ei fab, sef y Tywysog [[Edward I of England|Edward]] wedi sylweddoli fod Llywelyn wedi cryfhau dros y blynyddoedd a chasglodd fyddin fawr er mwyn ei wrthwynebu.<ref> [http://www.a40infobahn.co.uk/History/Bauzan.htm] a40infobahn.co.uk </ref> Roedd ganddo gefnogaeth llawer o uchelwyr gan gynnwys: Stephen Bauzan, Arglwydd Breigan a Llansannor a Nicholas FitzMartin, Arglwydd Cemaes, gyda'r rhan fwyaf o'i filwyr o Loegr a rhai o [[Gasgwyn]].<ref> Marc Morris '''A Great and Terrible King, Edward I and the Forging of Britain''', tudalen 32</ref>

Erbyn 29 Mai 1257 roedd [[llynges]] Saesnig wedi glanio yng [[Caerfyrddin|Nghaerfyrddin]] a'r fyddin a gludwyd yno wedi ymgasglu. Y dydd Iau canlynol, dechreuodd y fyddin fartsio i gyfeiriad [[Llandeilo]], drwy ddyffryn Tywi gan anrheithio a lladd popeth a ddeuent ar ei draws - cymunedau cyfan. Drwy wneud hyn, gobeithient y byddai [[Castell Dinefwr]] yn ildio ar unwaith i atal y fath gyflafan. <ref> [http://archiver.rootsweb.ancestry.com/th/read/CARMARTHENSHIRE/2002-02/1013687630] Ancestry.com</ref>

Ar y nos Sadwrn canlynol gwersyllodd y Saeson ger [[Llandeilo Fawr]]. Yn ddiarwybod iddynt, roedd Maredudd ap Rhys a Maredudd ap Owain wedi eu dilyn gyda rhan o'u byddin gan ymosod-a-chuddio o'r goedwig gerllaw. Roedd bwau hirion y Cymry yn cael effaith seicolegol ar y saeson ynghyd â synau enbyd. Y person oedd wedi arwain y fyddin saesnig drwy Gymru oedd Rhys Fychan a phenderfynodd [[Stephen Bauzan]] ddanfon Rhys i drafod heddwch gydag arweinwyr y fyddin Gymreig a oedd yng Ngastell Dinefwr. Ni wyddom yn union beth a ddigwyddodd iddo; naill ai newidiodd ei got gan ochri gyda'r Cymry neu cafodd ei ddal. Ond yn sicr fe gollodd y Saeson yr unig berson a oedd yn adnabod yr ardal, ac roeddent ar goll hebddo. [http://www.welshbattlefields.org.uk/eng/?page_id=18] Welsh Battlefields</ref>